سر گیجه (به انگلیسی: Vertigo) از مشکلات شایع و جزو علائم طیف وسیعی از بیماری ها است که طی آن فرد دچار نوعی حس چرخش یا دوران آزار دهنده می شود.
این وضعیت می تواند به دلایل مختلف رخ دهد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به مشکل در گوش داخلی، مغز یا مسیر عصبی حسی اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره سر گیجه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سر گیجه چیست؟
فردی که دچار سر گیجه می شود احساس می کند سرش یا فضای اطرافش در حال حرکت یا چرخش می باشند.
این وضعیت ممکن است در هر سن و سالی رخ دهد اما در افراد بالای 65 سال شایع تر است. همچنین ممکن است به صورت موقتی یا طولانی مدت باشد.
همان طور که گفتیم سر گیجه به خودی خود نوعی بیماری محسوب نمی شود بلکه از علائم بیماری های زمینه ای است و بسیاری از عوامل از جمله بارداری، عفونت گوش و غیره می توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
علائم سر گیجه
همان طور که قبلا اشاره کردیم سر گیجه در واقع یک علامت است اما می تواند به همراه علائم دیگر رخ داده یا نشانه های دیگری نیز به همراه داشته باشد که عبارتند از :
- مشکلات تعادل
- سبکی سر
- احساس شبیه بیماری ماشین
- تهوع و استفراغ
- صدای زنگ زدن در گوش که به آن وزوز گوش می گویند
- احساس پری در گوش
- سردرد
- نیستاگموس که در آن چشم ها به طور غیر قابل کنترل و معمولا از یک سمت به سمت دیگر حرکت می کنند
مدت زمان سر گیجه
مدت زمان ادامه داشتن سر گیجه می تواند از چند ثانیه تا چند روز بسته به علت زمینه ای آن طول بکشد اما در اکثر موارد چند ثانیه یا چند دقیقه می باشد.
علت سر گیجه
بیماری ها و مشکلات سلامتی مختلف می توانند باعث بروز سرگیجه شوند که معمولا شامل عدم تعادل در گوش داخلی یا مشکل در سیستم عصبی مرکزی می باشند.
برخی از این مشکلات عبارتند از :
1. لابیرنتیت
این عارضه زمانی رخ می دهد که یک عفونت باعث التهاب لابیرنت گوش داخلی شود که عصب دهلیزی در آن جا قرار دارد و سیگنال های در مورد حرکت سر، موقعیت و صدا به مغز می فرستد.
فرد مبتلا به لابیرنتیت علاوه بر سر گیجه ممکن است کم شنوایی، وز وز گوش، سردرد، گوش درد و تغییرات بینایی نیز تجربه کند.
2. نوریت دهلیزی
عفونت می تواند به نوریت دهلیزی یا التهاب عصب دهلیزی نیز منجر شود که نوعی بیماری شبیه به لابیرنتیت است اما روی شنوایی فرد تاثیر نمی گذارد.
از علائم این بیماری می توان به سر گیجه اشاره کرد که ممکن است با تاری دید، حالت تهوع شدید یا احساس عدم تعادل نیز همراه باشد.
3. کلستئاتوم
این عارضه شامل ضایعه غیر سرطانی پوست در گوش میانی است که معمولا به دلیل عفونت مکرر ایجاد می شود.
به مرور رشد این ضایعه در پشت پرده گوش می تواند به ساختارهای استخوانی گوش میانی آسیب رسانده و کاهش شنوایی و سر گیجه را به دنبال داشته باشد.
4. بیماری منیر
بیماری منیر باعث تجمع مایع در گوش داخلی می شود که می تواند حملات سر گیجه همراه با زنگ زدن گوش و کاهش شنوایی ایجاد کند.
این بیماری در میان افراد بین 40 تا 60 سال شایع تر است و اگرچه علت دقیق آن مشخص نشده اما ممکن است عواملی همچون انقباض عروق خونی، عفونت ویروسی یا واکنش خود ایمنی در بروز آن نقش داشته باشد.
