جذام (به انگلیسی: Leprosy) یا خوره از بیماری های باکتریایی است که به خصوص در گذشته بسیار شایع بوده است و جزو قدیمی ترین بیماری های شناخته و ثبت شده در تاریخ محسوب می شود.
جذام توسط باکتری ها ایجاد می شود و به ویژه روی اعصاب اندام ها، پوست، پوشش بینی و دستگاه تنفسی فوقانی تاثیر می گذارد.
در ادامه قصد داریم درباره جذام و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
جذام چیست؟
جذام از بیماری های شناخته شده و نوعی عفونت باکتریایی مزمن و پیش رونده است که توسط باکتری مایکو باکتریوم لپرا ایجاد می شود.
این بیماری که به نام بیماری هانسن نیز شناخته شده با زخم های پوستی، آسیب عصبی و ضعف عضلانی همراه است و در صورت عدم درمان می تواند باعث تغییر شکل شدید و ناتوانی های قابل توجه در بیمار شود.
بیماری جذام یکی از قدیمی ترین بیماری های ثبت شده در تاریخ است و اولین اشاره مکتوب کشف شده آن مربوط به حدود 600 سال قبل از میلاد می باشد.
این عارضه در بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهای با آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری شایع است.
علائم جذام
برخی علائم اصلی جذام عبارتند از :
- ضعف عضلانی
- بی حسی در دست و پا
- ضایعات پوستی
لازم به ذکر است ضایعات پوستی در بیماری جذام می تواند به کاهش حس، دمای بدن یا درد منجر شود که متاسفانه حتی بعد از چند هفته بهبود نمی یابند. رنگ این ضایعات از رنگ پوست معمولی فرد روشن تر است یا ممکن است در اثر التهاب قرمز شود.
آیا جذام مسری است؟
همان طور که قبلا اشاره کردیم باکتری مایکو باکتریوم لپرا عامل بروز بیماری جذام است و به نظر می رسد این بیماری از طریق تماس با ترشحات مخاطی فرد مبتلا به دیگران گسترش می یابد. این مسئله معمولا زمانی اتفاق می افتد که بیمار عطسه یا سرفه می کند.
به طور کلی جذام چندان مسری محسوب نمی شود اما تماس نزدیک و مکرر طولانی مدت با فردی که بیماری اش هنوز درمان نشده می تواند به بیماری منجر شود.
باکتری مسئول بیماری جذام بسیار کند تکثیر می شود و طبق گفته سازمان بهداشت جهانی دوره کمون یا نهفتگی متوسط آن حدود 5 سال است. منظور از دوره کمون زمان بین عفونت و ظهور اولین علائم در فرد می باشد.
لازم به ذکر است علائم ممکن است تا 20 سال نیز ظاهر نشود.
انواع جذام
به طور کلی سه سیستم برای طبقه بندی انواع جذام وجود دارد که عبارتند از :
سیستم اول
در سیستم اول بیماری جذام دارای 3 نوع می باشد که توبرکلوئید، لپروماتوز و مرزی نام دارند و پاسخ ایمنی فرد به این بیماری مشخص می کند که او به کدام یک از این انواع مبتلا می باشد :
- در توبرکلوئید پاسخ ایمنی خوب است و فرد مبتلا به این نوع عفونت تنها چند ضایعه تجربه می کند. این بیماری خفیف بوده و قدرت سرایتش بسیار اندک است
- در لپروماتوز پاسخ ایمنی ضعیف است. این نوع جذام پوست، اعصاب و سایر اندام ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، بسیار مسری تر است و با ضایعات گسترده ای از جمله ندول ها (توده ها و برجستگی های بزرگ) همراه می باشد
- در جذام مرزی ویژگی های بالینی بیماری جذام توبرکلوئید و لپروماتوز همزمان وجود دارد و در واقع بین این دو نوع قرار گرفته است
سیستم طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی
سازمان بهداشت جهانی بیماری جذام را بر اساس نوع و تعداد نواحی پوستی آسیب دیده طبقه بندی می کند که به صورت زیر می باشد :
- دسته اول پائوسی باسیلی نام دارد که در آن تعداد ضایعه 5 عدد یا کمتر بوده و هیچ باکتری در نمونه های پوستی شناسایی نشده است
- دسته دوم مالتی باسیلی است که در آن بیش از 5 ضایعه وجود دارد یا باکتری در اسمیر پوستی تشخیص داده شده یا هر دو
سیستم طبقه بندی ریدلی – جاپلینگ
مطالعات بالینی از این سیستم استفاده می کنند که بر اساس شدت علائم، بیماری را به 5 دسته طبقه بندی کرده است :
- توبرکلوئید : این نوع دارای چند ضایعه هموار، تا اندازه ای بزرگ و بی حس می باشد که در آن مشکلات عصبی خود به خود بهبود یافته، ادامه دار شده یا به یک نوع شدیدتر تبدیل می شود
- توبرکلوئید مرزی : در این نوع ضایعات شبیه نوع قبلی هستند اما تعداد آن ها بیشتر بوده و اعصاب بیشتری درگیر بیماری می شوند. این نوع ممکن است به نوع توبرکلوئید یا نوع دیگری تبدیل شود
- میان مرزی : در این نوع پلاک های قرمز رنگ ایجاد می شود و با بی حسی متوسط، ورم غدد لنفاوی و درگیری بیشتر اعصاب همراه می باشد. این نوع ممکن است بهبود پیدا کرده، به همان شکل باقی بماند یا به انواع شدیدتر تبدیل شود
- لپروماتوز مرزی : در این نوع ضایعات متعدد از جمله ضایعات مسطح، برجسته، پلاک ها و ندول ها ایجاد می شود و بی حسی نیز بیشتر است. وضعیت ممکن است بهتر شده، ادامه پیدا کند یا به نوع شدیدتر تبدیل شود
- لپروماتوز : در این وضعیت ضایعات زیاد همراه با باکتری ایجاد می شود. ریزش مو، درگیری عصبی شدیدتر همراه با ضخیم شدن عصب محیطی و همچنین ضعف اندامی نیز در آن رخ می دهد. این نوع به موارد خفیف تر تبدیل نمی شود
علاوه بر موارد ذکر شده نوعی به نام جذام نا مشخص نیز وجود دارد که در سیستم طبقه بندی ریدلی – جاپلینگ گنجانده نشده و نوع بسیار اولیه از جذام در نظر گرفته می شود که در آن فرد تنها یک ضایعه پوستی دارد که هنگام لمس کمی بی حس به نظر می رسد.
