استئومیلیت (به انگلیسی: Osteomyelitis) یا عفونت استخوان عارضه ای است که به دلیل حمله باکتری ها یا قارچ ها به استخوان رخ داده و در صورت عدم درمان صحیح می تواند به آسیب دائمی استخوان منجر شود.
این بیماری در کودکان معمولا استخوان های بلند دست و پا را درگیر کرده و در بزرگسالان اغلب در استخوان های لگن، ستون فقرات و پا دیده می شود. همچنین علائم آن ممکن است به صورت ناگهانی یا به مرور و در طولانی مدت ظاهر شود.
در ادامه قصد داریم درباره استئومیلیت و علل، علائم و درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
استئومیلیت چیست؟
استئومیلیت به عفونت و التهاب استخوان یا مغز استخوان گفته می شود که ممکن است به دنبال جراحت یا عمل جراحی و با وارد شدن عفونت باکتریایی یا قارچی از طریق جریان خون به بافت استخوانی رخ دهد.
گفته شده حدود 80 درصد موارد ابتلا به استئومیلیت به دلیل زخم های باز بروز می کنند و دارای علائمی همچون درد عمیق، اسپاسم عضلانی در ناحیه ملتهب و تب می باشند. این عارضه اغلب استخوان های بلند در پا و قسمت بالای دست و ستون فقرات و لگن را درگیر می کند.
درمان استئومیلیت در گذشته بسیار دشوار بوده اما امروزه به لطف درمان های تهاجمی، معمولا بهبود پیدا کرده و از گسترش عفونت در بدن جلوگیری می شود.
علت استئومیلیت
استئومیلیت زمانی رخ می دهد که یک عفونت باکتریایی یا قارچی راه به داخل استخوان باز کرده یا از بخش دیگری از بدن به استخوان برسد.
زمانی که استخوان دچار عفونت می شود سیستم ایمنی بدن سعی می کند آن را از بین ببرد و نوتروفیل ها را که نوعی گلبول سفید هستند برای از بین بردن باکتری یا قارچ های مسئول به محل عفونت می فرستد.
در صورتی که عفونت همچنان گسترش پیدا کند و درمان نشود، نوتروفیل های مرده داخل استخوان جمع شده و باعث ایجاد آبسه یا کیسه چرک می شوند. آبسه مانع خون رسانی حیاتی به ناحیه آسیب دیده شده و در صورت مزمن شدن این عارضه، استخوان ممکن است بمیرد.
ناگفته نماند استخوان ها معمولا در برابر عفونت مقاوم هستند اما گاهی تحت شرایط خاص عفونت به استخوان نفوذ می کند. به عنوان مثال مواردی همچون عفونت در جریان خون، عوارض ناشی از ضربه یا عمل جراحی یا ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت می توانند توانایی فرد در مقابله با عفونت را کاهش دهند.
عفونت های استخوانی چگونه ایجاد می شوند؟
عفونت های استخوانی ممکن است به روش های مختلف ایجاد شوند، به عنوان مثال :
- در استئومیلیت هماتوژن ممکن است عفونت به صورت عفونت تنفسی فوقانی یا دستگاه ادراری خفیف شروع شده و از جریان خون عبور کند. این نوع بیشتر در کودکان دیده می شود
- استئومیلیت بعد از سانحه ممکن است بعد از شکستگی چند جزئی، شکستگی که پوست را شکاف می دهد، زخم باز اطراف پوست و عضله یا بعد از عمل جراحی به خصوص زمانی که پین، پیچ یا صفحات فلزی برای محکم کردن شکستگی استخوان استفاده می شود رخ دهد
- گردش خون ضعیف ممکن است باعث شود عفونت ناشی از یک خراش یا بریدگی جزئی (معمولا روی پا) گسترش پیدا کند. ضعیف بودن جریان خون از رسیدن گلبول های سفید خون به محل آسیب دیده جلوگیری کرده و باعث عمیق شدن زخم ها می شود، این مسئله استخوان و بافت های عمیق را در معرض عفونت قرار می دهد
- استئومیلیت مهره ای که در ستون فقرات رخ می دهد معمولا با عفونت در جریان خون، عفونت ادراری یا دستگاه تنفسی، اندوکاردیت که عفونت پوشش داخلی قلب است یا عفونت در دهان یا محل تزریق شروع می شود
- استئومیلیت فک که ممکن است به شدت دردناک باشد می تواند به دلیل پوسیدگی دندان یا بیماری پریودنتال رخ دهد. تومور بدخیم، پرتو درمانی، پوکی استخوان و بیماری پاژه استخوان احتمالا ابتلا به استئومیلیت فک را افزایش می دهند. لازم به ذکر است عفونت سینوسی، لثه یا دندان می تواند به جمجمه منتقل شود
عوامل خطر زای استئومیلیت
برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به استئومیلیت قرار دارند، از جمله :
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف؛ به عنوان مثال کسانی که از شیمی درمانی یا پرتو درمانی، دیالیز، کاتتر ادراری یا داروهای تزریقی غیر مجاز استفاده می کنند یا دچار سو تغذیه هستند
- افراد دچار مشکلات گردش خون؛ گردش خون ضعیف ممکن است در اثر دیابت، بیماری شریانی محیطی یا بیماری سلول داسی شکل رخ دهد
- افرادی که دچار زخم سوراخ شده عمیق یا شکستگی که پوست را شکافته است شده اند
- کسانی که عمل جراحی جایگزینی یا ترمیم استخوان انجام داده اند
استئومیلیت حاد بیشتر در کودکان دیده می شود اما نوع نخاعی آن در افراد بالای 50 سال به خصوص مردان شایع تر است.
