سرطان مثانه (به انگلیسی: Bladder cancer) نوعی سرطان جدی در سیستم مجاری ادراری است و زمانی رخ می دهد که سلول های موجود در بافت مثانه شروع به رشد و تکثیر بیش از حد کرده و از کنترل خارج شوند. این سرطان چهارمین سرطان شایع در میان مردان است، اگرچه زنان نیز ممکن است به آن دچار شوند.
سرطان مثانه انواع گوناگون دارد و می تواند خوش خیم یا بد خیم باشد. در سرطان خوش خیم بیماری به سرعت در سایر نقاط بدن گسترش یافته و در صورت عدم درمان با آسیب به بافت ها و اندام های بدن می تواند جان بیمار را تهدید کند.
در ادامه قصد داریم درباره سرطان مثانه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرطان مثانه چیست؟
مثانه یکی از اندام های حیاتی بدن است که مسئولیت جمع آوری ادرار از کلیه ها و دفع آن را بر عهده دارد. سرطان مثانه زمانی رخ می دهد که سلول های موجود در این اندام شروع به تکثیر خارج از کنترل کرده و تومور ایجاد شود.
انواع سرطان مثانه
سرطان مثانه انواع مختلف دارد اما شایع ترین نوع آن از سلول های اپیتلیوم انتقالی که دیواره این اندام را پوشانده اند شروع می شود و به آن سرطان سلول انتقال یا کارسینوم سلول ترانزیشنال (TCC) گفته می شود.
سرطان سلول ترانزیشنال
این سرطان که به کارسینومای اوروتلیال نیز شهرت پیدا کرده متداول ترین نوع سرطان مثانه است و منشا آن سلول های دیواره مثانه می باشد.
این سلول ها دیواره سایر بخش های دستگاه ادراری را نیز پوشانده اند به همین دلیل سرطان مثانه ممکن است روی کلیه و حالب نیز تاثیر بگذارد و در مورد افرادی که به سرطان مثانه مبتلا هستند معمولا نیاز است کل دستگاه ادراری بررسی شود.
این نوع سرطان با توجه به گسترش یا عدم گسترش سلول های سرطانی به لامینا پروپریا یا لایه عضلانی می تواند تهاجمی یا غیر تهاجمی باشد. طبیعتا درمان سرطان های تهاجمی دشوارتر می باشد.
سایر انواع
چندین نوع دیگر از سرطان نیز ممکن است از مثانه شروع شوند، از جمله :
- سرطان سلول سنگفرشی : این نوع که حدود 1 تا 2 درصد سرطان های مثانه را تشکیل می دهد در سلول های نازک و مسطح روی سطح بافت مثانه رخ می دهد. اکثر سرطان های سلول سنگفرشی تهاجمی هستند
- آدنوکارسینوما : حدود 1 درصد از سرطان های مثانه از نوع آدنوکارسینوما هستند. این سرطان در سلول های غدد مثانه که وظیفه تولید مخاط را بر عهده دارند رخ می دهد و در اکثر موارد تهاجمی می باشد
- سرطان سلول کوچک : کمتر از 1 درصد سرطان های مثانه از نوع کارسینوم سلول کوچک هستند. این سرطان در سلول های شبه عصبی مانند نورواندوکرین رخ می دهد که اغلب سریع رشد کرده و نیاز به شیمی درمانی دارد
- سارکوما : نوع نادر از سرطان مثانه است که از سلول های عضلانی مثانه نشات می گیرد
علائم سرطان مثانه
فرد مبتلا به سرطان مثانه ممکن است علائمی همچون کمر درد، کاهش وزن و ورم پا را تجربه کند.
در مراحل اولیه معمولا علائم سرطان مثانه به صورت زیر ظاهر می شود :
- وجود خون در ادرار : یکی از علائم شایع در سرطان مثانه است. سطح خون موجود در ادرار ممکن است تنها از طریق میکروسکوپ قابل تشخیص بوده یا باعث تغییر رنگ ادرار شود
- تغییر در عادات ادرار کردن : ممکن است فرد نیاز به دفع ادرار بیش از حد معمول داشته باشد، جریان ادرار او مدام قطع و وصل شود یا هنگام ادرار دچار درد یا سوزش شود
سرطان مثانه در مراحل بعدی ممکن است باعث علائم زیر شود :
- کمر درد
- کاهش وزن
- ورم در پا
- درد استخوان
- عدم توانایی در ادرار کردن
علائم سرطان مثانه می تواند شبیه علائم عفونت مثانه باشد و در صورت ادامه دار شدن آن ها باید به پزشک مراجعه شود.
