سندرم دامپینگ (به انگلیسی: Dumping syndrome) نوعی عارضه گوارشی است و زمانی اتفاق می افتد که غذا بسیار سریع تر از حالت طبیعی از معده به بخش ابتدای روده کوچک یعنی دوازدهه (اثنی عشر) حرکت کند.
این مسئله می تواند به بروز علائمی مانند گرفتگی عضلات و اسهال در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از صرف غذا منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم دامپینگ و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم دامپینگ چیست؟
سندرم دامپینگ که تخلیه سریع معده نیز نامیده می شود به دلیل انتقال سریع غذا از معده به دوازدهه ایجاد می شود و معمولا در افرادی که برای برداشتن قسمتی یا تمام معده عمل جراحی داشته اند یا برای کاهش وزن جراحی بای پس معده انجام داده اند دیده می شود.
انواع سندرم دامپینگ
به طور کلی دو نوع سندرم دامپینگ وجود دارد که با توجه به زمان شروع علائم مشخص می شوند. این دو نوع عبارتند از :
1. سندرم دامپینگ زودرس
این نوع سندرم دامپینگ 10 تا 30 دقیقه بعد از غذا خوردن اتفاق می افتد و حدود 75 درصد از موارد ابتلا را تشکیل می دهد.
2. سندرم دامپینگ دیررس
این نوع سندرم دامپینگ 1 تا 3 ساعت بعد از خوردن غذا رخ می دهد.
لازم به ذکر است هر نوع علائم متفاوتی دارد. همچنین برخی افراد به هر دو نوع مبتلا می باشند.
علائم سندرم دامپینگ
علائم نوع زودرس
علائم سندرم دامپینگ زودرس شامل تهوع، استفراغ، گرفتگی شکم و اسهال می باشد که معمولا 10 تا 30 دقیقه بعد از خوردن غذا شروع می شود.
سایر علائم احتمالی عبارتند از :
- نفخ یا احساس سیری آزار دهنده
- بر افروختگی صورت
- تعریق
- سر گیجه
- ضربان قلب سریع
علائم نوع دیررس
علائم این نوع 1 تا 3 ساعت بعد از صرف غذا ظاهر می شود و علت آن قند خون پایین است که می تواند شامل موارد زیر باشد :
- سر گیجه
- ضعف
- تعریق
- گرسنگی
- ضربان قلب سریع
- خستگی
- گیجی
- رعشه
ممکن است فرد مبتلا به این عارضه هر دو گروه علائم را تجربه کند.
علت سندرم دامپینگ
هنگام غذا خوردن معمولا غذا طی چند ساعت از معده به روده منتقل شده، در روده مواد مغذی آن جذب و شیره های گوارشی آن را بیشتر تجزیه می کنند اما در سندرم دامپینگ، انتقال غذا از معده به روده بسیار سریع اتفاق می افتد.
سندرم دامپینگ زودرس زمانی رخ می دهد که هجوم ناگهانی غذا به روده باعث شود مایعات زیادی نیز از جریان خون به روده منتقل شوند. این مایع اضافی باعث اسهال و نفخ می شود.
به علاوه روده موادی آزاد می کند که ضربان قلب را سریع تر کرده و فشار خون را کاهش می دهد که می تواند به علائمی مانند ضربان قلب سریع و سر گیجه منجر شود.
سندرم دامپینگ دیررس به دلیل افزایش نشاسته و قند در روده اتفاق می افتد. در ابتدا قند اضافی باعث افزایش سطح قند خون می شود. سپس لوزالمعده هورمون انسولین آزاد می کند تا قند را از خون به سلول ها منتقل کند. این افزایش اضافی انسولین باعث می شود قند خون افت پیدا کند.
همان طور که قبلا اشاره کردیم عمل جراحی که به منظور کاهش اندازه معده انجام می شود یا عمل جراحی بای پس معده نیز از عوامل ایجاد کننده سندرم دامپینگ می باشند زیرا بعد از جراحی، غذا سریع تر از حد معمول از معده وارد روده کوچک می شود.
جراحی هایی که روی نحوه تخلیه غذا توسط معده اثر می گذارند نیز ممکن است این وضعیت را به دنبال داشته باشند، از جمله :
- گاسترکتومی که طی آن بخشی یا کل معده برداشته می شود
- بای پس معده که طی آن یک کیسه کوچک از معده ایجاد می شود تا از خوردن بیش از حد جلوگیری کند. سپس کیسه به روده کوچک متصل می شود
- ازوفاژکتومی که طی آن بخشی یا کل مری برداشته می شود. این روش برای درمان سرطان مری یا آسیب به مری انجام می شود
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
در صورت بروز علائم سندرم دامپینگ (تهوع، نفخ، استفراغ، درد شکم، اسهال) بعد از غذا، به خصوص اگر فرد سابقه جراحی معده یا مری داشته باشد لازم است به پزشک مراجعه شود. توجه شود که سندرم دامپینگ می تواند سال ها پس از عمل جراحی رخ دهد.
