اختلال علائم جسمانی یا اختلال علائم سوماتیک (به انگلیسی: Somatic symptom disorder) به وضعیتی گفته می شود که فرد بدون آن که بیماری خاصی در او تشخیص داده شود، علائمی تجربه کرده و فکر می کند بیمار است.
این اختلال بیشتر از آن که یک مشکل سلامتی جسمانی باشد یک مسئله روانی محسوب می شود و برای درمان آن نیاز به مشورت با روان پزشک می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره اختلال علائم سوماتیک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اختلال علائم سوماتیک چیست؟
افراد مبتلا به اختلال علائم سوماتیک در مورد علائم و احساسات فیزیکی مانند درد، تنگی نفس یا ضعف دچار وسواس شده و بر این باور هستند که به یک بیماری مبتلا شده اند، حتی اگر اختلال خاصی در آن ها تشخیص داده نشود و پزشک مطمئن باشد که فرد در سلامت کامل به سر می برد.
طبیعی است زمانی که فرد احساس کند بیمار است اما پزشک و اطرافیان او اعتقادی به واقعی بودن علائم او نداشته باشند با استرس عاطفی شدیدی مواجه خواهد شد.
علائم اختلال علائم سوماتیک
همان طور که گفتیم علامت اصلی اختلال علائم سوماتیک این است که فرد به شدت باور دارد به یک بیماری مبتلا است که ممکن است اصلا حقیقت نداشته باشد. این وضعیت از خفیف تا شدید و عمومی تا بسیار خاص متغیر است.
سایر نشانه های اختلال علائم سوماتیک عبارتند از :
- علائمی که به هیچ بیماری شناخته شده پزشکی مربوط نمی شود
- علائمی که به یک بیماری تشخیص داده شده در فرد مربوط است اما بسیار شدیدتر از آن چه باید باشد توصیف می شود
- اضطراب مداوم یا شدید در مورد یک بیماری احتمالی
- این تصور که عملکردهای طبیعی بدن نشانه بیماری هستند
- نگرانی در مورد شدید بودن علائم ساده ای همچون آب ریزش بینی
- این باور که پزشک به خوبی فرد را معاینه نکرده یا درمان درستی در پیش نگرفته است
- نگرانی درباره این که فعالیت و ورزش به بدن آسیب برساند
- بررسی مکرر بدن برای شناسایی هر گونه علائم فیزیکی بیماری
- عدم پاسخ بدن فرد به درمان دارویی یا حساس بودن شدید به عوارض جانبی دارو
- تجربه ناتوانی شدیدتر از آن چه ممکن است با یک بیماری مرتبط باشد
از آن جا که افراد مبتلا به اختلال علائم سوماتیک باور شدید دارند که به یک بیماری مبتلا هستند، تشخیص این اختلال از یک بیماری واقعی که نیاز به درمان دارد دشوار است. با این حال این افراد اغلب نگران علائمی هستند که سایرین نیز به صورت روزمره به آن ها دچار شده و نشانه عملکرد طبیعی بدن می باشند.
علت اختلال علائم سوماتیک
محققان در مورد علت دقیق بروز اختلال علائم سوماتیک مطمئن نیستند اما به نظر می رسد این وضعیت با موارد زیر رابطه داشته باشد :
- موارد ژنتیکی مانند حساسیت به درد
- خصوصیت عاطفه منفی که یک ویژگی شخصیتی است و شامل احساسات منفی و تصور منفی از خود می شود
- مشکل در مقابله با استرس
- کاهش آگاهی عاطفی که باعث می شود فرد بیشتر روی مسائل فیزیکی تمرکز کند تا مسائل عاطفی
- رفتارهایی مانند جلب توجه کردن با یک بیماری
دارا بودن هر یک از این خصوصیات یا ترکیبی از آن ها می تواند در ابتلای فرد به اختلال علائم سوماتیک نقش داشته باشد.
عوامل خطر زای اختلال علائم سوماتیک
محققان طی سال ها توانسته اند برخی عوامل خطر زای احتمالی این وضعیت را شناسایی کنند. عواملی که ممکن است خطر ابتلا به اختلال علائم جسمانی را افزایش دهند عبارتند از :
- اضطراب یا افسردگی
- تشخیص یک بیماری در فرد یا بهبود یافتن از آن
- احتمال ابتلا به یک بیماری جدی مثلا به دلیل سابقه خانوادگی
- تجربیات آسیب زای قبلی
تشخیص اختلال علائم سوماتیک
پزشک با توجه به علائمی که فرد شرح می دهد ابتدا معاینه فیزیکی کامل انجام داده و احتمال ابتلای فرد به هر گونه بیماری را بررسی می کند. اگر شواهدی مبنی بر بیمار بودن فرد وجود نداشته باشد احتمالا فرد به یک روان پزشک ارجاع داده می شود.
