دیابت نوع 1 (به انگلیسی: Type 1 diabetes) از انواع دیابت و نوعی بیماری مزمن است که در آن سلول های لوز المعده که انسولین تولید می کنند از بین رفته و بدن قادر به تولید انسولین نمی باشد.
این بیماری با علائم خاصی همراه است که در صورت مشاهده هر یک از آن ها و برای تشخیص علت لازم است به پزشک مراجعه شود زیرا عدم درمان این بیماری می تواند به عوارض گوناگون و گاه جدی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره دیابت نوع 1 و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیابت نوع 1 چیست؟
دیابت نوع 1یکی از انواع شایع دیابت است که در اثر اختلال در تولید انسولین در لوز المعده رخ می دهد.
همان طور که می دانید انسولین از هورمون های مهم بدن است که به سلول ها کمک می کند از گلوکز (قند) برای تولید انرژی استفاده کنند. بدن این قند را از مواد غذایی مصرفی خود دریافت و انسولین، گلوکز را از خون به سلول های بدن منتقل کند.
بافت های کبدی و عضلات بدن گلوکز اضافی را به شکل گلیکوژن ذخیره کرده و زمانی که بدن در بین وعده های غذایی، حین ورزش کردن یا هنگام خواب به انرژی نیاز دارد آن را آزاد می کنند.
در دیابت نوع 1 بدن به دلیل کمبود انسولین قادر به پردازش قند نمی باشد. در نتیجه قند موجود در مواد غذایی نمی تواند راه خود را به سلول های بدن باز کند. این مسئله باعث می شود مقدار بیش از حد قند در خون تجمع یافته و به مشکلات کوتاه مدت و طولانی مدت در بدن منجر شود.
علائم دیابت نوع 1
برخی علائم دیابت نوع 1 عبارتند از :
- گرسنگی بیش از حد
- تشنگی بیش از حد
- تاری دید
- خستگی
- تکرر ادرار
- کاهش وزن قابل توجه در مدت زمان کوتاه
افرادی که یک یا چند علامت دیابت نوع 1 را تجربه کرده اند لازم است حتما به پزشک مراجعه کنند.
همچنین در صورت بروز علائم کتواسیدوز باید فورا به پزشک مراجعه شود زیرا این مسئله یک اورژانس پزشکی محسوب می شود.
مقایسه دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2
همان طور که می دانید به طور کلی 2 نوع اصلی دیابت وجود دارد که عبارتند از :
- دیابت نوع 1
- دیابت نوع 2
هر دو نوع دیابت علائم مشابهی داشته و به مرور زمان می توانند به عوارض متعدد و مشابهی منجر شوند اما در واقع دو بیماری بسیار متفاوت می باشند.
دیابت نوع 1 به دلیل عدم تولید انسولین در بدن رخ می دهد و همان طور که قبلا اشاره کردیم مصرف انسولین برای زنده ماندن ضروری است و گلوکز را از جریان خون به سلول های بدن انتقال می دهد.
این در حالی است که در افراد مبتلا به دیابت نوع 2، سلول ها به خوبی به انسولین پاسخ نمی دهند. در این وضعیت با این که بدن از سطح کافی انسولین برخوردار می باشد اما برای انتقال گلوکز از خون به داخل سلول ها دچار مشکل خواهد بود.
این مسئله در نهایت ممکن است به توقف تولید انسولین کافی در بدن منجر شود.
علاوه بر این دیابت نوع 1 بسیار سریع رخ داده و علائم آن واضح است، در حالی که دیابت نوع 2 می تواند طی سالیان متمادی ایجاد شود. در واقع فرد مبتلا به دیابت نوع 2 ممکن است تا زمانی که عارضه ای نداشته باشد، از بیماری خود اطلاع پیدا نکند.
از سوی دیگر این دو نوع دیابت به دلایل مختلف ایجاد شده و عوامل خطر زای متفاوتی دارند.
علت دیابت نوع 1
محققان هنوز علت دقیق ابتلای برخی افراد به دیابت نوع 1 را کشف نکرده اند اما به نظر می رسد این مسئله یک واکنش خود ایمنی است که در آن بدن به اشتباه و به علت نا شناخته به سلول های تولید کننده انسولین در لوز المعده حمله می کند.
