اسکیزوفرنی (به انگلیسی: Schizophrenia) از اختلالات روان پزشکی مزمن است که حدود 1 درصد جمعیت دنیا را درگیر کرده و با علائم رفتاری و روانی آزار دهنده ای همراه است.
این اختلال نوعی مشکل روانی مادام العمر است که علائم آن با چندین بیماری روانی دیگر هم پوشانی دارد و در صورت عدم استفاده از روش های درمانی ممکن است به عوارض جدی همچون افسردگی، اضطراب، مشکلات خانوادگی و حتی خودکشی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره اسکیزوفرنی و علل، علائم و شیوه های درمان این اختلال صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یا روان گسیختگی که به نام شیزوفرنی نیز شناخته شده از اختلالات روان پزشکی جدی است که افراد مبتلا به آن معمولا مواردی همچون توهم و هذیان گویی را تجربه می کنند و دچار تصورات اشتباه درباره اطراف خود می شوند.
اسکیزوفرنی هم در زنان و هم در مردان دیده می شود اگرچه در مردان شایع تر است. این اختلال در مردان معمولا در اواخر سنین نوجوانی یا اوایل دهه 20 زندگی بروز می کند در حالی که زنان در اواخر دهه 20 و اوایل 30 سالگی دچار آن می شوند.
باورهای غلط زیادی در مورد این اختلال وجود دارد، به عنوان مثال برخی افراد گمان می کنند این اختلال نوعی شخصیت دو گانه در فرد ایجاد می کند اما اسکیزوفرنی و اختلال چند شخصیتی یا تجزیه هویت در واقع دو اختلال متفاوت از هم هستند.
علائم اسکیزوفرنی
علائم اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد :
1. علائم اولیه
علائم اولیه اسکیزوفرنی معمولا در سال های نوجوانی و اوایل دهه 20 ظاهر می شود اما از آن جا که رفتارهای غیر معمول در نوجوانان امری طبیعی است، این علائم معمولا نادیده گرفته می شوند. برخی از این نشانه ها عبارتند از :
- انزوا از دوستان و خانواده
- تغییر دوستان یا گروه های اجتماعی
- تغییراتی در تمرکز و توجه
- مشکلات خواب
- تحریک پذیری و آشفتگی
- بروز مشکل در امور مدرسه یا عملکرد ضعیف تحصیلی
2. علائم مثبت
منظور از علائم مثبت در اسکیزوفرنی رفتارهایی هستند که در افراد سالم رایج نیستند، از جمله :
- توهم : تجربیاتی که واقعی به نظر می رسند اما در واقع توسط ذهن فرد و به صورت خیالی ایجاد شده اند. رایج ترین آن ها صداهایی است که دیگران نمی شنوند. با این حال توهم می تواند روی همه حواس اثر بگذارد. مثلا فرد چیزهایی می بیند، صداهایی می شنود یا بوهایی حس می کند که اطرافیان متوجه آن ها نمی شوند
- هذیان : زمانی رخ می دهد که فرد تصور غلط یا باور نادرست درباره مسئله ای دارد در حالی که حقایق و شواهدی مبنی بر نادرست بودن آن وجود دارد
- اختلالات فکری : فرد به شیوه غیر طبیعی فکر می کند و پردازش اطلاعات در ذهنش متفاوت است
- اختلالات حرکتی : شامل حرکات پریشان بدن یا حالات بدنی عجیب و غریب می باشد.