علت سرطان مثانه
علت سرطان مثانه ناشناخته است اما جهش های ژنتیکی ممکن است در این مسئله نقش داشته باشند.
به نظر می رسد سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی می تواند به جهش در سلول ها و در نهایت سرطان منجر شود، اگرچه اثر آن در افراد مختلف متفاوت می باشد.
لازم به ذکر است دانشمندان در کل ژنتیک را عامل اصلی سرطان مثانه نمی دانند اما حدس می زنند که این عوامل ممکن است افراد را بیشتر در معرض عوارض تنباکو و برخی مواد شیمیایی خاص قرار دهند.
عوامل خطر زای سرطان مثانه
دانشمندان عوامل خطر زای خاصی را برای سرطان مثانه شناسایی کرده اند که مهم ترین آن ها سیگار است. گفته شده افرادی که سیگار می کشند حداقل سه برابر بیشتر از افرادی که سیگار نمی کشند در معرض سرطان مثانه قرار دارند.
خطر ابتلا به سرطان مثانه با افزایش سن نیز بیشتر می شود، به طوری که حدود 90 درصد افرادی که سرطان مثانه در آن ها تشخیص داده شده بیش از 55 سال سن دارند و میانگین سن تشخیص در این سرطان 73 سال می باشد.
سایر عوامل خطر زا عبارتند از :
- ناهنجاری های مادرزادی در مثانه
- شیمی درمانی و پرتو درمانی
- عفونت و تحریک مزمن مثانه
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی در محیط از جمله آمین های معطر و آرسنیک در آب آشامیدنی
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی صنعتی مانند موادی که در چاپ، نقاشی، آرایشگری و کار با ماشین استفاده می شود
- نژاد؛ گفته شده افراد سفید پوست دو برابر بیشتر از افراد آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی تبار به سرطان مثانه دچار می شوند
- جنسیت؛ مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا قرار دارند
- مصرف کم مایعات
- سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان مثانه
برخی داروها و مکمل های غذایی مانند پیوگلیتازون و آریستولوچیک اسید ممکن است خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش دهند. این داروها عمدتا از گیاهان خانواده زرآوند حاصل می شوند که در طب سنتی کاربرد دارند. گفته شده سم موجود در این گیاهان ممکن است در طولانی مدت با مشکلات کلیوی و سرطان مرتبط باشد.
با وجود همه این موارد، سرطان مثانه گاهی بدون وجود هیچ عامل خطر زایی رخ می دهد.
تشخیص سرطان مثانه
پزشک برای تشخیص سرطان مثانه علاوه بر بررسی علائم و سابقه پزشکی فرد معاینه فیزیکی نیز انجام می دهد. آزمایش های زیر نیز به تایید تشخیص و مرحله بندی سرطان کمک می کنند:
1. سیستوسکوپی
در این روش پزشک با استفاده از سیستوسکوپ که یک لوله باریک دوربین دار است داخل مجاری ادراری و مثانه را معاینه می کند. این روش معمولا با بی حسی موضعی و در مطب انجام می شود اما اگر به بیهوشی کامل نیاز باشد در بیمارستان صورت می گیرد.
