زخم بستر (به انگلیسی: Bedsores) نوعی عارضه دردناک و آزار دهنده است و زمانی رخ می دهد که فرد به دلیل بیماری یا شرایط خاص برای مدت طولانی در یک موقعیت قرار داشته باشد.
زخم بستر می تواند در همه بخش های بدن رخ دهد اما نواحی استخوانی آرنج، زانو، پاشنه، استخوان دنبالچه و مچ پا اغلب مستعدتر می باشند. این عارضه اگرچه قابل درمان است اما بهبودی کامل آن در همه موارد امکان پذیر نیست و ممکن است گاهی به عوارض بالقوه کشنده منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره زخم بستر و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
زخم بستر چیست؟
زخم بستر که به آن زخم ناشی از فشار نیز گفته می شود به دلیل فشار دائمی روی مناطق خاصی از بدن ایجاد می شود و اغلب پوست نواحی استخوانی را درگیر می کند که شایع ترین آن ها عبارتند از :
- لگن
- پشت
- مچ پا
- باسن
این عارضه معمولا در افرادی که دچار مشکلات حرکتی هستند دیده می شود. افراد زیر بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند :
- افراد مسن
- کسانی که تحرک کمی دارند
- مدت زمان طولانی روی تخت یا ویلچر به سر می برند
- نمی توانند بخش های خاصی از بدن را بدون کمک دیگران حرکت دهند
- پوست شکننده ای دارند
این بیماری قابل درمان است اما بهبود زخم های عمیق و مزمن ممکن است دشوار باشد. چشم انداز آن نیز به عوامل متعدد بستگی دارد که از جمله آن ها می توان به ابتلای فرد به بیماری های زمینه ای و همچنین مرحله زخم اشاره کرد.
علائم زخم بستر
علائم زخم بستر عبارتند از :
- تغییرات رنگ پوست : پوست تیره ممکن است به رنگ آبی، بنفش یا براق تغییر کند در حالی که پوست روشن احتمالا صورتی، قرمز یا تیره رنگ می شود. اگر این تغییر رنگ طی 10 تا 30 دقیقه بعد از برداشتن فشار از بین نرود می تواند نشانه زخم باشد
- تغییر بافت : ناحیه آسیب دیده ممکن است سفت، اسفنجی و داغ به نظر برسد
- ترک خوردگی پوست : ممکن است یک زخم سطحی و باز حاوی مایع یا چرک ایجاد شود. زخم می تواند به لایه های عمیق بافت گسترش یابد
- عفونت : علائم شامل تغییر رنگ یا حواس در اطراف لبه زخم، تولید چرک بیشتر، سبز یا سیاه شدن بافت اطراف زخم و تب می باشد
مکان های شایع زخم بستر
زخم بستر در نواحی از بدن که تحت فشار قرار دارند ایجاد می شود. زمانی که فرد مدت زمان طولانی در حالت نشسته باقی می ماند ممکن است دچار زخم در نواحی زیر شود :
- باسن و استخوان دنبالچه
- ستون فقرات
- تیغه شانه
- پشت بازو یا پاها
فردی که مدت زمان زیادی در رختخواب دراز می کشد ممکن است دچار زخم در نواحی زیر شود :
- مچ پا
- پاشنه
- شانه ها
- دنبالچه
- آرنج
- پشت سر
علت زخم بستر
همان طور که قبلا اشاره کردیم کسانی که به مدت طولانی در یک وضعیت باقی می مانند در معرض خطر زخم بستر قرار دارند. این عارضه اغلب در افرادی رخ می دهد که کمتر حرکت می کنند و برای تغییر وضعیت خود نیاز به کمک دیگران دارند.
افرادی که دچار زخم بستر می شوند معمولا :
- زمان زیادی روی صندلی می نشینند یا روی تخت دراز می کشند
- از پروتز، اندام مصنوعی یا دستگاه جراحی در برخی بخش های بدن استفاده می کنند
- کفش های نا مناسب یا لباس های کشی می پوشند
این زخم زمانی ایجاد می شود که بافت ها و عروق خونی فشرده شده و تغییر شکل دهند که می تواند به گردش خون ضعیف و در نتیجه مرگ بافت و عفونت منجر شود.
زخم ها ممکن است در اثر فشار شدید در یک دوره کوتاه یا فشار ملایم اما طولانی مدت رخ دهند.
عوامل خطر زای زخم بستر
موارد زیر می تواند خطر بروز زخم بستر را افزایش دهد :
- عدم توانایی حرکت کردن بدون کمک دیگران
- نازک و شکننده تر شدن پوست با افزایش سن
- بی اختیاری ادرار و مدفوع که خطر آسیب و عفونت پوستی را افزایش می دهد
- شاخص توده بدنی پایین یا بالا یا که هر دو می توانند فشار را افزایش دهند
- لاغر بودن بیش از حد که موجب می شود چربی های محافظ اطراف استخوان ها کاهش پیدا کند
- بیماری هایی مانند دیابت که احساس درد را کاهش می دهند
- طولانی شدن مدت زمان بهبود زخم ها از جمله در بیماری دیابت
- گردش خون ضعیف
- کاهش هوشیاری و آگاهی ذهنی
مراحل زخم بستر
زخم بستر دارای 4 مرحله می باشد که عبارتند از :
- مرحله 1 : پوست داغ به نظر می رسد، ممکن است تغییر رنگ مانند قرمزی در ناحیه ایجاد شود و با خارش همراه باشد
- مرحله 2 : یک زخم یا تاول باز و دردناک ایجاد می شود و پوست در اطراف آن تغییر رنگ می دهد
- مرحله 3 : این ضایعه به دلیل آسیب بافتی در زیر سطح پوست ظاهری شبیه دهانه پیدا می کند
- مرحله 4 : آسیب شدید به پوست و بافت وارد شده و احتمالا عفونت رخ می دهد. در این مرحله عضلات، استخوان ها و تاندون ها ممکن است قابل مشاهده باشند
بهبود زخم عفونی مدت زمان بیشتری طول می کشد. عفونت می تواند در نقاط دیگر بدن گسترش پیدا کرده و به اندام های دیگر آسیب بزند.