به علاوه گاهی ژنتیکی بوده و در اعضای یک خانواده دیده می شود.
5. سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم
اندام های اتولیت ساختارهایی در گوش داخلی هستند که حاوی مایع و ذرات کریستال های کربنات کلسیم می باشند.
در سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم این کریستال ها از جای خود خارج شده و داخل کانال های نیم دایره ای می افتند، به طوری که در حین حرکت سلول های موی حسی را لمس می کنند. به همین دلیل مغز اطلاعات نادرستی در مورد موقعیت فرد دریافت می کند و سر گیجه چرخشی رخ می دهد.
در این حالت افراد معمولا دوره هایی از سر گیجه را تجربه می کنند که کمتر از 60 ثانیه طول می کشد اما حالت تهوع و سایر علائم نیز ممکن است با آن همراه باشد.
6. سایر علل
سر گیجه ممکن است به دلایل دیگر نیز رخ دهد، از جمله :
- سردردهای میگرنی
- ضربه به سر
- عمل جراحی گوش
- فیستول پری لنف؛ زمانی رخ می دهد که مایع گوش داخلی به دلیل پارگی در یکی از دو غشای بین گوش میانی و گوش داخلی به گوش میانی نشت کند
- زونا در داخل یا اطراف گوش
- اتواسکلروز؛ زمانی رخ می دهد که مشکل رشد استخوان گوش میانی منجر به کاهش شنوایی شود
- سفلیس
- آتاکسی که حاصل ضعف عضلانی است
- سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا که به آن سکته کوچک نیز گفته می شود
- بیماری مخچه یا ساقه مغز
- نوروم آکوستیک؛ نوعی ضایعه خوش خیم است که روی عصب دهلیزی نزدیک گوش داخلی ایجاد می شود
- ام اس
سر گیجه در دوران بارداری
حالت تهوع و سر گیجه از مشکلات شایع دوران بارداری است و به نظر می رسد تغییرات هورمونی در این مورد نقش داشته باشد زیرا روی خصوصیات مایعات بدن تاثیر گذاشته و باعث شل و گشاد شدن رگ های خونی می شود.
این تغییرات افزایش جریان خون به جنین در حال رشد را به دنبال دارد اما به معنای بازگشت آهسته خون در سیاهرگ ها به سایر بخش های بدن نیز می باشد که نتیجه آن کاهش فشار خون فرد است که جریان خون به مغز را کاهش داده و می تواند به سر گیجه موقتی منجر شود.
تغییر در خصوصیات مایع در گوش داخلی نیز می تواند به علائم زیر منجر شود :
- سر گیجه
- بی ثباتی همراه با از دست دادن تعادل
- وز وز گوش و مشکلات شنوایی
- احساس پری در گوش
قند خون پایین در دوران بارداری از دیگر عوامل ایجاد کننده سر گیجه است و خانم های مبتلا به کم خونی نیز ممکن است بیشتر از سایرین دچار سر گیجه شوند.
علاوه بر این در دوره بارداری، تغییرات هورمونی باعث ایجاد تغییراتی در گوش داخلی می شود که می تواند مشکلاتی در تعادل و علائم تهوع و سر گیجه ایجاد کند. تغییر در وزن و حالت بدن نیز زمینه ساز مشکلات تعادل می باشد.
گفته شده تغییرات هورمونی می تواند به سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم در دوران بارداری منجر شود.
آیا سر گیجه می تواند ارثی باشد؟
سر گیجه به خودی خود لزوما ارثی نیست اما می تواند نشانه بیماری ها و سندرم های ارثی مختلف باشد. بنابراین پزشک ممکن است از فرد مبتلا به سر گیجه در مورد سابقه پزشکی خانوادگی او سوالاتی بپرسد.
به علاوه دانشمندان اخیرا 6 نوع ژن مرتبط با سر گیجه کشف کرده اند که در رشد، نگهداری و مشکلات گوش داخلی نقش دارند.
