کزاز چیست؟

کزاز (به انگلیسی: Tetanus) یکی از خطرناک ترین بیماری های باکتریایی است که روی مغز و سیستم عصبی تاثیر گذاشته و باعث سفتی عضلات و گاه مشکلات تنفسی جدی می شود که در نهایت می تواند مرگ بیمار را به دنبال داشته باشد.

اگرچه در حال حاضر کزاز قابل درمان است اما درمان موجود روی همه افراد مبتلا به طور یکسان تاثیر نمی گذارد و نرخ مرگ و میر آن حدود 11 درصد می باشد بنابراین بهترین راه برای محافظت بدن در برابر این بیماری واکسیناسیون است.

در ادامه قصد داریم درباره کزاز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

کزاز چیست؟

کزاز یک عفونت باکتریایی جدی است که توسط باکتری کلستریدیوم تتانی ایجاد می شود. این باکتری در خاک، کود و سایر عوامل محیطی زندگی می کند و فردی که با یک شی آلوده زخمی شده باشد ممکن است به آن آلوده و دچار عفونت کزاز شود.

این باکتری سمی تولید کرده و سیستم عصبی و مغز را درگیر می کند که می تواند کل بدن بیمار را تحت تاثیر قرار داده و کشنده باشد.

اگر هاگ های کلستریدیوم تتانی در زخم رسوب کنند، نوروتوکسین با اعصاب کنترل کننده عضلات تداخل پیدا می کند و علائم اولیه آن شامل اسهال، تب و سردرد می باشد.

امروزه اکثر افراد مبتلا به کزاز را افرادی تشکیل می دهند که واکسن کزاز دریافت نکرده یا هر 10 سال یک بار واکسیناسیون تقویت کننده انجام نداده اند.

این بیماری یک مورد اورژانس پزشکی محسوب می شود و برای درمان آن به روش تهاجمی و مصرف آنتی بیوتیک نیاز می باشد. لازم به ذکر است تشخیص زود هنگام کزاز به نتایج درمانی بهتر منجر خواهد شد.

علائم کزاز

علائم کزاز معمولا 7 تا 10 روز پس از عفونت اولیه ظاهر می شود، اگرچه زمان ظهور آن می تواند از 4 روز تا حدود 3 هفته متغیر باشد و در برخی موارد حتی ماه ها طول بکشد.

به طور کلی هر چه محل آسیب دیده از سیستم عصبی مرکزی دورتر باشد، دوره کمون یا نهفتگی بیماری طولانی‌ تر می‌شود. لازم به ذکر است بیماران با دوره کمون کوتاه‌ تر علائم شدیدتری تجربه می کنند.

علائم عضلانی کزاز شامل اسپاسم و سفتی است که اغلب با ماهیچه‌ هایی که وظیفه جویدن را بر عهده دارند شروع می‌شود. سپس اسپاسم عضلانی به گردن و گلو گسترش می یابد و باعث مشکلات در بلع می شود. بیماران مبتلا به کزاز اغلب اسپاسم در عضلات صورت را تجربه می کنند.

گاهی بیمار به دلیل سفتی عضلات گردن و قفسه سینه دچار مشکلات تنفسی می شود و در برخی افراد عضلات شکم و دست و پاها نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.

در موارد شدید کزاز با درگیر شدن عضلات پشت، ستون فقرات به سمت عقب خم می شود که در کودکان این مسئله بیشتر دیده می شود.

اکثر افراد مبتلا به کزاز علائم زیر را نیز تجربه خواهند کرد :

مدفوع خونی
اسهال
تب
سردرد
حساسیت به لمس
گلو درد
تعریق
ضربان قلب سریع

علت کزاز

کزاز توسط باکتری کلستریدیوم تتانی ایجاد می شود. هاگ های این باکتری می توانند برای مدت طولانی در خارج از بدن زنده بمانند. این هاگ ها معمولا در کود حیوانی و خاک آلوده یافت می شوند اگرچه ممکن است تقریبا در هر جایی وجود داشته باشند.

هنگامی که کلستریدیوم تتانی وارد بدن می شود به سرعت تکثیر می شود و تتانواسپاسمین که نوعی سم عصبی است آزاد می کند. این ماده پس از ورود به جریان خون به سرعت در سراسر بدن پخش می شود و علائم کزاز را ایجاد می کند.

