مننژیت باکتریایی چیست؟

مننژیت باکتریایی (به انگلیسی: Bacterial meningitis) از انواع کشنده مننژیت است که در اثر عفونت باکتریایی رخ می دهد.

طبق آمار به دست آمده، این بیماری دارای نرخ مرگ و میر حدود 10 درصد می باشد و 20 درصد افرادی که به آن دچار می شوند ممکن است در نهایت عوارض شدید تجربه کنند.

در ادامه قصد داریم درباره مننژیت باکتریایی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

مننژیت باکتریایی چیست؟

همان طور که می دانید مننژیت وضعیتی است که روی غشاهای نازکی که مغز و نخاع فرد را می پوشانند تاثیر می گذارد و مننژیت باکتریایی از انواع جدی و کشنده این بیماری محسوب می شود که به دلیل عفونت باکتریایی رخ می دهد.

غشاهایی که مغز و نخاع را احاطه کرده اند مننژ نام دارند و به همراه مایع مغزی نخاعی برای محافظت از سیستم عصبی مرکزی کار می کنند.

به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، واکسیناسیون موثرترین روش مطمئن برای پیشگیری از این بیماری می باشد و برای درمان آن نیز باید به سرعت عمل شود زیرا مرگ ناشی از این بیماری تنها طی چند ساعت رخ می دهد.

علائم مننژیت باکتریایی

علائم مننژیت معمولا 3 تا 7 روز بعد از عفونت ظاهر می شود اما می تواند بین 2 تا 10 روز نیز گسترش پیدا کند.

برخی علائم مننژیت عبارتند از :

تب ناگهانی
سردرد ناگهانی
سفت شدن ناگهانی گردن
حالت تهوع
استفراغ
حساسیت به نور
گیجی
خواب آلودگی
تشنج
کهیر
درد مفاصل
دست و پای سرد
کما

مننژیت باکتریایی در نوزادان

علائم مننژیت در نوزادان ممکن است با بزرگسالان تفاوت داشته باشد. برخی علائم مننژیت باکتریایی در نوزادان عبارتند از :

تغذیه ضعیف
به سختی بیدار شدن
خواب آلودگی
تحریک پذیری
خر خر کردن یا مشکل در تنفس
تب
گرفتگی گردن
برجسته شدن ناحیه نرم بالای سر
گریه شدید
تشنج
استفراغ
پوست رنگ پریده یا لکه دار
واکنش های غیر طبیعی
کما

تست شیشه برای بثورات مننژیت

مننژیت مننگوکوکی نوعی مننژیت باکتریایی است که توسط باکتری نایسریا مننژیتیدیس ایجاد می شود. این عارضه می تواند باعث بروز نوعی عفونت در خون شود که به نام سپتی سمی مننگوکوکی یا مننگوکوکسمی شناخته شده است.

لازم به ذکر است مننژیت مننگوکوکی در حدود 50 درصد افراد مبتلا به این عارضه باعث ایجاد بثورات می شود و مننگوکوکسمی می تواند به خونریزی در پوست فرد منجر شود که نوع خاصی از بثورات پوستی را ایجاد می کند.

این بثورات به شکل ضایعات کوچک، غیر برجسته و ارغوانی رنگ مایل به قرمز می باشند که به دلیل خونریزی خارج از مویرگی در مننگوکوکسمی رخ می دهند.

برای این که فرد بفهمد آیا دچار این بثورات شده یا خیر، می تواند از تست شیشه بثورات استفاده کند که در آن با فشردن یک لیوان شیشه ای روی ناحیه، اگر بثورات ناپدید نشود به این معنی است که فرد ممکن است به مننگوکوکسمی مبتلا شده باشد.

لازم به ذکر است این تست به عنوان تشخیص قطعی مننگوکوکسمی در نظر گرفته نمی شود زیرا این شکل از بثورات می توانند به دلیل بیماری های دیگر نیز رخ دهند.

به طور کلی در صورتی که فرد دچار جوش هایی شود که با فشار دادن شیشه از بین نمی روند باید فورا با پزشک خود تماس بگیرد.

علت مننژیت باکتریایی

بیماری مننژیت به دلیل التهاب مننژهای پوشاننده مغز رخ می دهد. این مننژها از 3 غشا تشکیل شده اند که عبارتند از :

سخت شامه که لایه بیرونی متراکم است
ماده عنکبوتیه که لایه میانی نازک است
نرم شامه که یک غشای بسیار نازک است و مستقیم روی مغز و نخاع قرار دارد

لازم به ذکر است بین ماده عنکبوتیه و نرم شامه فضایی وجود دارد که به آن فضای زیر عنکبوتیه می گویند.