هذیان
کسی که دچار هذیان گویی می شود ممکن است بر این باور باشد که چیزی درست است اما هیچ دلیل محکمی برای آن وجود نداشته باشد. به عنوان مثال فرد گمان می کند :
- فرد بسیار مهمی است
- کسی او را تعقیب می کند
- دیگران تلاش می کنند او را از راه دور کنترل کنند
- قدرت یا توانایی خارق العاده دارد
- و …
3. علائم منفی
علائم منفی اسکیزوفرنی احساسات، رفتارها و توانایی های معمولی فرد را دچار اختلال می کنند، از جمله :
- از دست دادن نظم و ساختار تفکر و گفتار؛ به عنوان مثال فرد هنگام صحبت به سرعت موضوع بحث را عوض کرده یا از کلمات و عبارات ساختگی استفاده می کند
- مشکل در کنترل هیجانات ناگهانی و تکانه ها
- واکنش های احساسی عجیب و غریب در موقعیت های مختلف
- بی احساسی و از دست دادن توانایی بیان احساسات
- از دست دادن هیجان یا علاقه به زندگی
- منزوی شدن از جامعه
- لذت نبردن از چیزها
- مشکل در شروع یا پیگیری برنامه ها
- مشکل در انجام فعالیت های روزمره
4. علائم شناختی
علائم شناختی اسکیزوفرنی گاهی به قدری ظریف هستند که تشخیص آن ها بسیار دشوار می شود، با این حال این اختلال می تواند روی حافظه و تفکر تاثیر بگذارد.
برخی علائم شناختی اسکیزوفرنی عبارتند از :
- آشفتگی در افکار، مثلا مشکل در تمرکز یا توجه
- عملکرد اجرایی ضعیف (عدم درک اطلاعات و استفاده از آن ها برای تصمیم گیری)
- مشکلات در یادگیری اطلاعات جدید و استفاده از آن ها
- عدم اطلاع از بیماری خود
علت اسکیزوفرنی
علت دقیق اسکیزوفرنی ناشناخته است اما محققان بر این باور هستند که عوامل مختلفی می توانند در ابتلا به این اختلال نقش داشته باشند، از جمله :
- بیولوژیک
- ژنتیک
- عوامل محیطی
آزمایش های تصویر برداری انجام شده روی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است ناهنجاری هایی در برخی از ساختارهای مغزی نشان دهد. به نظر می رسد ناهنجاری های شیمیایی در مغز عامل بروز بسیاری از علائم می باشد و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
محققان اعتقاد دارند سطح پایین برخی مواد شیمیایی مغزی که روی احساسات و رفتار تاثیر می گذارند ممکن است در ابتلا به این اختلال روان پزشکی نقش داشته باشند.
ژنتیک نیز ممکن است در این مورد مسئول باشد، افرادی که سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند.
سایر عوامل خطر زای اسکیزوفرنی عبارتند از :
- قرار گرفتن در معرض سموم یا ویروس قبل از تولد یا دوران نوزادی
- ابتلا به یک بیماری التهابی یا خود ایمنی
- استفاده از داروهای تغییر دهنده ذهن
- استرس بالا
انواع اسکیزوفرنی
محققان در گذشته اختلال اسکیزوفرنی را به 5 زیر گروه تقسیم می کردند اما سال 2013 این تقسیم بندی رد شد و امروزه اسکیزوفرنی به عنوان یک بیماری مستقل و بدون زیر گروه شناخته می شود.
با این وجود هنوز پزشکان برای تعیین برنامه درمانی مناسب از نام انواع زیر گروه ها برای توصیف علائم بیماری استفاده می کنند، اگرچه در تشخیص بالینی نامی از آن ها برده نمی شود.