تتانواسپاسمین با سیگنال‌ هایی که از مغز به اعصاب نخاع و سپس به عضلات می‌ روند تداخل پیدا کرده و باعث اسپاسم و سفتی عضلانی می‌ شود.

از آن جا که کلستریدیوم تتانی اغلب از طریق بریدگی پوست یا زخم های سوراخ شده وارد بدن می شود، تمیز کردن کامل هر گونه بریدگی به جلوگیری از بروز عفونت کمک می کند.

برخی روش های شایع ابتلا به کزاز عبارتند از :

زخم هایی که با بزاق یا مدفوع آلوده شده اند
سوختگی
له شدن بافت های بدن
زخم هایی که شامل بافت مرده هستند
زخم های سوراخ شده

روش های غیر شایع ابتلا به کزاز عبارتند از :

روش های جراحی
زخم های سطحی
نیش حشرات
شکستگی های مرکب
مصرف مواد مخدر داخل وریدی
تزریق به عضله
عفونت های دندان

تشخیص کزاز

امروزه در بسیاری از کشورها یک پزشک معمولی ممکن است هرگز با موارد ابتلا به کزاز سر و کار پیدا نکند زیرا واکسیناسیون کزاز بخشی از ایمن سازی دوران کودکی است و ابتلا به این عفونت به ندرت رخ می دهد.

به طور کلی هر چه بیماری کزاز زودتر تشخیص داده شود درمان آن موثرتر خواهد بود و در صورتی که پزشک یک بیمار مبتلا به اسپاسم و سفتی عضلانی داشته باشد که اخیرا زخم یا بریدگی داشته است به کزاز مشکوک خواهد شد.

تشخیص ممکن است در بیمارانی که دارو و مواد تزریق می کنند بیشتر طول بکشد زیرا معمولا به بیماری های دیگر مبتلا هستند و برای تایید تشخیص نیاز به آزمایش خون می باشد.

توصیه شده همه افرادی که دچار اسپاسم و سفتی عضلات می شوند فورا به پزشک مراجعه کنند.

درمان کزاز

برای جلوگیری از کزاز لازم است هر گونه بریدگی یا زخم به طور کامل تمیز شود تا از بروز عفونت جلوگیری شود. به علاوه زخم مستعد کزاز باید فورا توسط پزشک متخصص درمان شود.

افرادی که دچار زخم های زیر می شوند ممکن است در معرض ابتلا به کزاز قرار داشته باشند :

زخم یا سوختگی که نیاز به مداخله جراحی دارد و درمان آن بیش از 6 ساعت به تعویق افتاده است
زخم یا سوختگی که مقدار قابل توجهی بافت از آن جدا شده است
هر گونه آسیب دیدگی یا زخم سوراخ دار که در تماس با کود یا خاک بوده است
شکستگی های جدی مانند شکستگی های مرکب که در آن استخوان در معرض عفونت قرار بگیرد
زخم یا سوختگی در بیماران مبتلا به سپسیس سیستمیک

همه کسانی که دچار یکی از زخم های ذکر شده شوند حتی اگر واکسن دریافت کرده باشند باید در اسرع وقت ایمونوگلوبولین کزاز دریافت کنند. این ماده حاوی آنتی بادی هایی است که کلستریدیوم تتانی را از بین می برد و به داخل ورید تزریق می شود تا محافظت کوتاه مدت فوری در برابر کزاز ایجاد کند.

لازم به ذکر است اثر این ماده کوتاه مدت است و جایگزین اثرات طولانی مدت واکسیناسیون نمی شود. همچنین به گفته متخصصان تزریق این ماده برای مادران باردار و شیرده مشکلی ایجاد نمی کند.

علاوه بر این پزشک ممکن است پنی سیلین یا مترونیدازول نیز برای درمان کزاز تجویز کند. این آنتی بیوتیک ها از تکثیر باکتری و تولید نوروتوکسین که باعث اسپاسم و سفتی عضلانی می شود جلوگیری می کنند.