روان پزشک معمولا درباره موارد زیر سوالاتی از فرد خواهد پرسید :
- علائم از جمله مدت زمانی که فرد به آن ها دچار شده است
- سابقه خانوادگی
- منابع استرس زا
- سابقه سوء مصرف مواد مخدر
همچنین ممکن است از فرد بخواهد پرسش نامه ای درباره علائم و سبک زندگی خود پر کند. در واقع روان پزشک بیشتر روی نحوه تفکر فرد درباره علائم خود و نه علائم واقعی تمرکز می کند.
پزشک در موارد زیر به احتمال زیاد به این نتیجه می رسد که فرد به اختلال علائم سوماتیک دچار شده است :
- فرد یک یا چند علامت فیزیکی را تجربه می کند که باعث ناراحتی یا اختلال در فعالیت های روزمره او شده است
- فرد بیش از حد به جدی بودن علائم خود باور دارد که باعث می شود زمان و انرژی زیادی را صرف ارزیابی وضعیت سلامتی خود کند
- فرد به مدت 6 ماه یا بیشتر علائم را تجربه کرده، حتی اگر این علائم در طول زمان تغییر کند
درمان اختلال علائم سوماتیک
درمان اختلال علائم سوماتیک معمولا شامل روان درمانی، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو می باشد تا کیفیت زندگی فرد بهبود پیدا کرده و اضطراب ناشی از سلامت جسمی کاهش یابد.
روان درمانی
روان درمانی که گفتگو درمانی نیز نامیده می شود اولین قدم موثر در درمان اختلال علائم سوماتیک است.
درمان شناختی رفتاری یکی از روش های درمانی مفید در این زمینه محسوب می شود که طی آن فرد با یک روانشناس صحبت می کند تا افکار و الگوهای منفی یا غیر منطقی در او شناسایی شده و راه هایی برای رفع آن ها و
واکنش بهتر به موقعیت های استرس زا در پیش گرفته شود.
همچنین فرد با روش های مدیریت اضطراب در مورد سلامتی و سایر بیماری های سلامت روان مانند افسردگی آشنا خواهد شد.
دارو درمانی
داروهای ضد افسردگی می توانند به کاهش علائم اختلال علائم سوماتیک و کاهش اضطراب کمک کنند، به خصوص زمانی که با نوعی روان درمانی همراه باشند.
ناگفته نماند در صورت تجویز دارو، دوره مصرف اغلب موقتی بوده و به مرور زمان و آشنایی با ابزارهای مقابله ای جدید ممکن است دوز مصرف به تدریج کاهش یابد.
لازم به ذکر است بسیاری از داروهای ضد افسردگی در ابتدای دوره مصرف ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند که نیاز است در این مورد با پزشک مشورت شود تا عوارض احتمالی به اضطراب بیشتر فرد منجر نشود.
همچنین گاهی برای شناسایی موثرترین داروی ممکن نیاز به امتحان کردن چندین داروی مختلف زیر نظر پزشک می باشد.
عوارض اختلال علائم سوماتیک
عدم درمان اختلال علائم سوماتیک می تواند به عوارض مختلف در زمینه سلامت و سبک زندگی فرد منجر شود. همچنین نگرانی مداوم در مورد سلامتی ممکن است در فعالیت های روزانه اختلال ایجاد کند.
افراد مبتلا به این اختلال اغلب برای حفظ روابط صمیمانه مشکل دارند. به عنوان مثال دوستان نزدیک و اعضای خانواده ممکن است تصور کنند که فرد درباره وضعیت خود به آن ها دروغ می گوید.
علاوه بر این ویزیت شدن مکرر توسط پزشک می‌تواند به هزینه های پزشکی بالا منجر شود که همگی در کنار علائم این وضعیت، باعث افزایش استرس و اضطراب فرد می شوند.
زندگی با این اختلال علائم سوماتیک
اگرچه تجربه چنین وضعیتی می تواند بسیار سخت و آزار دهنده باشد اما با کمک یک روانشناس حرفه ای و در برخی موارد مصرف دوز مناسب داروها می توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
علائم ممکن است هرگز به طور کامل از بین نرود اما فرد می تواند یاد بگیرد که چطور آن ها را به صورت موثری مدیریت کرده و اجازه ندهد در امور روزمره اش تداخل ایجاد کنند.
منبع: healthline