با این حال گفته شده برخی افراد ممکن است به دلیل دارا بودن برخی فاکتورهای ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری باشند و برخی دیگر به دلیل عوامل محیطی مانند رژیم غذایی به آن مبتلا شوند. ویروس ها نیز ممکن است در این میان نقش داشته باشند. همچنین گاهی ترکیبی از این عوامل باعث ایجاد بیماری می شود.
عوامل خطر زای دیابت نوع 1
عوامل خطر زای دقیقی برای دیابت نوع 1 شناخته نشده و عوامل احتمالی از بسیاری جهات شبیه علل بروز دیابت می باشند.
به طور کلی عواملی که ممکن است باعث ابتلا به دیابت نوع 1 در برخی افراد شوند در افراد دیگر چنین وضعیتی ایجاد نمی کنند و همین مسئله شناسایی عوامل خطر زا را دشوارتر می کند.
با این وجود دانشمندان تعدادی عوامل بالقوه خطر زا برای این بیماری شناسایی کرده اند که عبارتند از :
1. نژاد
نژاد افراد ممکن است در ابتلای آن ها به دیابت نوع 1 نقش داشته باشد. به عنوان مثال افراد سفید پوست احتمالا استعداد ژنتیکی بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند زیرا دیابت نوع 1 در این گروه شایع تر است.
2. فاکتورهای محیطی
برخی ویروس ها ممکن است باعث بروز دیابت نوع 1 در افراد شوند اما این که دقیقا کدام یک در این مورد نقش دارند مشخص نیست.
به علاوه افرادی که در آب و هوای سردتر زندگی می کنند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند و تعداد موارد تشخیص دیابت نوع 1 در فصل زمستان بیشتر از تابستان می باشد.
ناگفته نماند فاکتورهای محیطی خطر زا تنها به این موارد خلاصه نشده و طیف گسترده ای از عوامل را شامل می شود.
3. عوامل ژنتیکی
محققان نمی دانند چه مسئله ژنتیکی می تواند باعث بروز دیابت نوع 1 می شود، با این حال معتقد هستند که ژنتیک (ژن های وراثتی و یا سابقه خانوادگی) ممکن است در این مورد نقش داشته باشد زیرا افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند به احتمال زیاد با این بیماری متولد شده اند و به نظر می رسد این نوع دیابت از طریق نسل خانوادگی به آن ها منتقل شده است.
توجه داشته باشید ابتلای یک نفر در خانواده به این معنا نیست که سایر اعضا نیز به دیابت نوع 1 مبتلا می شوند. در واقع علت دقیق این که چرا برخی اعضای یک خانواده به این بیماری مبتلا و برخی دیگر مبتلا نمی شوند مشخص نیست.
لازم به ذکر است امروزه محققان برخی ژن های خاص را شناسایی کرده اند که ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 1 را افزایش دهند. این ژن ها می توانند از والدین به فرزندان آن ها منتقل شوند اما همه افرادی که دارای این نوع ژن ها هستند لزوما به دیابت نوع 1 دچار نمی شوند.
به همین دلیل است که ژن ها به عنوان تنها بخشی از معادله در نظر گرفته می شوند. به عبارت دیگر عامل دیگری مانند ویروس وجود دارد که باعث می شود افراد دارای این ژن های خاص به دیابت نوع 1 مبتلا شوند.
برای مثال دوقلوهای همسان که ژن های یکسان دارند ممکن است هر دو به این بیماری مبتلا نشوند. در واقع اگر یکی از دوقلوها دیابت نوع 1 داشته باشد، قل دیگر به احتمال 50 درصد یا کمتر به آن دچار می شود. بنابراین ژن ها تنها عامل موثر در ابتلا نیستند.
تشخیص دیابت نوع 1
پزشک معمولا از طریق برخی آزمایش های خاص، دیابت نوع 1 را تشخیص می دهد. همان طور که قبلا گفتیم علائم این بیماری اغلب به سرعت ظاهر می شود.
پزشک معمولا در صورت مشاهده موارد زیر به این نتیجه می رسد که فرد به دیابت نوع 1 مبتلا می باشد :
- اگر قند خون ناشتا در دو آزمایش جداگانه بیشتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد
- اگر قند خون تصادفی بیش از 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد و فرد علائم دیابت را تجربه کند
- اگر عدد A1c هموگلوبین در دو آزمایش جداگانه بیشتر از 6.5 باشد
پزشکان از همین معیارها برای تشخیص دیابت نوع 2 نیز استفاده می کنند، به همین دلیل بسیاری از اوقات این دو نوع با هم اشتباه گرفته می شوند.