پزشک علائم را بررسی کرده و آزمایش هایی برای تایید سندرم دامپینگ و رد سایر بیماری های احتمالی تجویز می کند.
اگر سندرم دامپینگ تایید شود و فرد قادر به کنترل علائم با تغییر رژیم غذایی یا دارو نباشد باید به پزشک مراجعه کند.
برخی افراد مبتلا به سندرم دامپینگ به دلیل سوء تغذیه وزن زیادی از دست می دهند، در این صورت ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص تغذیه نیز داشته باشند.
تشخیص سندرم دامپینگ
بررسی سابقه پزشکی و علائم می تواند به پزشک در تشخیص سندرم دامپینگ کمک کند. علاوه بر این پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش برای تشخیص تجویز کند که احتمالا شامل موارد زیر خواهد بود :
- آزمایش قند خون : بعد از این که پزشک نمونه خون اولیه را از بیمار می گیرد، لازم است فرد یک محلول قندی نوشیده و بلافاصله بعد از اتمام نوشیدنی، نمونه خون دیگری گرفته می شود. این کار هر 30 دقیقه یک بار تا 3 ساعت انجام می شود تا میزان کنترل قند بعد از غذا در بدن اندازه گیری شود
- آزمایش تخلیه معده : قبل از این آزمایش مقدار اندکی مواد رادیو اکتیو مصرف می شود، سپس پزشک از ابزار خاصی برای ردیابی این مواد در دستگاه گوارش استفاده می کند. این آزمایش نشان می دهد که چقدر طول می کشد تا غذا از معده تخلیه شود
برای رد کردن سایر بیماری های احتمالی، ممکن است نیاز به آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی یا رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی نیز باشد.
طی آندوسکوپی پزشک از یک لوله انعطاف پذیر نازک برای بررسی داخل دستگاه گوارش فوقانی استفاده می کند. در رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی نیز تصاویر اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی به دست می آید که با کمک آن می توان ابتلا به بیماری های دیگر مانند انسداد روده را بررسی کرد.
درمان سندرم دامپینگ
درمان سندرم دامپینگ ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و پزشک ممکن است یک یا چند درمان از جمله دارو درمانی، تغییرات رژیم غذایی و گاهی اوقات جراحی را توصیه کند.
درمان های مربوط به تغذیه
ممکن است بتوان علائم سندرم دامپینگ را با ایجاد چند تغییر در رژیم غذایی تا حدی کاهش داد، به عنوان مثال ممکن است پزشک توصیه کند :
- به جای 3 وعده غذایی بزرگ، 5 تا 6 وعده غذایی کوچک تر در طول روز مصرف شود
- از مصرف غذاهای شیرین مانند نوشابه، آب نبات و شیرینی جات خودداری یا مصرف آن ها محدود شود
- مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین مانند مرغ، ماهی، کره بادام زمینی و توفو افزایش یابد
- فیبر بیشتری در رژیم غذایی گنجانده شود. به عنوان مثال از کربوهیدرات های ساده مانند نان سفید و ماکارونی اجتناب کرده و غلات کامل مانند بلغور جو دو سر و گندم کامل مصرف شود. مصرف مکمل های فیبر نیز ممکن است مفید باشد زیرا فیبر اضافی باعث جذب کمتر قند و سایر کربوهیدرات ها در روده می شود
- طی 30 دقیقه قبل یا بعد از غذا از نوشیدن مایعات اجتناب شود
- قبل از قورت دادن غذا آن را کاملا جویده تا هضم آسان تر شود
- برای افزایش غلظت به غذا پکتین یا گوارگام اضافه شود، این کار سرعت حرکت غذا از معده به روده را کاهش می دهد
علاوه بر این پرهیز از مصرف غذاهایی که علائم سندرم دامپینگ را تشدید می کنند می تواند به تسکین علائم کمک کند.