این نوع ممکن است بهبود یافته یا به یکی از 5 نوع جذام در سیستم ریدلی – جاپلینگ پیشرفت کند.
تشخیص جذام
پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و علائم را بررسی می کند. همچنین ممکن است نمونه برداری انجام شود که طی آن بخش کوچکی از پوست یا عصب جدا شده و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می شود.
آزمایش پوستی لپرومین از آزمایش های تعیین نوع جذام است که در آن مقدار کمی از باکتری غیر فعال شده عامل بیماری به پوست (اغلب بخش فوقانی ساعد) تزریق می شود. نتیجه تست برای افرادی که به جذام توبرکلوئید یا مرزی مبتلا هستند مثبت خواهد شد.
درمان جذام
سازمان جهانی بهداشت در سال 1995 یک برنامه درمانی چند دارویی برای درمان انواع جذام در نظر گرفت که در سراسر دنیا به صورت رایگان در دسترس می باشد.
علاوه بر این چندین آنتی بیوتیک قادر به از بین بردن باکتری های عامل جذام و درمان این بیماری می باشند که عبارتند از :
- داپسون
- ریفامپین
- کلوفازیمین
- مینوسیکلین
- افلوکساسین
پزشک احتمالا بیش از یک آنتی بیوتیک همزمان تجویز خواهد کرد. همچنین ممکن است به بیمار پیشنهاد دهد از داروهای ضد التهابی مانند آسپرین، پردنیزون یا تالیدومید استفاده کند. این شیوه درمانی برای ماه ها و احتمالا تا 1 تا 2 سال ادامه خواهد داشت.
لازم به ذکر است خانم های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند نباید تالیدومید مصرف کنند زیرا این دارو می تواند به نقایص شدید مادرزادی در جنین منجر شود.
عوارض جذام
تاخیر در تشخیص و درمان جذام می تواند به عوارض جدی منجر شود که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- تغییر شکل
- ریزش مو به خصوص در ابروها و مژه ها
- ضعف عضلانی
- آسیب دائمی عصبی در بازوها و پاها
- ناتوانی در استفاده از دست و پا
- احتقان مزمن بینی، خونریزی بینی و تخریب تیغه بینی
- التهاب عنبیه چشم
- گلوکوم که نوعی بیماری چشمی است و باعث آسیب به عصب بینایی می شود
- نا بینایی
- اختلال نعوظ
- نا باروری
- نارسایی کلیه
پیشگیری از جذام
بهترین راه برای پیشگیری از جذام اجتناب از تماس طولانی مدت و نزدیک با فرد بیمار درمان نشده است.
چشم انداز جذام
در صورتی که پزشک بتواند این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و برای درمان آن اقدام کند چشم انداز کلی تا حد قابل توجهی بهبود خواهد یافت.
لازم به ذکر است درمان زود هنگام جذام از آسیب بافتی بیشتر جلوگیری کرده، مانع گسترش بیماری می شود و از عوارض جدی سلامتی پیشگیری می کند.
این در حالی است که تشخیص بیماری در مراحل پیشرفته که باعث تغییر شکل یا ناتوانی قابل توجه در فرد شده است چشم انداز چندان خوبی نخواهد داشت. با این حال در این شرایط نیز استفاده از شیوه های درمانی مناسب برای جلوگیری از آسیب بیشتر بدن و سرایت بیماری به دیگران ضروری می باشد.
گاهی با وجود دوره درمانی آنتی بیوتیک موفقیت آمیز، عوارض دائمی ایجاد می شود اما پزشک می تواند با توصیه های مناسب به فرد در مقابله و مدیریت شرایط موجود به او کمک کند.
منبع: healthline
