عفونت لیستریا (به انگلیسی: Listeria infection) که به نام لیستریوز نیز شناخته شده نوعی عفونت باکتریایی است که توسط باکتری لیستریا مونوسیتوژنز ایجاد می شود.
این بیماری در اکثر افراد سالم که معمولا علائم یا عوارض این عفونت را تجربه نمی کنند جدی نیست اما در برای برخی افراد می تواند شدید یا تهدید کننده زندگی باشد.
در ادامه قصد داریم درباره لیستریوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
لیستریوز چیست؟
لیستریوز از بیماری های عفونی است و توسط نوعی باکتری ایجاد می شود که معمولا در مواد غذایی زیر وجود دارد :
- لبنیات غیر پاستوریزه یا خام
- برخی گوشت های اغذیه فروشی
- ملون ها
- سبزیجات خام
درمان لیستریوز به شدت عفونت و سلامت کلی بدن بستگی دارد و در کل رعایت کردن موارد ایمنی در مصرف خوراکی ها و مواد غذایی می تواند به کاهش خطر ابتلا به آن کمک کند.
علائم لیستریوز
لیستریوز در اکثر افراد باعث ایجاد علائمی می شود که به علائم سایر بیماری های ناشی از غذا شباهت دارد و شایع ترین آن ها شامل تب با یا بدون لرز و اسهال می باشد.
سایر علائم بالقوه عفونت لیستریا ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- تهوع و استفراغ
- خستگی
- درد شکم
- بدن درد
- سردرد
در این نوع لیستریوز علائم احتمالا طی 24 ساعت بعد از خوردن غذاهای به شدت آلوده به باکتری لیستریا شروع شود. این وضعیت در کل علائم خفیفی دارد و به صورت خود به خود از بین می رود اما اسهال ناشی از آن ممکن است تا 5 روز ادامه داشته باشد.
لیستریوز مهاجم
در برخی موارد لیستریوز می تواند به خارج از روده گسترش یافته و نوع پیشرفته تری به نام لیستریوز مهاجم ایجاد کند که علائم شدیدتری دارد.
برخی علائم لیستریوز مهاجم عبارتند از :
- گیجی
- گرفتگی گردن
- از دست دادن تعادل یا مشکل در راه رفتن
- تشنج
- تب
- درد عضلانی
افراد مبتلا به لیستریوز مهاجم اغلب اولین علائم را تا 1 تا 4 هفته بعد از قرار گرفتن در معرض باکتری لیستریا تجربه نمی کنند. حتی در برخی موارد ممکن است 90 روز طول بکشد تا علائم ظاهر شود.
ناگفته نماند لیستریوز مهاجم یک عفونت جدی است و در صورت عدم درمان می تواند عوارض خطرناکی ایجاد کند.
لیستریوز در بارداری
گفته شده احتمال ابتلا به لیستریوز در خانم های باردار 10 برابر بیشتر از افراد عادی است. هنوز مشخص نشده چرا بارداری خطر ابتلا به این عفونت را افزایش می دهد.
خانم های باردار مبتلا به این بیماری ممکن است علائمی نداشته باشند یا علائم آن ها به قدری خفیف باشد که متوجه نشوند به این بیماری مبتلا شده اند.
در این نوع نیز مانند لیستریوز مهاجم، ظاهر شدن علائم معمولا مدتی طول می کشد که اغلب بین 19 تا 28 روز می باشد. این مسئله می تواند تشخیص لیستریوز در خانم های باردار را دشوار کند.
علائم شایع لیستریوز دوران بارداری (در صورت ظاهر شدن) شبیه آنفلوآنزا است و شامل موارد زیر می باشد :
- تب با یا بدون لرز
- خستگی
- بدن درد
- اسهال
لیستریوز در نوزادان تازه متولد شده
عفونت لیستریا در نوزاد تازه متولد شده می تواند باعث بیماری و عوارض جدی و اغلب تهدید کننده زندگی شود و علائم آن عبارتند از :
- تب
- اسهال
- استفراغ
- تغذیه ضعیف
- بی حالی
- تحریک پذیری
- وزن کم هنگام تولد
لیستریوز در نوزادان به 2 دسته تقسیم می شود که عبارتند از :
1. لیستریوز زودرس
لیستریوز زودرس طی 6 روز بعد از تولد اتفاق می افتد. در این حالت نوزاد تازه متولد شده عفونت را از جفت والدین خود دریافت می کند و اغلب باعث بروز مننژیت، سپتی سمی (عفونت خون) و پنومونی در نوزاد می شود.