تشخیص استئومیلیت
پزشک برای تشخیص استئومیلیت ابتدا محل آسیب دیده را از نظر وجود علائم پوکی استخوان از جمله حساسیت به لمس و ورم بررسی می کند و درباره سابقه پزشکی اخیر فرد به خصوص حوادث، عمل جراحی یا عفونت سوالاتی می پرسد.
برای تشخیص این بیماری ممکن است آزمایش های زیر نیز انجام شود :
- آزمایش خون : سطح بالای گلبول های سفید خون معمولا نشان دهنده عفونت است
- نمونه برداری : در این روش پزشک یک نمونه کوچک از بافت آسیب دیده را برای بررسی نوع پاتوژن (باکتری یا قارچ) جدا می کند
- تصویر برداری : با کمک اشعه ایکس، ام آر آی یا سی تی اسکن می توان هر گونه آسیب استخوانی را شناسایی کرد اما از آن جا که آسیب ممکن است تا 2 هفته با اشعه ایکس قابل مشاهده نباشد بنابراین در صورتی که آسیب اخیرا ایجاد شده بهتر است از ام آر آی یا سی تی اسکن استفاده شود.
علائم استئومیلیت
علائم و نشانه های استئومیلیت به نوع آن بستگی دارد و معمولا شامل موارد زیر می باشند :
- درد که می تواند شدید باشد
- ورم، قرمزی و حساسیت در ناحیه آسیب دیده
- تحریک پذیری، بی حالی یا خستگی
- تب، لرز و تعریق
- ترشحات از زخم باز در نزدیکی محل عفونت یا از پوست
سایر علائم می تواند شامل ورم مچ پا، پا و تغییر در الگوی راه رفتن مثلا لنگ زدن باشد.
ناگفته نماند علائم استئومیلیت مزمن همیشه واضح نیستند و ممکن است شبیه علائم جراحت به نظر برسند. این مسئله می تواند تشخیص دقیق این عارضه را به خصوص در مفصل ران، لگن یا ستون فقرات دشوارتر کند.
استئومیلیت در کودکان و بزرگسالان
استئومیلیت در کودکان معمولا حاد است و طی 2 هفته بعد از بروز عفونت در خون رخ می دهد که به آن استئومیلیت هماتوژن نیز گفته می شود. این نوع استئومیلیت اغلب توسط باکتری استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین ایجاد می شود.
تشخیص این نوع ممکن است دشوار باشد اما مهم است زود تشخیص داده شود زیرا تاخیر در درمان می تواند باعث اختلالات رشد یا بد شکلی شده و کشنده باشد.
استئومیلیت در بزرگسالان معمولا از نوع زیر حاد یا مزمن به خصوص در اثر آسیب یا ضربه مانند شکستگی استخوان می باشد و اغلب روی افراد بالای 50 سال تاثیر می گذارد.
درمان استئومیلیت
درمان استئومیلیت به نوع آن بستگی دارد :
استئومیلیت حاد
در استئومیلیت حاد عفونت معمولا طی 2 هفته بعد از آسیب، عفونت اولیه یا شروع یک بیماری زمینه ای ایجاد می شود. درد این عارضه می تواند شدید باشد و جان بیمار را تهدید می کند.
برای درمان استئومیلیت حاد احتمالا یک دوره درمانی آنتی بیوتیک یا داروهای ضد قارچ موثر می باشد. در بزرگسالان دوره درمان معمولا شامل یک دوره 4 تا 6 هفته ای مصرف آنتی بیوتیک یا داروی ضد قارچ وریدی و گاهی خوراکی است. برخی بیماران لازم است در بیمارستان بستری شوند اما برخی دیگر به صورت سرپایی یا تزریق در منزل درمان می شوند.
عوارض جانبی احتمالی آنتی بیوتیک ها شامل اسهال، استفراغ و حالت تهوع است و گاهی ممکن است واکنش آلرژیک رخ دهد.
اگر عفونت توسط باکتری استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین یا برخی دیگر از باکتری های مقاوم در برابر دارو ایجاد شود ممکن است دوره بیماری طولانی تر و درمان شامل ترکیبی از داروهای مختلف باشد.
در برخی موارد درمان با اکسیژن پر فشار توصیه می شود.