نمونه هایی از بیماری هایی ژنتیکی که می توانند سر گیجه را تحریک کنند عبارتند از :
- آتاکسی اپیزودیک خانوادگی
- سر گیجه میگرنی
- کم کاری دو طرفه دهلیزی
- بیماری منیر خانوادگی
میگرن دهلیزی می تواند سر گیجه به دنبال داشته باشد.
انواع سر گیجه
سر گیجه انواع مختلف دارد که به دلایل گوناگون ایجاد می شوند.
1. سر گیجه محیطی
این نوع سر گیجه حدود 80 درصد موارد را تشکیل می دهد و معمولا از مشکلات گوش داخلی نشات می گیرد.
همان طور که می دانید اندام های کوچک گوش داخلی با ارسال سیگنال های عصبی به مغز، به جاذبه و موقعیت فرد واکنش نشان می دهند و این فرایند فرد را قادر می سازد تا هنگام ایستادن تعادل خود را حفظ کند.
تغییر در این سیستم می تواند باعث ایجاد سر گیجه شود که سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم و التهاب از علل شایع آن هستند. از دیگر علل نیز می توان به بیماری منیر و نوروم آکوستیک اشاره کرد.
2. سر گیجه مرکزی
سر گیجه مرکزی به مشکلات مربوط به سیستم عصب مرکزی مربوط می شود و اغلب از مشکلی در بخشی از ساقه مغز یا مخچه نشات می گیرد. گفته شده حدود 20 درصد سر گیجه ها از این نوع می باشند.
علل احتمالی این نوع شامل میگرن دهلیزی، دمیلیناسیون و تومورهایی می باشد که نواحی آسیب دیده سیستم عصبی مرکزی را درگیر کرده اند. علاوه بر این مشکل در ستون فقرات گردنی نیز می تواند به سر گیجه مرکزی منجر شود.
تشخیص سر گیجه
همان طور که قبلا اشاره کردیم سر گیجه از علائم بیماری یا مشکلات سلامتی است و پس از مراجعه فرد به پزشک، لازم است علت آن مشخص شود.
پزشک برای این منظور احتمالا ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده، از فرد درباره احساسی که سر گیجه در او ایجاد می کند سوالاتی می پرسد و سابقه پزشکی او را بررسی کند. همچنین ممکن است چند آزمایش ساده انجام دهد، از جمله :
- تست رومبرگ : در این تست پزشک از فرد می خواهد در حالی که دست هایش را دو طرف بدنش و پاهایش را کنار هم قرار داده بایستد و چشم هایش را ببندد. اگر دچار بی ثباتی شود می تواند نشانه مشکل سیستم عصبی مرکزی باشد
- تست فوکودا – آنتربرگر : پزشک از فرد می خواهد با چشمان بسته به مدت 30 ثانیه در محل قدم بزند. در این حین اگر به یک سمت بچرخد یا دوران داشته باشد ممکن است نشانه ضایعه ای در لابیرنت گوش داخلی باشد که می تواند باعث سر گیجه محیطی شود
بسته به نتایج این آزمایش ها و سایر نتایج به دست آمده، پزشک ممکن است برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر سی تی اسکن سر یا اسکن ام آر آی نیز توصیه کند.
درمان سر گیجه
برخی انواع سر گیجه به خودی خود برطرف می شوند اما گاهی برای درمان آن ها نیاز به درمان یک مشکل زمینه ای می باشد. به عنوان مثال پزشک احتمالا برای عفونت باکتریایی، آنتی بیوتیک و برای زونا، داروهای ضد ویروسی تجویز خواهد کرد.
علاوه بر این داروهایی در دسترس هستند که می توانند برخی علائم را تسکین دهند که از جمله آن ها می توان به آنتی هیستامین ها و ضد تهوع ها برای کاهش علائم بیماری ماشین و حالت تهوع اشاره کرد.
اگر درمان های موجود اثر بخش نباشد ممکن است به جراحی نیاز باشد. به عنوان مثال در سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم یا نوروم آکوستیک احتمالا پزشک عمل جراحی توصیه خواهد کرد.
