دیفتری (به انگلیسی: Diphtheria) از بیماری های باکتریایی مسری است که اغلب مخاط گلو و بینی را درگیر کرده و در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد.
خوشبختانه امروزه به لطف تولید واکسن دیفتری، این بیماری در بسیاری از کشورهای دنیا تا حد زیادی مهار شده اما تا قبل از آن بسیاری از مردم دنیا به خصوص کودکان کمتر از 15 سال به آن دچار و از عوارض آن رنج می بردند.
در ادامه قصد داریم درباره دیفتری و علل، علائم و روش های درمان این بیماری صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیفتری چیست؟
دیفتری نوعی عفونت جدی باکتریایی است که معمولا روی غشای مخاطی گلو و بینی اثر می گذارد و علامت مشخص کننده آن صفحه ای از مواد خاکستری رنگ است که ناحیه پشت گلو را می پوشاند.
این بیماری قدرت سرایت بسیار بالایی دارد اما امروزه با واکسیناسیون می توان از ابتلا و شیوع آن تا حد زیادی پیشگیری کرد اگرچه در برخی نقاط دنیا که کمتر از واکسن استفاده می شود همچنان شیوع نسبتا بالایی دارد.
برخی علائم دیفتری شبیه سرماخوردگی است و از جمله عوارض آن می توان به آسیب عصبی، نارسایی قلبی و حتی مرگ اشاره کرد.
به طور کلی نرخ مرگ و میر در این بیماری 5 تا 10 درصد می باشد اما برخی افراد نسبت به سایرین آسیب پذیرتر هستند، به عنوان مثال میزان مرگ و میر در افراد کمتر از 5 سال یا بالاتر از 40 سال تا 20 درصد می باشد.
علت دیفتری
دیفتری یک بیماری عفونی است که توسط میکرو ارگانیسم معروف به نام کورینه باکتریوم دیفتری ایجاد می شود. سایر گونه های کورینه باکتریوم نیز به ندرت ممکن است باعث بروز این بیماری شوند.
برخی سویه های این باکتری سمی تولید می کنند که عامل جدی ترین عوارض دیفتری می باشد. علت تولید این سم این است که خود این باکتری ها به نوعی ویروس به نام فاژ آلوده شده اند.
سم آزاد شده توسط باکتری ها دارای ویژگی های زیر است :
- از تولید پروتئین توسط سلول جلوگیری می کند
- بافت محل عفونت را از بین می برد
- باعث تشکیل غشا می شود
- وارد جریان خون شده و به بافت های دیگر سرایت می کند
- باعث التهاب قلب و آسیب عصبی می شود
- می تواند تعداد پلاکت را کاهش داده یا باعث تولید پروتئین در ادرار شود
دیفتری چگونه منتقل می شود؟
دیفتری عفونتی است که تنها در میان انسان ها شیوع پیدا می کند و نحوه انتقال آن از طریق تماس فیزیکی مستقیم با موارد زیر می باشد :
- قطراتی که از طریق نفس کشیدن در هوا پخش می شود
- ترشحات بینی و گلو مانند خلط و بزاق
- ضایعات پوستی عفونی
- اشیا مانند ملحفه ها یا لباس های افراد بیمار (در موارد نادر)
این عفونت می تواند به هر نوع غشای مخاطی در افراد سالم منتقل شود اما عفونت سمی اغلب به مخاط بینی و گلو حمله می کند.
علائم دیفتری
علائم خاص دیفتری به نوع سویه باکتری و محل آسیب دیده در بدن بستگی دارد.
به عنوان مثال یک نوع دیفتری که بیشتر در مناطق گرمسیری شیوع دارد معمولا با زخم های پوستی و نه عفونت تنفسی همراه می باشد. این موارد نسبت به موارد کلاسیک که می توانند به بیماری شدید و گاهی مرگ بیمار منجر شوند کمتر جدی هستند.
از موارد کلاسیک دیفتری می توان به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ایجاد شده توسط باکتری دیفتری اشاره کرد که یک شبه غشای خاکستری یا یک پوشش شبیه غشا در دیواره بینی و گلو، اطراف ناحیه لوزه ها، ایجاد کرده و این نواحی را می پوشاند.
این غشای کاذب ممکن است به رنگ مایل به سبز، مایل به آبی یا در صورت خونریزی سیاه رنگ باشد.