این زیر گروه ها عبارتند از :
1. پارانوئید (Paranoid) : سال 2013 پزشکان به این نتیجه رسیدند پارانوئید جزو علائم مثبت اسکیزوفرنی محسوب می شود و نمی توان آن را به عنوان زیر گروه این اختلال در نظر گرفت
2. هبفرنیک (Hebephrenic) یا سازمان نیافته : در گذشته برای توصیف نوعی از اسکیزوفرنی که در آن افراد دچار علائم توهم یا هذیان گویی نبودند اما گفتار یا رفتارهای آشفته تجربه می کردند استفاده می شد
3. نامتمایز (Undifferentiated) : پزشکان از این زیر گروه برای توصیف اسکیزوفرنی در افرادی که بیش از یک نوع علامت غالب داشتند استفاده می کردند
4. باقی مانده (Residual) : نوعی اسکیزوفرنی که علائم آن در ابتدای زندگی دیده شده اما در مراحل بعدی زندگی ظاهر نمی شد
5. کاتاتونیک (Catatonic) : این زیر گروه برای افرادی که علائمی همچون لالی یا بی حرکتی به شکل بهت زدگی و عدم واکنش به تعاملات طبیعی را تجربه می کردند استفاده می شده است
اسکیزوفرنی پارانوئید
اسکیزوفرنی پارانوئید زمانی شایع ترین نوع اسکیزوفرنی محسوب می شده اما همان طور که اشاره شد سال 2013 انجمن روان پزشکی آمریکا تصمیم گرفت زیر گروه بندی این بیماری را حذف کند.
امروزه به جای اسکیزوفرنی پارانوئید از کلمه کلی اسکیزوفرنی استفاده می شود حتی اگر بیشتر علائم آن پارانویا باشد، یعنی فرد از نوعی آشفتگی ذهنی و توهم رنج می برد و به چیزهای اطراف خود بدبینی و سوء ظن دارد.
شناخت علائم اسکیزوفرنی پارانوئید می تواند برای درمان بهتر بیماری مفید باشد.
اسکیزوفرنی کاتاتونیک
اصطلاح کاتاتونیک نیز قبلا برای نوعی اسکیزوفرنی با علائم خاص استفاده می شده اما امروزه دیگر کاربرد ندارد. برخی علائم اسکیزوفرنی کاتاتونیک شامل موارد زیر می باشد :
- عدم تحرک
- عدم واکنش دادن به محیط اطراف
- فقدان کامل یا تقریبی هر گونه ابراز عاطفی و احساسات
- بی حرکتی به شکل بهت زدگی
- لالی و عدم تکلم
- امتناع از توجه به دستورالعمل ها
اگرچه امروزه از این اصطلاح استفاده نمی شود اما درک بهتر علائم آن کمک می کند سریع تر به دنبال تشخیص و درمان اسکیزوفرنی باشید.
اسکیزوفرنی دوران کودکی
تشخیص اسکیزوفرنی در سنین نوجوانی و اوایل دهه 20 زندگی بسیار رایج است با این حال در برخی موارد دیده شده که علائم زودتر از این دوران شروع می شود.
زمانی که علائم اسکیزوفرنی قبل از سن 13 سالگی ظاهر شود به آن اسکیزوفرنی زودرس یا اسکیزوفرنی دوران کودکی گفته می شود. تشخیص این اختلال بسیار دشوار است زیرا تغییر رفتار همزمان با رشد کودکان و بلوغ نوجوانان چندان غیر عادی نیست. به علاوه برخی از رایج ترین علائم این اختلال در سایر بیماری های روانی نیز ممکن است رخ دهد، از جمله :
- افسردگی
- اختلالات دو قطبی
- اختلالات تمرکز
علائم اسکیزوفرنی در دوران کودکی عبارتند از :
- ترس یا اضطراب غیر طبیعی (پارانویا)
- مشکلات خواب
- نوسانات عاطفی
- توهم
- کاهش توجه و مراقبت از خود
- تغییرات ناگهانی رفتاری
- افت در عملکرد تحصیلی
نکته : توانایی تفکیک رفتارهای کودکان و نوجوانان در حال رشد از علائم یک بیماری روانی جدی اهمیت زیادی دارد.
تشخیص اسکیزوفرنی
در حال حاضر یک آزمایش خاص برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد بلکه پزشک با یک معاینه روان پزشکی کامل می تواند بیماری را تشخیص دهد.