2. لیستریوز دیررس
لیستریوز دیررس بین 7 تا 28 روز بعد از تولد اتفاق می افتد و به اعتقاد پزشکان، نوزادان مبتلا به این نوع لیستریوز در طول زایمان یا به دلیل قرار گرفتن در بیمارستان در معرض عفونت قرار می گیرند.
این نوع لیستریوز ممکن است باعث ایجاد مننژیت و سپتی سمی در نوزاد شود.
علت لیستریوز
لیستریوز بعد از تماس با باکتری ایجاد می شود و معمولا افراد بعد از مصرف غذای آلوده به باکتری عامل این بیماری به آن دچار می شوند. نوزاد تازه متولد شده نیز ممکن است این بیماری را از مادر خود دریافت کند.
لازم به ذکر است باکتری لیستریا در خاک، آب و مدفوع حیوانات وجود دارد و می تواند در غذا، تجهیزات تولید غذا و سردخانه ها به زندگی خود ادامه دهد. این باکتری معمولا به روش های زیر انتقال پیدا می کند :
- گوشت های فرآوری شده از جمله گوشت اغذیه فروشی، هات داگ، غذاهای دریایی دودی یخچالی
- محصولات لبنی غیر پاستوریزه مانند پنیر نرم و شیر
- برخی محصولات لبنی فرآوری شده از جمله بستنی
- سبزیجات و میوه های خام
لازم به ذکر است این باکتری می تواند در محیط های سرد مانند یخچال رشد کند اما سرعت رشدش کاهش می یابد. به علاوه در دمای انجماد زنده می ماند، به این معنا که ممکن است در مواد غذایی منجمد ذوب شده وجود داشته باشد.
خوشبختانه باکتری عامل لیستریوز در اثر حرارت دادن از بین می رود. گفته شده حرارت دادن غذاهای فراوری شده مانند هات داگ تا دمای 73.8 درجه سانتی گراد می تواند این باکتری را از بین ببرد.
عوامل خطر زای لیستریوز
افراد سالم به ندرت در اثر آلوده شدن به باکتری لیستریا بیمار می شوند و در صورت بیمار شدن، علائم آن ها معمولا خفیف است و خود به خود درمان می شود.
برخی افرادی که در معرض ابتلا به علائم شدید یا عوارض ناشی از لیستریوز هستند عبارتند از :
- خانم های باردار
- نوزادان
- افراد بالای 65 سال
- کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند که ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
– داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند پردنیزون یا داروهای تجویز شده برای درمان بیماری های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس
– پیوند عضو
– سرطان یا تکنیک های درمان سرطان مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی
– اچ آی وی یا ایدز
– دیابت
– بیماری کلیوی به خصوص زمانی که نیاز به درمان با دیالیز باشد
– بیماری کبدی
– اختلال مصرف الکل
لیست مواد غذایی مرتبط با لیستریوز
در گذشته برخی مواد غذایی با شیوع لیستریوز در ارتباط بوده اند. به طور کلی توصیه شده افرادی که در معرض خطر ابتلا به علائم جدی یا عوارض ناشی از لیستریوز قرار دارند در مورد انواع غذاهای زیر احتیاط کرده یا به طور کامل از آن ها اجتناب کنند :
1. پنیرهای نرم
پنیرهای نرم از شیر غیر پاستوریزه تولید می شوند. همان طور که می دانید پاستوریزه کردن فرآیندی است که به کشتن میکروب های بالقوه مضر در انواع خاصی از غذاها کمک می کند.
برای این که بدانید آیا پنیر خاصی پاستوریزه شده یا خیر، قبل از خرید برچسب آن را بررسی کنید و در صورتی که در مورد پاستوریزه بودن یا نبودن یک محصول شک دارید بهتر است آن را نخرید.