برخی خصوصیات اولیه عفونت دیفتری (قبل از ظاهر شدن شبه غشا) به صورت زیر می باشد :
- تب خفیف، بی حالی و ضعف
- ورم غدد ناحیه گردن
- ورم بافت نرم در گردن
- ترشحات بینی
- ضربان قلب سریع
کودکان مبتلا به عفونت دیفتری در حفره پشت بینی و دهان معمولا دچار علائم اولیه زیر می شوند :
- حالت تهوع و استفراغ
- لرز، سردرد و تب
دوره کمون دیفتری به طور متوسط 5 روز می باشد، به عبارت دیگر از زمانی که شخص برای اولین بار با باکتری دیفتری مواجه شده تا زمانی که علائم اولیه آن ظاهر شوند به طور متوسط 5 روز طول می کشد.
بعد از ظاهر شدن علائم اولیه و در صورت سمی بودن باکتری ها طی 12 تا 24 ساعت یک شبه غشا تشکیل می شود که می تواند علائم زیر را ایجاد کند :
- گلو درد
- مشکل بلع
- انسداد احتمالی که باعث مشکلات تنفسی می شود
اگر غشا تا حنجره ادامه داشته باشد احتمالا فرد دچار گرفتگی صدا و سرفه پارس مانند می شود و خطر انسداد کامل مجرای تنفسی وجود دارد. حتی ممکن است غشا به سمت ریه ها نیز گسترش پیدا کند.
تشخیص دیفتری
خوشبختانه با کمک برخی آزمایش ها می توان دیفتری را به طور دقیق تشخیص داد. بنابراین اگر علائم و سابقه پزشکی فرد نشان دهنده این است که فرد به دیفتری مبتلا شده به راحتی می توان از تشخیص مطمئن شد.
پزشک با مشاهده شبه غشای ایجاد شده یا التهاب گلوی بی دلیل، ورم غدد لنفاوی گردن و تب خفیف به این بیماری مشکوک می شود. همچنین گرفتگی صدا، فلج کام نرم یا صدای سوت مانند تنفسی نیز سر نخ های خوبی برای تشخیص این بیماری هستند.
برای تشخیص دقیق می توان از بافت بینی و گلوی بیمار مشکوک به دیفتری نمونه گرفته و برای تعیین نوع باکتری و سمیت به آزمایشگاه ارسال کرد. در صورت امکان از زیر شبه غشا یا خود غشای مخاط سواب گرفته می شود.
به علاوه همه افرادی که در تماس نزدیک با فرد مشکوک به بیماری بوده اند باید آزمایش بدهند.
درمان دیفتری
در صورت تشخیص سریع دیفتری، درمان های مورد استفاده می توانند تا حد زیادی موثر باشند.
این درمان ها دارای دو بخش هستند :
- آنتی توکسین : که به نام سرم ضد دیفتری نیز شناخته شده و برای خنثی سازی سم آزاد شده توسط باکتری ها می باشد
- آنتی بیوتیک : داروهایی همچون اریترومایسین یا پنی سیلین که برای از بین بردن باکتری ها و جلوگیری از گسترش آن ها تجویز می شوند
بیماران مبتلا به دیفتری تنفسی در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان تحت درمان قرار می گیرند و لازم است برای جلوگیری از شیوع عفونت قرنطینه شوند.
این روند تا زمانی که آزمایش باکتری بیمار بعد از اتمام دوره درمان با آنتی بیوتیک به طور مکرر منفی شود ادامه دارد.
عوارض دیفتری
در صورت ورود سم به جریان خون و آسیب دیدن سایر بافت های حیاتی، ممکن است عوارض بالقوه تهدید کننده زیر رخ دهد :
1. میوکاردیت یا آسیب قلبی
میوکاردیت به التهاب عضله قلب گفته می شود که می تواند به نارسایی قلبی منجر شده و هرچه عفونت باکتریایی بیشتر باشد میزان سمی شدن قلب نیز بیشتر خواهد بود.
میوکاردیت ممکن است ناهنجاری هایی در قلب ایجاد کند که تنها در دستگاه مانیتور قلب قابل مشاهده می باشد اما می تواند به مرگ ناگهانی فرد بینجامد.
مشکلات قلبی معمولا 10 تا 14 روز بعد از شروع عفونت ظاهر می شوند اما گاهی ممکن است هفته ها طول بکشند. برخی مشکلات قلبی مرتبط با دیفتری عبارتند از :
- تغییرات قابل مشاهده در مانیتور نوار قلب
- گسستگی دهلیزی بطنی که در آن دهلیزها و بطن ها با هم از ضربان می افتند
- بلوک قلبی کامل که در آن هیچ پالس الکتریکی از قلب عبور نمی کند
- آریتمی بطنی که شامل ضربان غیر طبیعی بطن ها می باشد
- نارسایی قلبی که در آن قلب قادر به حفظ فشار خون و گردش خون کافی نمی باشد
2. نوریت یا آسیب عصبی
نوریت التهاب بافت عصبی است که به اعصاب آسیب می رساند. این عارضه نسبتا غیر شایع است و معمولا بعد از عفونت تنفسی شدید ناشی از دیفتری رخ می دهد.