در مورد بیمارانی که به پنی سیلین یا مترونیدازول حساسیت دارند احتمالا از تتراسایکلین استفاده می شود.

پزشکان برای درمان اسپاسم و سفتی عضلانی ممکن است موارد زیر را تجویز کنند :

داروهای ضد تشنج مانند دیازپام که عضلات را شل می کند تا از اسپاسم جلوگیری کند، اضطراب را کاهش دهد و به عنوان یک آرام بخش عمل می کند
شل کننده های عضلانی مانند باکلوفن که سیگنال های عصبی از مغز به نخاع را سرکوب و در نتیجه تنش عضلانی کمتری ایجاد می کنند
مسدود کننده های عصبی عضلانی همچون پانکورونیوم و روکورونیوم که سیگنال های اعصاب به فیبرهای عضلانی را مسدود می کنند و در کنترل اسپاسم عضلانی مفید هستند

عمل جراحی

اگر پزشک به این نتیجه برسد که زخم مستعد کزاز بسیار بزرگ است ممکن است با عمل جراحی تا حد امکان عضله آسیب دیده و عفونی را خارج کند که به این روش دبریدمان گفته می شود. در این جراحی بافت مرده یا آلوده یا مواد خارجی برداشته می شود که در مورد زخم های مستعد کزاز، ماده خارجی ممکن است خاک یا کود باشد.

تغذیه

بیمار مبتلا به کزاز به دلیل افزایش فعالیت عضلانی نیاز به دریافت کالری بیشتری در طول روز دارد.

ونتیلاتور

اگر تارهای صوتی یا ماهیچه‌ های تنفسی بیمار درگیر شده باشد ممکن است در برخی موارد برای کمک به تنفس نیاز به استفاده از ونتیلاتور باشد.

عوارض کزاز

اگر بیمار مبتلا به کزاز درمان لازم را دریافت نکند خطر عوارض تهدید کننده زندگی در او افزایش خواهد یافت. به گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در حال حاضر کزاز دارای نرخ مرگ و میر حدود 11 درصدی است.

عوارض این بیماری ممکن است شامل موارد زیر باشد :

شکستگی : گاهی اوقات موارد شدید اسپاسم عضلانی و تشنج ممکن است به شکستگی استخوان منجر شود
پنومونی آسپیراسیون : اگر ترشحات یا محتویات معده وارد دستگاه تنفسی شود می تواند به عفونت دستگاه تنفسی تحتانی و ذات الریه منجر شود
اسپاسم حنجره : در این حالت جعبه صدا دچار اسپاسم می شود که ممکن است تا یک دقیقه طول بکشد و باعث مشکلات تنفسی شود. در موارد شدید بیمار ممکن است دچار خفگی شود
تشنج کزاز : اگر عفونت به مغز سرایت کند، فرد مبتلا به کزاز ممکن است حملات تشنج را تجربه کند
آمبولی ریه : گاهی یک رگ خونی در ریه مسدود شده و روی تنفس و گردش خون تاثیر می گذارد. در این حالت بیمار نیاز فوری به اکسیژن درمانی و مصرف داروهای ضد انعقاد دارد
نارسایی حاد کلیه : اسپاسم شدید عضلانی می تواند به تخریب عضله اسکلتی منجر شود که نشت پروتئین ماهیچه به ادرار و نارسایی شدید کلیه را به دنبال خواهد داشت

پیشگیری از کزاز

اکثر موارد ابتلا به کزاز در افرادی رخ می دهد که هرگز واکسیناسیون نداشته یا به مدت 10 سال واکسن تقویت کننده تزریق نکرده اند.

واکسیناسیون

واکسیناسیون کزاز در حالت معمول به صورت بخشی از واکسن DTaP به کودکان تزریق می شود.

این واکسن شامل 5 دوره است که معمولا در سنین 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 15 تا 18 ماهگی و 4 تا 6 سالگی تزریق می شود.

همچنین اغلب در سنین 11 تا 18 سالگی یک تقویت کننده و سپس هر 10 سال یک تقویت کننده دیگر به افراد تزریق می شود. اگر فرد قصد مسافرت به منطقه ای را دارد که کزاز در آن شایع است، باید با پزشک خود در مورد واکسیناسیون مشورت کند.