2. آزمایش های تصویر برداری
این آزمایش ها به تایید و تشخیص این که آیا سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یافته یا خیر کمک می کنند و شامل موارد زیر می باشند :
- پیلوگرام : در این تکنیک یک رنگ خاص با کمک یک کاتتر یا به طور مستقیم به ورید مثانه تزریق می شود. این رنگ باعث واضح شدن ظاهر مثانه و اندام های مرتبط و مشخص شدن تومورها زیر اشعه ایکس می شود
- سی تی اسکن : این روش به مشخص شدن شکل، اندازه و موقعیت تومورها کمک می کند
- سونوگرافی : این روش به تعیین اندازه تومور کمک می کند و نشان می دهد که آیا سرطان به بافت ها یا اندام های دیگر نیز گسترش یافته یا خیر
3. آزمایش های ادرار
آزمایش ادرار انواع مختلف دارد که عبارتند از :
- سیتولوژی ادرار : در این آزمایش پزشک نمونه ادرار را برای یافتن سلول های سرطانی بررسی می کند، اگرچه نتیجه منفی همیشه عدم وجود سرطان را تضمین نمی کند
- کشت ادرار : در این روش نمونه ادرار در محیط آزمایشگاهی رشد داده شده و نوع باکتری مشخص می شود که به پزشک کمک می کند تا بداند عفونت عامل علائم بوده یا خیر
- آزمایش های نشانگر تومور ادرار : در این روش نمونه ادرار برای یافتن مواد خاصی که توسط سلول های سرطانی مثانه تولید می شوند مورد بررسی قرار می گیرد. این آزمایش معمولا در کنار سیتولوژی ادرار انجام می شود
4. نمونه برداری
پزشک معمولا طی سیستوسکوپی از مثانه نمونه برداری کرده و در صورت تایید ابتلای فرد به سرطان، میزان تهاجمی بودن آن مشخص می شود.
پزشک ممکن است از یک سوزن نازک و تو خالی برای جمع کردن نمونه استفاده کند که در این صورت اغلب به سی تی اسکن یا سونوگرافی به عنوان راهنما نیاز خواهد بود.
درمان سرطان مثانه
درمان سرطان مثانه معمولا شامل یک یا چند مورد زیر می باشد :
- عمل جراحی
- شیمی درمانی
- درمان بیولوژیکی
- پرتو درمانی
درمان این سرطان به عوامل مختلف بستگی دارد از جمله :
- محل و مرحله سرطان
- سلامت کلی فرد
- سن
- تمایلات شخصی
عمل جراحی
عمل جراحی سرطان مثانه ممکن است با تکنیک های مختلف انجام شود، از جمله :
- تکنیک TUR : این تکنیک معمولا در مراحل 0 و 1 سرطان مثانه برای از بین بردن تومورها و بافت های غیر طبیعی کوچک استفاده می شود که طی آن یک ابزار برش برای تراشیدن تومورها نیاز است و باقی مانده سلول های سرطانی نیز سوزانده می شوند
- سیستکتومی : در مواردی که سرطان بزرگ تر بوده یا تومور در بخش های عمیق تر مثانه قرار گرفته باشد از این تکنیک استفاده شده و مثانه یا کل بافت سرطانی برداشته می شود
- جراحی ترمیمی : استفاده از جراحی ترمیمی بعد از سیستکتومی به فرد کمک می کند تا از یک روش جدید برای جمع آوری و دفع ادرار از بدن استفاده کند. به عنوان مثال جراح ممکن است از بافت روده برای بازسازی مثانه یا لوله های اطراف آن بهره ببرد
شیمی درمانی
شیمی درمانی روش کم تهاجمی تر نسبت به عمل جراحی است و طی آن از داروهایی برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول های سرطانی یا کوچک کردن تومورها قبل یا بعد از عمل استفاده می شود.
داروهای شیمی درمانی ممکن است به صورت خوراکی، درون وریدی یا از طریق تزریق به مثانه با استفاده از کاتتر (بعد از تکنیک TUR) مصرف شوند.
درمان بیولوژیکی
درمان سرطان مثانه در مراحل اولیه ممکن است شامل تحریک سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سلول های سرطانی باشد که به آن بیولوژی درمانی یا ایمنی درمانی می گویند.
رایج ترین روش درمان بیولوژیکی باسیلوس کالمت گرین درمانی است که طی آن از کاتتر برای وارد کردن باکتری خاص به مثانه استفاده می شود. این باکتری سلول های سیستم ایمنی را جذب و فعال می کند تا قادر به مقابله با سلول های سرطانی مثانه شوند. این درمان معمولا اندکی بعد از تکنیک TUR شروع شده و به صورت هفتگی و به مدت 6 هفته ادامه دارد.
عوارض جانبی این روش شامل علائم شبه آنفلوآنزا مانند تب و خستگی می باشد. همچنین ممکن است سوزش مثانه ایجاد شود.