مراحل پیشرفت نوریت معمولا به صورت زیر می باشد :
- در هفته سوم بیماری ممکن است فلج کام نرم رخ دهد
- بعد از هفته پنجم عضلات چشم، دست و پا و دیافراگم فلج می شوند
- ممکن است به دلیل فلج دیافراگم ذات الریه و نارسایی تنفسی رخ دهد
3. دیفتری خفیف تر در سایر نواحی
اگر عفونت باکتریایی دیفتری بافت های دیگر بدن به غیر از گلو و سیستم تنفسی را درگیر کند (مانند بافت های پوستی) بیماری خفیف تر خواهد بود زیرا بدن مقادیر سم کمتری جذب می کند به خصوص اگر عفونت فقط روی پوست تاثیر بگذارد.
زخم ایجاد شده توسط باکتری دیفتری ممکن است به بیماری های پوستی دیگر مانند اگزما، پسوریازیس یا زرد زخم شباهت داشته باشد اگرچه احتمالا این زخم در ناحیه وسط هیچ پوستی ندارد، حاشیه بسیار واضحی ایجاد می کند و با مخاط خاکستری رنگ پوشیده است.
سایر غشاهای مخاطی بدن از جمله ملتحمه چشم، بافت تناسلی زنان و مجرای گوش خارجی نیز ممکن است به باکتری دیفتری آلوده شوند.
تاریخچه دیفتری
بیماری دیفتری هزاران سال است توسط انسان ها شناخته شده و سابقه تاریخی آن به صورت زیر می باشد :
- قرن پنجم قبل از میلاد : بقراط اولین کسی بود که این بیماری را توصیف کرد. او متوجه شد این بیماری می تواند یک لایه جدید روی غشاهای مخاطی ایجاد کند
- قرن ششم : اولین مشاهدات اپیدمی دیفتری توسط پزشک یونانی به نام آتیوس انجام شد
- اواخر قرن نوزدهم : باکتری های عامل دیفتری توسط دانشمند آلمانی به نام ادوین کلبس و فردریش لوفلر شناسایی شدند
- سال 1892 میلادی : اولین بار در ایالات متحده از درمان آنتی توکسین به دست آمده از بدن اسب استفاده شد
- دهه 1920 میلادی : توکسوئید مورد استفاده در واکسن ها تولید شد
پیشگیری از دیفتری
در حال حاضر تقریبا در همه کشورها از واکسن برای پیشگیری از عفونت دیفتری استفاده می شود. واکسن ها از یک سم خالص سازی شده که از یک سویه باکتری جدا شده است به دست می آیند.
در واکسن های روتین دیفتری از دو نوع توکسوئید دیفتری استفاده می شود که عبارتند از :
- نوع D : واکسن اصلی با دوز بالاتر برای کودکان کمتر از 10 سال که معمولا در 3 دوز در سنین 2، 3 و 4 ماهگی تزریق می شود
- نوع d : نسخه با دوز کمتر است و به عنوان واکسن اصلی در کودکان بالای 10 سال و به عنوان تقویت کننده در کودکان خردسال، حدود 3 سال بعد از تزریق واکسن اصلی و معمولا بین 3.5 تا 5 سالگی تزریق می شود
برنامه واکسیناسیون مدرن شامل توکسوئید دیفتری دوران کودکی به نام DTaP است که توکسوئیدهای دیفتری، کزاز و سیاه سرفه را در خود گنجانده است.
این واکسن توسط سازمان غذا و داروی آمریکا توصیه شده و دوزهای آن در سنین زیر تزریق می شود :
- 2 ماهگی
- 4 ماهگی (حداقل فاصله بین دو دوز باید یک ماه باشد)
- 6 ماهگی (حداقل فاصله بین دو دوز باید یک ماه باشد)
- 15 تا 18 ماهگی (حداقل فاصله بین دو دوز باید 6 ماه باشد)
اگر دوز چهارم قبل از 4 سالگی تزریق شود پنجمین دوز تقویت کننده در سنین 4 تا 6 سالگی توصیه می شود. اما اگر چهارمین دوز اصلی در تولد 4 سالگی یا بعد از آن تزریق شود نیازی به دوز تقویت کننده نخواهد بود.
دوز تقویت کننده مخصوص بزرگسالان به صورت واکسن کزاز و دیفتری یا Td در دسترس است که برای ایجاد ایمنی لازم است هر 10 سال تزریق شود.
منبع: medicalnewstoday