به طور کلی مواد غذایی مجاز در این بیماری عبارتند از :
- آب میوه های شیرین نشده
- سایر نوشیدنی های بدون قند و فاقد کافئین
- سبزیجات تازه پخته شده
- میوه های کنسرو شده شیرین نشده
- میوه ها و سبزیجات خام، در صورت تحمل معده
- غلات شیرین نشده
- سیب زمینی سفید و شیرین
- تخم مرغ
- پنیر
- لوبیا خشک در صورت تحمل معده
- گوشت گاو، مرغ و غذاهای دریایی
- برنج و ماکارونی
- مارگارین و کره
- سس سالاد
- دسرهای بدون شکر
- نمک و سایر چاشنی های ملایم
غذاهای کمتر قابل تحمل که می توانند علائم این بیماری را تشدید کنند عبارتند از :
- نوشیدنی های کافئین دار
- الکل
- سبزیجات تولید کننده گاز در صورتی که بدن آن ها را تحمل نکند (کلم بروکلی، گل کلم، کلم، پیاز)
- میوه های کنسرو شده در شربت
- نان های حاوی شکر (دونات، پنکیک، شیرینی)
- غلات شیرین شده
- شربت
- آب نبات، کیک و کلوچه
- سس فلفل و فلفل چیلی
مکمل های غذایی
درباره نیاز به مصرف مکمل غذایی لازم است با پزشک مشورت شود. سندرم دامپینگ می تواند روی توانایی بدن در جذب مواد مغذی از غذا تاثیر بگذارد.
دارو درمانی
پزشک در موارد شدیدتر سندرم دامپینگ ممکن است داروی اکترئتید (ساندوستاتین) تجویز کند. این دارو نحوه عملکرد دستگاه گوارش را تغییر و سرعت تخلیه معده به روده را کاهش می دهد، همچنین از ترشح انسولین جلوگیری می کند.
اکترئتید به صورت تزریق زیر پوستی، تزریق در عضله لگن یا بازو یا به صورت داخل وریدی قابل استفاده است.
برخی عوارض جانبی این دارو عبارتند از :
- تغییرات در سطح قند خون
- حالت تهوع
- درد در محل تزریق
- مدفوع چرب
- مدفوع بد بو
- افزایش احتمال نشت مدفوع
ناگفته نماند اکترئتید برای درمان سندرم دامپینگ تایید نشده است، با این حال به دلیل موفقیت کوتاه مدت در افراد مبتلا به این بیماری ممکن است توسط برخی پزشکان استفاده شود اما هنوز به تحقیقات بیشتری برای نشان دادن اثر بخشی طولانی مدت آن نیاز است.
یکی دیگر از داروهای مورد استفاده برای سندرم دامپینگ آکاربوز است که استفاده از آن نیز رسما تایید نشده اما بر اساس تحقیقات انجام شده به کاهش علائم سندرم دامپینگ دیررس کمک می کند.
عوارض جانبی آکاربوز معمولا شامل گاز و نفخ و اسهال می باشد.
عمل جراحی
اگر هیچ یک از درمان های ذکر شده موثر نباشد ممکن است جراحی توصیه شود. اگرچه یک روش جراحی خاص برای درمان سندرم دامپینگ وجود ندارد و تکنیک موثر برای آن به نوع جراحی که باعث ایجاد آن شده بستگی دارد.
به عنوان مثال اگر علائم بعد از جراحی بای پس معده ایجاد شود، پزشک ممکن است بای پس معکوس معده را توصیه کند. علاوه بر این درمان این وضعیت ممکن است شامل جراحی برای ترمیم دهانه اتصال معده به روده کوچک (پیلور) باشد.
متاسفانه عمل جراحی معکوس کردن سندرم دامپینگ همیشه موفقیت آمیز نیست.
عوارض سندرم دامپینگ
سندرم دامپینگ یکی از عوارض جراحی بای پس معده یا عمل کوچک کردن معده است. سایر عوارض مربوط به این جراحی عبارتند از :
- کاهش جذب مواد مغذی
- پوکی استخوان به دلیل کاهش جذب کلسیم
- کم خونی یا تعداد کم گلبول های قرمز در اثر کاهش جذب ویتامین ها یا آهن
پیشگیری از سندرم دامپینگ
متاسفانه راهی برای پیشگیری از سندرم دامپینگ پس از جراحی معده یا مری وجود ندارد. با این حال ایجاد تغییرات خاص در رژیم غذایی بعد از جراحی می تواند خطر بروز آن را کاهش دهد.
این تغییرات می تواند شامل خوردن 5 تا 6 وعده غذایی کوچک در روز، محدود کردن یا اجتناب از مصرف قند، نوشیدن مایعات فراوان همراه با وعده های غذایی و خوردن پروتئین و فیبر فراوان باشد.
چشم انداز سندرم دامپینگ
سندرم دامپینگ زودرس اغلب بدون درمان در عرض چند ماه بهبود می یابد اما تغییرات رژیم غذایی و دارو ممکن است کمک کننده باشد. اگر سندرم دامپینگ بهبود پیدا نکند ممکن است برای رفع مشکل به جراحی نیاز باشد.
منبع: healthline