استئومیلیت زیر حاد
در این عارضه عفونت معمولا طی 1 تا 2 ماه بعد از آسیب، عفونت اولیه یا شروع یک بیماری زمینه ای ایجاد می شود و درمان آن به شدت و این که آیا آسیب استخوانی رخ داده یا خیر بستگی دارد.
اگر استخوان صدمه ندیده باشد درمان مانند استئومیلیت حاد خواهد بود اما اگر استخوان دچار آسیب دیدگی شده باشد روش درمانی استئومیلیت مزمن برای آن استفاده می شود.
استئومیلیت مزمن
در استئومیلیت مزمن عفونت حداقل 2 ماه بعد از بروز آسیب، عفونت یا ابتلا به بیماری مزمن رخ می دهد و بیمار معمولا برای ترمیم هر گونه آسیب استخوانی به آنتی بیوتیک و جراحی نیاز دارد.
عمل جراحی می تواند شامل موارد زیر باشد :
- تخلیه : در این تکنیک لازم است نواحی اطراف استخوان عفونی باز شده و هر گونه چرک یا مایعی که در واکنش به عفونت تجمع پیدا کرده تخلیه شود
- دبریدمان : در این روش پزشک تا آن جا که امکان داشته باشد استخوان آلوده را جدا می کند و برای اطمینان از برداشتن همه نواحی آسیب دیده، مقدار کمی از استخوان سالم و همچنین بافت اطراف استخوان که دچار علائم عفونت است را نیز بر می دارد
- بازگرداندن مجدد خون به استخوان : فضای خالی ایجاد شده بعد از عمل دبریدمان باید با یک قطعه بافت استخوانی، پوست یا عضله متعلق به بخش های دیگر بدن پر شود. برای این منظور ابتدا از پر کننده های موقتی استفاده می شود تا بیمار به اندازه کافی سلامت خود را به دست آورد و برای پیوند استخوان یا بافت سالم آماده شود. این پیوند به بدن کمک می کند تا عروق خونی آسیب دیده را ترمیم کرده و استخوان جدید شکل بگیرد
- خارج کردن اشیا خارجی : ممکن است نیاز باشد اشیا خارجی همچون پلاک یا پیچ های جراحی که حین عمل جراحی داخل ناحیه قرار داده شده اند خارج شوند
- تثبیت استخوان آسیب دیده : ممکن است از صفحات فلزی، میله یا پیچ برای تثبیت استخوان آسیب دیده و پیوند جدید استفاده شود. گاهی تثبیت کننده های خارجی کافی هستند
اگر بدن بیمار به هر دلیل تحمل عمل جراحی نداشته باشد ممکن است از دوره درمانی آنتی بیوتیکی طولانی مدت (احتمالا برای سال ها) استفاده شود. در صورتی که عفونت تا مدت زیادی ادامه داشته باشد احتمال قطع کردن بخشی یا کل اندام آسیب دیده وجود دارد.
عوارض استئومیلیت
استئومیلیت معمولا با موفقیت درمان می شود اما در برخی موارد ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد.
به عنوان مثال گاهی به نظر می رسد استئومیلیت مزمن به طور کامل درمان شده اما بعد از مدتی دوباره ظاهر می شود یا ممکن است سال ها بدون شناسایی باقی بماند. این مسئله می تواند به مرگ بافت استخوان منجر شود.
لازم به ذکر است افرادی که به بیماری هایی همچون دیابت شدید یا اچ آی وی مبتلا هستند یا از گردش خون ضعیف یا سیستم ایمنی ضعیف رنج می برند بیشتر در معرض این عوارض قرار دارند.
پیشگیری از استئومیلیت
افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند لازم است برای پیشگیری از استئومیلیت به نکات زیر توجه کنند :
- برای تقویت سیستم ایمنی خود از رژیم غذایی سالم استفاده کنند
- ورزش منظم داشته باشند
- از مصرف دخانیات اجتناب کنند زیرا سیستم ایمنی بدن و گردش خون را ضعیف می کند
- به اصول بهداشتی از جمله شستشوی مرتب و صحیح دست ها توجه داشته باشند
- از تزریق ها و واکسن های توصیه شده استفاده کنند
افرادی که گردش خون ضعیف دارند لازم است برای پیشگیری از استئومیلیت به نکات زیر توجه کنند :
- از سیگار اجتناب کنند زیرا تاثیر بدی روی گردش خون دارد
- رژیم غذایی سالم داشته باشند تا وزن آن ها در محدوده سالم حفظ شود
- برای بهبود گردش خون ورزش منظم داشته باشند
- از نوشیدن دائمی الکل اجتناب کنند زیرا خطر افزایش فشار خون و کلسترول را به همراه دارد
افرادی که مستعد ابتلا به عفونت هستند دقت کنند که دچار جراحت یا خراشیدگی ها نشوند و در صورت بروز هر گونه بریدگی یا جراحت بلافاصله آن را تمیز و پانسمان کنند. همچنین لازم است زخم به صورت مکرر بررسی شود تا در صورت بروز علائم عفونت هر چه سریع تر به آن رسیدگی شود.
منبع: medicalnewstoday