در مورد دیابت نوع 1 ممکن است پزشک زمانی متوجه تشخیص اشتباه خود شود که درمان های تجویز شده نه تنها علائم را تسکین نداده بلکه عوارض و علائم شدیدتری در بیمار ایجاد شود.
در صورتی که سطح قند خون فرد به قدری افزایش یابد که فرد به کتواسیدوز دیابتی دچار شود، وضعیت بسیار وخیم خواهد شد. این مسئله معمولا باعث مراجعه فرد به بیمارستان شده و در نهایت نوع دیابت فرد به درستی تشخیص داده می شود.
به طور کلی زمانی که شخصی با علائم دیابت به پزشک مراجعه می کند، معمولا آزمایش های خاصی برای تشخیص علت بروز علائم تجویز خواهد شد.
درمان دیابت نوع 1
در صورتی که فرد به دیابت نوع 1 مبتلا باشد به این معنا است که بدنش نمی تواند انسولین تولید کند. بنابراین پزشک برای او انسولین تجویز می کند تا بدنش قادر به استفاده از گلوکز موجود در خون باشد.
ممکن است از داروهای دیگر نیز برای کنترل علائم این بیماری استفاده شود.
1. انسولین
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید هر روز انسولین مصرف کنند که این انسولین معمولا به صورت تزریقی می باشد. برخی افراد نیز از پمپ انسولین استفاده می کنند که کار با آن به مراتب راحت تر از تزریق از طریق سرنگ است.
توجه داشته باشید مقدار انسولین مورد نیاز هر فرد در طول روز ممکن است متفاوت باشد. بنابراین افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید به طور مرتب قند خون خود را چک کنند تا بفهمند به چه میزان انسولین نیاز دارند.
لازم به ذکر است رژیم غذایی و ورزش می توانند روی سطح قند خون فرد در طول روز تاثیر بگذارند. همچنین چندین نوع مختلف انسولین وجود دارد که پزشک بسته به شرایط بیمار بهترین آن ها را توصیه خواهد کرد. گاهی لازم است فرد زیر نظر پزشک چندین نوع را امتحان کند تا بهترین گزینه انتخاب شود.
2. متفورمین
متفورمین نوعی داروی خوراکی دیابت است که طی سال های سال تنها برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 تایید شده بود.
با این حال برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیز ممکن است دچار مقاومت به انسولین شوند و انسولین تزریقی در بدن آن ها به طور موثر عمل نکند. به همین دلیل گاهی پزشک با توجه به شرایط بیمار از این دارو نیز استفاده خواهد کرد.
لازم به ذکر است متفورمین با کاهش تولید قند در کبد به کاهش قند خون کمک می کند.
3. واکسن
به نظر می رسد واکسن سل به عنوان یک روش درمانی برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 فوایدی داشته باشد اما نتایج به دست آمده در این مورد بسیار محدود است.
مطالعه ای در سال 2012 نشان داد که واکسن ب ث ژ ممکن است روی پاسخ خود ایمنی که در ایجاد دیابت نوع 1 نقش دارد تاثیر داشته باشد. از آن زمان تاکنون تحقیقات بیشتری در مورد این واکسن و استفاده بالقوه از آن به عنوان ابزار درمانی برای دیابت و سایر بیماری ها انجام شده اما شواهد مربوط به آن بحث برانگیز است.
4. سایر داروها
در حال حاضر یک نوع داروی خوراکی جدید برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 ارائه شده که در واقع اولین داروی خوراکی است که می توان در کنار انسولین برای درمان این بیماران استفاده کرد.
این دارو با وادار کردن بدن به دفع قند اضافی از طریق ادرار و کاهش جذب قند در روده به کاهش سطح قند خون کمک می کند.
لازم به ذکر است در حال حاضر داروهای مشابه آن برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می شود اما استفاده از هیچ یک از آن ها برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 تایید نشده است.
عوارض دیابت نوع 1
دو عارضه شایع دیابت نوع 1 شامل هیپوگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی می باشد.
هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می افتد که قند خون فرد به شدت افت پیدا کند که علت آن معمولا افزایش بیش از حد انسولین در بدن می باشد. به طور کلی در مواردی که فرد بیش از حد منتظر صرف غذا یا میان وعده بماند یا بیش از حد ورزش کند ممکن است دچار این وضعیت شود.