درمان بیماری منیر
پزشک ممکن است برای مبتلایان به بیماری منیر داروهای خاصی همچون مكلیزین، گلیکوپیرولات یا لورازپام تجویز کند که برای رفع سر گیجه ناشی از این بیماری مفید می باشد.
سایر گزینه های درمانی عبارتند از :
- محدود کردن مصرف سدیم و استفاده از داروهای دیورتیک برای کاهش سطح مایعات
- درمان پالس فشار که در آن دستگاهی در گوش نصب می شود
- تزریق آنتی بیوتیک یا کورتیکو استروئید توسط پزشک به گوش میانی
- پرهیز از مصرف کافئین، شکلات و الکل و عدم استفاده از تنباکو
درمان خانگی
برای رفع سر گیجه و کاهش اثرات آن در خانه نیز می توان اقداماتی انجام داد، از جمله :
1. تغییر سبک زندگی
نکاتب که می توانند به کاهش اثرات سر گیجه کمک کنند عبارتند از :
- زمانی که سر گیجه شدید است در یک اتاق ساکت و تاریک دراز بکشید
- اگر ایستاده اید به محض ظاهر شدن احساس سرگیجه بنشینید
- هنگام انجام حرکاتی که باعث علائم می شوند مانند بلند شدن، نگاه کردن به بالا یا چرخاندن سر آرام عمل کنید
- برای برداشتن اشیا به جای خم شدن چمپاتمه بزنید
- هنگام راه رفتن از عصا استفاده کنید
- هنگام خوابیدن دو بالش یا بیشتر زیر سر بگذارید
- در صورت بیدار شدن در نیمه شب برای جلوگیری از زمین خوردن لامپ روشن کنید
علاوه بر این افرادی که دچار سر گیجه هستند نباید رانندگی کنند یا از نردبان بالا بروند.
2. داروهای گیاهی
برخی محلول های گیاهی ممکن است به بهبود علائم کمک کنند، از جمله :
- فلفل کاین
- زردچوبه
- گیاه کهن دار
- زنجبیل
- گیاه گونگجین دان
هنوز ثابت نشده این داروهای گیاهی روی تسکین سر گیجه تاثیر دارند یا خیر. همچنین در مطالعه ای تاثیر طب سوزنی روی سرگیجه مساعد بوده اما نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه است.
توصیه می شود افراد قبل از استفاده از هر گونه درمان جایگزین با پزشک خود مشورت کنند و اگر سرگیجه به طور ناگهانی شروع یا تشدید شود به پزشک مراجعه کنند زیرا این مسئله ممکن است به علت یک بیماری زمینه ای رخ داده باشد.
تمرینات
برخی تمرینات می توانند به تسکین علائم کمک کنند، از جمله :
مانور اپلی برای سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم
تکنیکی به نام مانور اپلی می تواند به تسکین علائم در برخی افراد مبتلا به این نوع سر گیجه کمک کند.
هدف از این تمرین این است که ذرات کربنات کلسیم را از کانال های نیم دایره ای به اندام های اتولیت برگرداند زیرا در این ناحیه احتمال بروز علائم در گوش داخلی کمتر است.
برای سر گیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم که گوش داخلی چپ را درگیر کرده است توصیه می شود :
- روی تخت بنشینید، سپس در حالی که دراز کشیده اید یک بالش پشت بدن در ناحیه شانه قرار دهید
- سرتان را 45 درجه به سمت چپ بچرخانید
- سر را در وضعیت خود نگه دارید، به پشت دراز بکشید و شانه ها را روی بالش قرار دهید تا سر کمی به عقب متمایل شود و با تخت تماس داشته باشد. 30 ثانیه در همین وضعیت بمانید
- سرتان را 90 درجه به سمت راست بچرخانید و 30 ثانیه نگه دارید
- بدن و سر را در موقعیت فعلی خود، 90 درجه به سمت راست بچرخانید و 30 ثانیه نگه دارید
- به آرامی بنشینید و پاها را از سمت راست تخت پایین بیاورید
- چند دقیقه به همین حالت بمانید تا گوش داخلی تنظیمات را انجام دهد
منبع: medicalnewstoday