باکتری‌ ها می‌ توانند به روش‌ های مختلف به ناحیه مننژ نفوذ کنند، از جمله :

از طریق جریان خون
به دنبال عفونت گوش یا سینوس
مشکل در سخت شامه
طی تکنیک های جراحی عصبی

مننژیت باکتریایی می تواند به دلیل تماس با طیف وسیعی از باکتری ها رخ دهد، از جمله :

هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B
نایسریا مننژیتیدیس
استرپتوکوک پنومونیه
لیستریا مونوسیتوژنز
استرپتوکوک گروه B
ای کولای

لازم به ذکر است مننژیت پنوموکوکی شایع ترین نوع مننژیت باکتریایی است که توسط باکتری استرپتوکوک پنومونیه ایجاد می شود.

نحوه سرایت مننژیت باکتریایی

مننژیت باکتریایی می تواند از طریق برخی مواد غذایی خاص مانند لبنیات غیر پاستوریزه یا گوشت های اغذیه فروشی گسترش یابد. با این حال نحوه سرایت این بیماری معمولا از فردی به فرد دیگر می باشد و به نوع باکتری عامل آن بستگی دارد.

علاوه بر این ممکن است یک نفر حامل باکتری های عامل مننژیت باکتریایی باشد اما خودش بیمار نشود که در این صورت ناقل بوده و می تواند آن را به دیگران منتقل کند.

برخی شیوه های گسترش مننژیت باکتریایی به صورت زیر می باشد :

استرپتوکوک گروه B و ای کولای : این باکتری ها می توانند در هنگام تولد به نوزاد منتقل شوند
هموفیلوس آنفلوآنزا، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس و استرپتوکوک پنومونیه : این باکتری‌ ها می‌ توانند از طریق سرفه و عطسه افراد آلوده به دیگران منتقل شوند
نایسریا مننژیتیدیس : این باکتری از طریق تف کردن یا بزاق گسترش می یابد. همچنین افراد آلوده می توانند این باکتری را از طریق سرفه، بوسیدن یا زندگی در خانه مشترک به دیگران منتقل کنند
ای کولای : این باکتری از طریق مواد غذایی تهیه شده توسط فردی که دست های خود را بعد از دستشویی رفتن خوب نشسته است پخش می شود

عوامل خطر زای مننژیت باکتریایی

افراد در هر سن و سالی ممکن است به مننژیت باکتریایی مبتلا شوند، با این حال نوزادان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. به علاوه افراد در سنین مختلف احتمالا تحت تاثیر انواع مختلف مننژیت باکتریایی قرار می گیرند.

به عنوان مثال کودکان کمتر از 2 سال و افراد با سیستم ایمنی ضعیف بیشتر در معرض ابتلا به مننژیت پنوموکوکی هستند، در حالی که مننژیت مننگوکوکی بیشتر روی افراد زیر تاثیر می گذارد :

نوزادان کمتر از 1 سال
افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند
مسافران کشورهایی که این بیماری در آن مناطق شیوع دارد
دانشجوها
سربازان
افرادی که در خوابگاه ها زندگی می کنند

سایر عواملی که خطر ابتلا به مننژیت باکتریایی را افزایش می دهند عبارتند از :

عدم دریافت واکسن مننژیت باکتریایی
جراحی مغز و اعصاب
وجود نا هنجاری یا وارد شدن ضربه به ناحیه بین گلو و لایه زیر عنکبوتیه مننژ
شکستگی های جمجمه
کاشت حلزون شنوایی

گاهی مننژیت باکتریایی عود می کند اما مشخص شده 59 درصد موارد عود به دلیل مشکلات آناتومیکی است و 36 درصد آن در افراد با سیستم ایمنی بسیار ضعیف رخ می دهد.

چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟

مننژیت باکتریایی یک بیماری جدی است که می تواند به تشنج، کما یا مرگ منجر شود. این بیماری می تواند به سرعت پیشرفت کند و نیاز به درمان فوری دارد.

اگر یک فرد بزرگسال یا فرزندش علائمی از مننژیت باکتریایی داشته باشند باید فورا به اورژانس مراجعه کنند.

درمان مننژیت باکتریایی

مننژیت باکتریایی جزو بیماری های جدی محسوب می شود و بستری شدن در بیمارستان یا مرکز مراقبت های بهداشتی برای درمان آن ضروری است. این بیماری باید در اسرع وقت درمان شود.

برخی روش های درمانی این بیماری عبارتند از :

آنتی بیوتیک ها

درمان اولیه مننژیت باکتریایی شامل تجویز آنتی بیوتیک هایی است که می توانند از سد خونی مغزی عبور کنند. این بخش، دیواره ای از سلول ها است که از ورود میکرو ارگانیسم های مضر به مغز جلوگیری می کند.