کتواسیدوز دیابتی عارضه جدی است که می تواند زندگی بیمار را تهدید کند و زمانی رخ می دهد که بدن فرد انسولین کافی نداشته باشد.
علائم این وضعیت عبارتند از :
- تنفس سریع و پی در پی
- خشکی پوست و دهان
- صورت برافروخته
- بوی دهان میوه ای
- حالت تهوع
- استفراغ یا درد معده
علاوه بر این سطح بالای قند خون می تواند به قسمت های مختلف بدن آسیب برساند که علائم آن شامل موارد زیر می باشد :
- افزایش خطر حمله قلبی
- مشکلات چشمی از جمله نا بینایی
- آسیب عصبی
- عفونت های پوست به خصوص پاها که ممکن است در موارد جدی نیاز به قطع عضو داشته باشند
- آسیب کلیه
دیابت می تواند به اعصاب نیز آسیب برساند و به وضعیتی به نام نوروپاتی دیابتی منجر شود که به خصوص در پاها شایع است. در این شرایط بریدگی های کوچک به ویژه در قسمت پایین پا می تواند به سرعت به زخم ها و عفونت های جدی تبدیل شود، به خصوص اگر سطح قند خون فرد کنترل نشود.
علت بروز این وضعیت این است که بیمار نمی تواند بریدگی ها را احساس یا مشاهده کرده و به موقع برای درمان آن ها اقدام کند. به همین دلیل افرادی که به بیماری دیابت مبتلا هستند لازم است به طور مرتب پاهای خود را کنترل کرده و در صورت مشاهده هر گونه آسیب دیدگی در پا فورا به پزشک مراجعه کنند.
این افراد باید به سایر تغییرات بدن خود نیز توجه داشته باشند.
دیابت نوع 1 در کودکان
دیابت نوع 1 در گذشته به نام دیابت نوجوانان شناخته می شد. علت این است که بر خلاف دیابت نوع 2 که اغلب در افراد مسن دیده می شود، معمولا در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می شود. امروزه مشخص شده هر دو نوع دیابت ممکن است در سنین مختلف رخ دهند.
طبق مطالعات انجام شده، علائم دیابت نوع 1 در کودکان عبارتند از :
- کاهش وزن
- خیس کردن رختخواب یا افزایش دفع ادرار
- احساس ضعف یا خستگی
- گرسنگی یا تشنگی بیش از حد
- تغییرات خلق و خو
- تاری دید
کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 نیز همانند بزرگسالان با انسولین درمان می شوند. به علاوه نسل اول پانکراس مصنوعی اخیرا برای کودکان مبتلا به این بیماری مورد تایید قرار گرفته است. این دستگاه زیر پوست قرار می گیرد و به طور منظم قند خون را اندازه گیری و در صورت نیاز به طور خودکار مقدار مناسب انسولین در بدن آزاد می کند.
با این حال اکثر کودکان هنوز از روش های دستی برای تزریق انسولین و کنترل قند خون خود استفاده می کنند که این مسئله به خصوص در کودکان خردسال به دقت و توجه زیاد والدین برای حفظ سلامت کودک نیاز دارد.
با وجود همه این ها کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 می توانند زندگی سالم و رضایت بخشی را تجربه کنند.
رژیم غذایی کتوژنیک
مطالعات نشان داده استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک (کتو) که یک رژیم غذایی پر چرب و کم کربوهیدرات است برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 فوایدی به همراه داشته است.
به عنوان مثال احتمالا به مدیریت سطح قند خون کمک کرده و حتی به کاهش وزن منجر می شود که هر دو برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بسیار مهم هستند.
با این حال فواید این رژیم غذایی برای دیابت نوع 1 چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است.
در حال حاضر توصیه غذایی کلی برای دیابت نوع 1 استفاده از رژیم غذایی کم کربوهیدرات می باشد اما محققان به دنبال فواید احتمالی رژیم غذایی هستند که میزان مصرف کربوهیدرات ها در بیماران را بسیار بیشتر محدود کند.
مطالعه ای نشان داده افراد مبتلا به دیابت نوع 1 که بیش از 2 سال از رژیم کتو استفاده کرده اند نتایج A1C و کنترل قند خون بهتری داشته اند اما سطح بالاتری از چربی خون و دوره های افت قند خون بیشتری را نیز تجربه کرده اند. به طور کلی میزان ایمنی استفاده از این رژیم غذایی در طولانی مدت برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 مشخص نیست.
اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید و تمایل دارید از این رژیم غذایی استفاده کنید حتما با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است لازم باشد به متخصص تغذیه ارجاع داده شوید تا در تنظیم یک برنامه مناسب به شما کمک کند.
دیابت نوع 1 و بارداری
بارداری می تواند چالش هایی را برای خانم های مبتلا به دیابت نوع 1 ایجاد کند، با این حال این افراد همچنان می توانند دوره بارداری سالمی را تجربه کرده و کودک سالم به دنیا بیاورند.
مهم ترین نکته ای که باید به خاطر سپرد این است که خانم مبتلا به دیابت نوع 1 که قصد بارداری دارد لازم است هر کاری که برای بدن خود انجام می دهد برای کودک خود نیز انجام دهد زیرا نوزاد او نیز قند خون بالایی خواهد داشت.
به علاوه سطح قند خون بالا در دوران بارداری می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- وزن هنگام تولد بالا
- زایمان سزارین
- زایمان زودرس
- افت قند خون
- فشار خون بالا
- مرده زایی
بنابراین در صورتی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستید و قصد بارداری داشته یا باردار شده اید لازم است حتما با پزشک خود مشورت کنید تا برای تضمین کنترل سطح قند خون شما و کودک تان، تغییرات لازم در دوز مصرف دارو و سایر موارد انجام شود.
دیابت نوع 1 و الکل
نوشیدن الکل در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 در کوتاه مدت می تواند تاثیر زیادی روی سطح قند خون داشته باشد اما به مرور زمان مصرف بیش از حد الکل ممکن است به عوارض دیابت در این افراد منجر شود.
همان طور که می دانید کبد مسئول پردازش و دفع الکل از بدن است و در مدیریت سطح قند خون نیز نقش دارد. بنابراین کبد افراد مبتلا به دیابت نوع 1 که الکل مصرف می کنند ممکن است کنترل قند خون را کند کرده تا با الکل مقابله کند.
الکل بلافاصله و تا چند ساعت بعد از نوشیدن می تواند به افت قند خون منجر شود. به همین دلیل بیمارانی که الکل می نوشند حتما قبل و بعد از نوشیدن باید به طور مرتب قند خون خود را کنترل کنند.
نکات سبک زندگی برای دیابت نوع 1
زندگی با دیابت نوع 1 به معنای رعایت برخی نکات سبک زندگی در طول زندگی می باشد که تغییرات در رژیم غذایی و یک برنامه ورزشی مناسب را شامل می شود.
رژیم غذایی
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 برای ثابت نگه داشتن قند خون خود باید وعده های غذایی و میان وعده های منظم داشته باشند. برای این منظور می توان از یک متخصص تغذیه که تجربه خوبی در زمینه دیابت دارد کمک گرفت.
اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید هنگام تهیه برنامه غذایی مناسب به نکات زیر توجه داشته باشید :
- رژیم غذایی متعادل داشته باشید که شامل سبزیجات، لبنیات بدون چربی، گوشت بدون چربی، پروتئین های گیاهی، غلات کامل، چربی های سالم و میوه ها باشد
- وعده های غذایی کوچک داشته باشید و آن ها را را به طور مساوی در طول روز پخش کنید تا سطح قند خون شما افزایش پیدا نکند
- هرگز وعده های غذایی را حذف نکنید
ورزش کردن
ورزش به کاهش سطح قند خون کمک می کند و بخش حیاتی در سبک زندگی متعادل برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 محسوب می شود. با این حال باید توجه داشت که مقدار انسولین مورد استفاده باید با توجه به سطح فعالیتی بدن تنظیم شود.
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بهتر است سعی کنند حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش داشته و بیش از 2 روز متوالی بدون ورزش نباشند. ورزش های هوازی، تمرینات قدرتی و استقامت همگی برای این افراد مفید هستند.
از سوی دیگر افراد مبتلا به این بیماری هنگام ورزش کردن باید به مدیریت قند خون خود توجه ویژه ای داشته باشند زیرا سلول های بدن در حین ورزش شروع به استفاده از انسولین یا حرکت موثرتر گلوکز کرده و ممکن است قند خون در حین و بعد از ورزش افزایش یا حتی افت پیدا کند.
با همه این ها پزشکان به افراد مبتلا به دیابت توصیه می کنند برای حفظ سلامتی خود ورزش منظم داشته باشند و در صورت نیاز در این مورد با پزشک خود مشورت کنند.
منبع: healthline