پزشک قبل از معاینه بیمار احتمالا درباره موارد زیر سوالاتی می پرسد :
- سابقه پزشکی
- سلامت روان
- سابقه پزشکی خانوادگی
همچنین احتمالا از موارد زیر برای تشخیص بهره می برد :
- معاینه فیزیکی
- آزمایش خون
- آزمایشات تصویر برداری از جمله ام آر آی و سی تی اسکن
گاهی علائم ممکن است به دلایل دیگر رخ دهد حتی اگر شبیه علائم اسکیزوفرنی باشند. برخی دلایل احتمالی بروز علائم شبه اسکیزوفرنی عبارتند از :
- مصرف مواد مخدر
- مصرف داروهای خاص
- سایر بیماری های روانی
زمانی که فرد حداقل به مدت 2 ماه علائم زیر را تجربه کند پزشک به اختلال اسکیزوفرنی مشکوک خواهد شد :
- توهم
- هذیان
- گفتار آشفته و سازمان نیافته
درمان اسکیزوفرنی
در حال حاضر درمان قطعی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد و روش های درمانی مورد استفاده به صورت مادام العمر می باشد که می تواند شدت علائم را کنترل یا کاهش دهد.
مهم است که فرد مبتلا زیر نظر یک پزشک حرفه ای که تجربه درمان این اختلال را داشته قرار بگیرد.
برخی درمان های احتمالی اسکیزوفرنی عبارتند از :
1. دارو درمانی
داروهای ضد روان پریشی رایج ترین داروهای مورد استفاده برای اسکیزوفرنی هستند که به کاهش و از بین رفتن علائم زیر کمک می کنند:
- توهم
- هذیان
- علائم روان پریشی
برخی داروهای احتمالی برای این عارضه عبارتند از :
- ریسپریدون
- اولانزاپین
- کوئتیاپین
- زیپراسیدون
- کلوزاپین
- هالوپریدول
در صورت بروز روان پریشی ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان و قرار گرفتن تحت نظارت دقیق پزشکی باشد.
2. مداخله روانی اجتماعی
مداخله روانی اجتماعی به بیمار کمک می کند تا با استرس و بیماری خود کنار بیاید. آموزش های اجتماعی در این زمینه برای بهبود مهارت های اجتماعی و ارتباطی فرد مفید هستند.
3. توان بخشی شغلی
توان بخشی شغلی به بیمار کمک می کند تا مهارت های لازم برای بازگشت به شغل خود را به دست آورده و راحت تر بتواند شغل خود را در طولانی مدت حفظ کند.
4. درمان های جایگزین
دارو برای درمان اسکیزوفرنی مهم است، با این حال برخی مبتلایان ممکن است بخواهند از داروهای مکمل نیز برای این منظور استفاده کنند. در این صورت لازم است قبل از شروع هر گونه درمان جایگزین برای اطمینان از ایمنی آن با پزشک مشورت شود.
برخی انواع درمان های جایگزین اسکیزوفرنی عبارتند از :
- مصرف ویتامین ها
- مکمل های روغن ماهی
- مکمل های گلیسین
- مدیریت رژیم غذایی
لازم به ذکر است تحقیقات انجام شده در مورد روش های درمانی جایگزین محدود است.
مقایسه اسکیزوفرنی و روان پریشی
بسیاری از مردم اسکیزوفرنی و روان پریشی را با هم اشتباه می گیرند اما این دو در واقع یکسان نیستند.
اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است در حالی که روان پریشی یکی از علائم بیماری های روانی محسوب می شود.
در روان پریشی فرد در تشخیص واقعیت دچار مشکل می شود و طی یک دوره روان پریشی ممکن است صداهایی بشنود یا چیزهایی ببیند که واقعی نیستند یا چیزهای خیالی را به اشتباه، واقعی تصور کند.
روان پریشی از علائم برخی اختلالات روانی از جمله اسکیزوفرنی است اما از یک سو همه مبتلایان به این علامت دچار نمی شوند و از سوی دیگر گاهی در افرادی که هیچ علامتی از بیماری های روانی ندارند ممکن است دیده شود.
در صورت مشاهده روان پریشی در خود یا اطرافیان لازم است فورا برای درمان اقدام شود.