اینترفرون از دیگر گزینه های درمان بیولوژیکی است. سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت ها و به طور طبیعی این پروتئین را ایجاد می کند و نسخه مصنوعی آن برای درمان عفونت مثانه موثر می باشد.
سازمان غذا و دارو برای درمان سرطان ادراری پیشرفته یا متاستاتیک تزریق آتزولیزوماب را تحت شرایط مشخص تایید کرده است.
پرتو درمانی
پرتو درمانی تکنیک دیگری است که معمولا در ترکیب با شیمی درمانی توصیه می شود. این روش به از بین بردن سلول های سرطانی که به دیواره عضلانی مثانه حمله کرده اند کمک می کند و به خصوص برای افرادی که نمی توانند از عمل جراحی استفاده کنند مفید است.
اقدامات بعد از درمان
سرطان مثانه جزو سرطان هایی است که خطر عود آن بعد از درمان بسیار بالا می باشد و معمولا نیاز به نظارت منظم بعد از درمان دارد. به علاوه همیشه به طور کامل قابل درمان نیست و ممکن است به یک بیماری مزمن تبدیل شود.
برای کنترل این سرطان به درمان منظم نیاز است.
مراحل سرطان مثانه
انجام آزمایش های اضافی بعد از تشخیص سرطان به مرحله بندی آن کمک می کند. مرحله بندی نشان می دهد که سرطان تا چه حد گسترش یافته و کدام روش مناسب ترین گزینه برای درمان است.
روش های مختلفی برای مرحله بندی سرطان وجود دارد. یکی از این روش ها شامل پنج مرحله زیر می باشد :
- مرحله 0 : در این مرحله سلول های سرطانی در سطح خارجی دیواره داخلی مثانه ایجاد می شوند. در این مرحله سرطان مثانه یا یک کارسینوم پاپیلاری غیر تهاجمی است که به سمت بخش تو خالی مثانه گسترش پیدا کرده یا یک پاپیلوم تهاجمی است که هنوز به آن سوی دیواره داخلی سرایت نکرده است
- مرحله 1 : در این مرحله سرطان در دیواره داخلی مثانه رخ می دهد اما به لامینا پروپریا یا دیوار عضله گسترش نیافته و تنها به بافت همبند زیر دیواره مثانه رسیده است
- مرحله 2 : در این مرحله سرطان وارد بخش دیوار عضلانی شده اما تنها در مثانه حضور دارد و هنوز به لایه چربی اطراف مثانه نفوذ نکرده است
- مرحله 3 : در این مرحله سرطان از طریق دیوار به بافت اطراف مثانه از جمله اندام های دیگر مانند پروستات، رحم یا واژن گسترش یافته است. این مرحله بسته به مسیر گسترش انواع مختلف دارد. همچنین ممکن است سرطان به یک غده لنفاوی گسترش یافته باشد.
- مرحله 4 : در این مرحله سرطان یا به نقاط دور دست بدن مانند غدد لنفاوی، استخوان ها یا اندام های دیگر مانند ریه ها یا کبد گسترش یافته یا به دیوار لگن، دیواره شکم یا اندام های مجاور منتقل شده است
مرحله تشخیص سرطان روی درمان و چشم انداز این بیماری تاثیر بسزایی دارد.
پیشگیری از سرطان مثانه
توجه به برخی نکات سبک زندگی در کاهش خطر ابتلا به سرطان مثانه کمک کننده است، از جمله :
- ترک سیگار
- دوری کردن از مواد شیمیایی
- مصرف آب فراوان
- مصرف انواع میوه ها و سبزیجات
چشم انداز سرطان مثانه
گفته شده امید به زندگی 5 ساله برای سرطان مثانه در مرحله 0 حدود 95 درصد می باشد. متاسفانه اگر سرطان به سایر قسمت های بدن سرایت کرده باشد احتمال موفقیت در درمان کمتر خواهد بود، به عنوان مثال امید به زندگی 5 ساله برای مرحله 4 حدود 15 درصد است.
طبیعی است که تشخیص زود هنگام شانس موفقیت در درمان سرطان را تا حد قابل توجهی بهبود می بخشد.
منبع: medicalnewstoday