درمان زخم بستر
تغییر مکرر موقعیتی که فرد در آن قرار دارد می تواند به التیام زخم بستر کمک کرده و از ایجاد زخم های جدید جلوگیری کند.
زمانی که زخم ها در مراحل اولیه هستند ممکن است بتوان آن ها را در منزل درمان کرد اما در موارد شدیدتر لازم است به پزشک مراجعه شود.
سایر اقدامات درمانی به مرحله زخم بستگی دارد اما به طور کلی موارد زیر می تواند مفید باشد :
- از بین بردن فشار : برای این منظور می توان از بالش یا پد فوم استفاده کرد که به تغییر وضعیت بدن و کاهش فشار کمک می کند
- تمیز کردن زخم : زخم های جزئی را می توان به آرامی با آب و صابون ملایم شست. در مورد زخم باز نیز لازم است آن را در هر بار تعویض پانسمان با محلول نمکی تمیز کرد
- پانسمان کردن : پانسمان از زخم ها محافظت کرده و بهبودی را تسریع می کند. استفاده از پانسمان های ضد میکروبی یا هیدروکلوئید یا حاوی اسید آلژینیک بهترین گزینه ها برای این منظور هستند
- استفاده از پمادهای موضعی : پمادهای ضد باکتری می توانند به مبارزه با عفونت ها کمک کنند در حالی که پمادهای محافظ از پوست آسیب دیده یا آسیب پذیر محافظت می کنند
- برداشتن بافت مرده : این کار می تواند به بهبود زخم کمک کند. پزشک برای این منظور ممکن است از جت آب فشار قوی یا ابزارهای جراحی استفاده کند
- رختخواب مناسب : برخی تشک ها مانند انواع تشک های هوایی و آن هایی که از فوم استاتیک ساخته شده اند می توانند به کاهش فشار کمک کنند. برخی تخت ها دارای پمپ هستند که باعث جریان یافتن مداوم هوا به داخل تشک می شود. پزشک می تواند در انتخاب بهترین گزینه به بیمار کمک کند
- مصرف آنتی بیوتیک ها : پزشک ممکن است از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت های پوستی، استخوانی یا عفونت در خون استفاده کند
- تنظیم رژیم غذایی : شواهد چندانی وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی خاص به درمان زخم بستر کمک می کند اما مصرف مکمل پروتئین ممکن است باعث بهبودی و کاهش اندازه زخم شود. مصرف مواد مغذی ضروری و مقادیر فراوان آب نیز به سلامت کلی بدن کمک کند
- عمل جراحی : جراحی احتمالا شامل برداشتن بافت مرده، تمیز کردن زخم و بستن لبه ها تا جای ممکن می باشد. جراح ممکن است برای ترمیم بافتی از پوست سالم فرد کمک بگیرد
موارد زیر نیز احتمالا به بهبود وضعیت فرد مبتلا به زخم بستر کمک خواهد کرد :
- بسته شدن زخم به کمک خلا
- تحریک الکتریکی
- اکسیژن درمانی هایپر باریک
پیشگیری از زخم بستر
برای کاهش خطر بروز زخم بستر لازم است به نکات زیر توجه شود :
- فرد بسته به نیازش هر 15 دقیقه تا 2 ساعت یک بار تغییر وضعیت بدهد
- پوست هر روز وارسی شود
- پوست تمیز و خشک نگه داشته شود
- فرد تغذیه خوب داشته باشد
- سیگار را ترک کرده و از دود سیگار اجتناب شود
- تمرینات ورزشی حتی در رختخواب برای تقویت گردش خون مفید است
افرادی که حدس می زنند دچار زخم بستر شده اند لازم است در اسرع وقت به پزشک یا مراقب خود اطلاع دهند.
عوارض زخم بستر
زخم بستر در صورت عدم درمان می تواند به برخی عوارض منجر شود. یکی از این عوارض سلولیت است که نوعی عفونت باکتریایی بالقوه کشنده می باشد و از سطح پوست تا عمیق ترین لایه های پوستی را درگیر می کند.
سلولیت می تواند به سایر نواحی بدن نیز سرایت کرده و عوارض بیشتری به دنبال داشته باشد که از جمله آن ها می توان به سپسیس اشاره کرد. این عفونت کشنده ممکن است به نارسایی اندامی منجر شود.
به علاوه در صورت گسترش زخم بستر به استخوان ها و مفاصل این نواحی دچار عفونت می شوند که به غضروف و بافت ها آسیب رسانده و عملکرد اندام و مفاصل را دچار اختلال می کند.
منبع: medicalnewstoday