مقایسه اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی
اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی هر دو از بیماری های روانی مزمن هستند و ممکن است در برخی علائم با یکدیگر هم پوشانی داشته باشند اما تفاوت های بارزی نیز بین آن ها وجود دارد.
اختلال دو قطبی باعث بروز تغییرات شدید خلقی می شود که در دوره های شیدایی و افسردگی ظاهر می شوند. در طول دوره ها به خصوص دوره شیدایی، ممکن است بیمار علائمی همچون توهم یا هذیان نیز داشته باشد و تجربه روان پریشی همراه با تغییر روحیه انجام کارهای روزمره را دشوارتر می سازد.
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیز ممکن است توهم یا هذیان گویی داشته باشند اما احتمالا از بی نظمی افکار و گفتار رنج می برند و بر خلاف افراد مبتلا به اختلال دو قطبی در مرحله شیدایی، در این بیماران علائم روان پریشی با شیدایی همراه نیست.
هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که نشان دهد فرد به کدام اختلال روانی مبتلا است اما پزشک ممکن است یک ارزیابی کامل روان پزشکی انجام داده و آزمایش هایی همچون آزمایش خون، تصویر برداری و آزمایش غربال گری دارو جهت رد کردن علل احتمالی دیگر تجویز کند.
پزشک با کمک نتایج به دست آمده شروع به کنترل رفتار و علائم بیمار می کند تا سرانجام بیماری را به طور دقیق تشخیص دهد.
زندگی با اسکیزوفرنی
وضعیت زندگی آینده مبتلایان به اسکیزوفرنی در افراد مختلف متفاوت است و تا حد زیادی به سلامت کلی فرد، سن، علائم و برنامه درمانی بستگی دارد.
در مطالعه ای مشخص شده حتی در افرادی که اقدام به درمان کرده اند تنها 20 درصد به نتایج مطلوبی در بیماری رسیده اند و بقیه بیماران ممکن است تا پایان عمر علائم را با خود داشته باشند. علت این مسئله احتمالا این است که بیش از نیمی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی درمان کافی و مناسب دریافت نمی کنند.
عوارض اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی یک بیماری روانی جدی است که نباید نادیده گرفته شود و لازم است حتما نسبت به درمان آن اقدام شود زیرا می تواند خطر بروز عوارض جدی از جمله موارد زیر را افزایش دهد :
- خود زنی یا خودکشی
- اضطراب
- فوبیا
- افسردگی
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- مشکلات خانوادگی
این بیماری می تواند در شغل و تحصیلات نیز اختلال ایجاد کند.
پیشگیری از اسکیزوفرنی
متاسفانه راهی برای پیشگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد اما افراد مبتلا می توانند زندگی سالم و عاری از علائم را تجربه کنند. در این اختلال علائم ممکن است مدتی از بین رفته و بعد از آن دوباره عود کند.
پیروی از توصیه های پزشکی می تواند زندگی با این بیماری را بهبود ببخشد، گفته شده از هر 5 نفر فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، وضعیت 3 نفر با درمان مناسب بهتر خواهد شد.
آمار و ارقام
اسکیزوفرنی یکی از 15 بیماری ناتوان کننده در سراسر دنیا می باشد.
با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد اسکیزوفرنی در مردان بیش از زنان شایع می باشد و گفته شده امروزه 1 درصد جمعیت کل دنیا (حدود 21 میلیون نفر) از این اختلال رنج می برند.
اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده مانند پدر، مادر، خواهر یا برادر به این اختلال مبتلا باشند خطر ابتلا حدود 10 درصد می باشد.
احتمال مرگ زودرس در افراد مبتلا به این اختلال 2 یا 3 برابر بیشتر از دیگران است.
تقریبا نیمی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به سایر اختلالات روانی نیز مبتلا هستند.
تقریبا 5 درصد افراد مبتلا به این اختلال در اثر خودکشی جان خود را از دست می دهند.
منبع: healthline