آنتی بیوتیک هایی که می توانند به درمان مننژیت باکتریایی کمک کنند عبارتند از :

پنی سیلین
آمپی سیلین
سفتریاکسون

پزشکان ممکن است برای کاهش تورم در مغز از داروهای کورتون استفاده کنند. همچنین احتمالا فرد نیاز به تخلیه سینوس های عفونی خواهد داشت. اگر فرد به دلیل مننژیت باکتریایی دچار تشنج شود ممکن است داروهای ضد تشنج نیز دریافت کند.

پیشگیری از مننژیت باکتریایی

همان طور که قبلا اشاره کردیم انواع مختلف از باکتری ها می توانند باعث ایجاد مننژیت باکتریایی در فرد شوند. این بدان معنا است که برای پیشگیری از این بیماری به واکسن های مختلفی نیاز است.

در حال حاضر واکسن‌ هایی برای پیشگیری از مننژیت مننگوکوک، پنوموکوک و هموفیلوس آنفلوآنزا در دسترس می باشد.

واکسن مننژیت مننگوکوکی

به توصیه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها لازم است کودکان 11 تا 12 ساله واکسن مننگوکوک دریافت کنند و در سن 16 سالگی نیز واکسن تقویت کننده به آن ها تزریق شود.

علاوه بر این نوجوانان 16 تا 18 ساله ممکن است یک واکسن اضافی مننگوکوک دریافت کنند. اگرچه این تزریق داوطلبانه است اما برای نوجوانان با شرایط زیر توصیه می شود :

نوجوانان مبتلا به کمبود اجزای مکمل که نوعی اختلال ایمنی نادر است
نوجوانانی که داروهای مهار کننده مکمل مصرف می کنند
کسانی که طحال آسیب دیده دارند یا فاقد این اندام هستند
نوجوانان مبتلا به بیماری سلول داسی شکل
نوجوانانی که به دلیل شیوع بیماری در معرض خطر ابتلا به بیماری مننگوکوکی گروه B هستند

واکسن مننژیت پنوموکوکی

در حال حاضر دو واکسن برای مننژیت پنوموکوکی در دسترس می باشد. واکسن PCV13 برای کودکان کمتر از 2 سال و افرادی که بیماری خاصی دارند توصیه می شود و دومین واکسن PPSV23 نام دارد که برای موارد زیر می باشد :

همه بزرگسالان بالای 65 سال
افراد 2 تا 64 ساله با بیماری های پزشکی خاص
بزرگسالان 19 تا 64 ساله که سیگار می کشند

واکسن مننژیت هموفیلوس آنفلوآنزا

این واکسن معمولا در نوزادان طی 3 یا 4 نوبت تزریق می شود. به این صورت که اولین واکسن در حدود 2 ماهگی و دوزهای دیگر تا 12 تا 15 ماهگی دریافت می شود.

کودکان 1⁠ تا 5 ساله که قبلا واکسینه نشده‌ اند ممکن است به یک یا چند دوز اضافی نیاز داشته باشند. به علاوه افراد بالای 5 سال در صورت دارا بودن هر یک از شرایط زیر احتمالا به این واکسن نیاز خواهند داشت :

طحال آسیب دیده یا فاقد طحال بودن
ابتلا به بیماری سلول داسی شکل
قبل از جراحی برداشتن طحال
بعد از پیوند مغز استخوان

همچنین ممکن است این واکسن برای افراد 5 تا 18 سال مبتلا به اچ آی وی توصیه شود.

سایر روش های پیشگیری از مننژیت باکتریایی عبارتند از :

شستن مکرر دست ها
اجتناب از به اشتراک گذاشتن ظروف، غذا و لیوان با افرادی که دچار عفونت هستند
مصرف آنتی بیوتیک های تجویزی در صورت قرار گرفتن در معرض فرد مبتلا
اجتناب از استعمال دخانیات و دود سیگار
خوب استراحت کردن
پوشاندن بینی هنگام عطسه
پوشاندن دهان هنگام سرفه
جلوگیری از گزش توسط حشرات، زیرا حشرات می توانند حامل باکتری های عامل مننژیت باکتریایی باشند

عوارض مننژیت باکتریایی

گفته شده از هر 5 فرد مبتلا به مننژیت باکتریایی 1 نفر ممکن است عوارض طولانی مدت زیر را تجربه کند :

از دست دادن شنوایی
تشنج
ضعف اندام
مشکلات بینایی
مشکلات گفتاری، زبانی، حافظه یا ارتباطی
آسیب مغزی شدید
زخم یا قطع اندام به دلیل سپسیس

سپسیس

در اغلب موارد مننژیت باکتریایی با سپسیس همراه است که نوعی واکنش شدید بدن به عفونت می باشد و می تواند به سرعت به نارسایی اندامی و در نهایت مرگ منجر شود.

در صورتی که فرد دچار عفونتی باشد که بهبود نمی یابد باید فورا به اورژانس مراجعه کند زیرا سپسیس یک اورژانس پزشکی محسوب می شود.

برخی علائم سپسیس عبارتند از :