2. شیر خام
شیر خام شیری است که برای از بین بردن میکروب های مضر پاستوریزه نشده است. به خاطر داشته باشید که از شیر خام می توان برای تهیه سایر محصولات لبنی مانند پنیر، ماست و بستنی نیز استفاده کرد. بنابراین مانند پنیرهای نرم، لازم است قبل از خرید برچسب شیر و سایر لبنیات را بررسی کرده و مطمئن شوید که از شیر پاستوریزه تهیه شده باشند.
3. گوشت های آماده مصرف
لیستریا به طور بالقوه در انواع مختلفی از محصولات گوشتی آماده وجود دارد، از جمله :
- گوشت های اغذیه فروشی
- کالباس
- هات داگ
- ماهی دودی
- پاته و سایر گوشت های سرد در ساندویچ و سالاد
اگر در معرض خطر ابتلا به لیستریوز شدید هستید، بهتر است از موارد ذکر شده اجتناب کنید مگر این که در دمای ایمن 165 درجه فارنهایت (73.8 درجه سانتیگراد) پخته شده باشند.
توصیه می شود از انتخاب این اقلام در بخش یخچال فروشگاه ها نیز خودداری کنید.
4. میوه ها و سبزیجات خام
از آن جا که لیستریا در میوه ها و سبزیجات خام نیز یافت می شود، حتما قبل از استفاده آن ها را در آب جاری بشویید حتی اگر قرار است پوست آن ها را جدا کنید زیرا باکتری های موجود در پوست در حین تهیه غذا می توانند وارد غذا شوند.
همچنین به خصوص درباره ملون ها حتما اقدامات لازم برای ایمنی را انجام دهید. سعی کنید ملون های خرد شده را بلافاصله مصرف کرده یا داخل یخچال نگهداری کنید و بعد از یک هفته اگر هنوز آن را مصرف نکرده اید (حتی اگر در یخچال نگهداری شده) دور بریزید.
5. جوانه های خام
جوانه های خام ممکن است حاوی لیستریا و انواع باکتری های دیگر مانند ای کولای و سالمونلا باشند. به علاوه بر خلاف سایر سبزیجات تازه، شستن جوانه های خام در از بین بردن باکتری ها موثر نیست.
اگر در معرض خطر ابتلا به لیستریوز شدید هستید حتما جوانه ها را قبل از خوردن کاملا بپزید و از مصرف جوانه های خام یا حتی نیم پز خودداری کنید.
6. سایر موارد
برخی مواد غذایی ممکن است طی فرایند تولید، فرآوری یا بسته بندی به لیستریا آلوده شوند. به همین دلیل لازم است هنگام دست زدن، آماده سازی و پختن غذا همواره از دستورات ایمنی پیروی کنید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرید؟
اگر از نظر جسمی سالم هستید و غذایی مصرف کرده اید که ممکن است به لیستریا آلوده باشد، به علائم احتمالی به خصوص علائم عفونت مانند تب یا علائم شبه آنفولانزا در خود توجه داشته باشید.
در بیشتر موارد علائم خفیف بوده و تنها چند روز ادامه می یابند، با این حال اگر علائم ادامه پیدا کرده و بیماری بعد از 5 روز بهبود نیابد لازم است با پزشک تماس گرفته شود.
افراد زیر در صورت بروز علائم لیستریوز باید فورا به پزشک مراجعه کنند :
- خانم های باردار
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف به دلیل بیماری هایی همچون دیابت، اچ آی وی یا انجام شیمی درمانی
- نوزادان
- افراد مسن
هنگام مراجعه به پزشک درباره هر گونه علائم، غذاهایی که مصرف کرده اید و زمان مصرف آن ها با پزشک صحبت کنید.
پزشک احتمالا از آزمایش کشت باکتریایی برای تشخیص لیستریوز استفاده خواهد کرد که طی آن وجود باکتری لیستریا در نمونه خون، مایع مغزی نخاعی یا جفت چک می شود.
درمان لیستریوز
درمان لیستریوز به شدت علائم و سلامت کلی فرد بستگی دارد.
اگر علائم خفیف باشد و فرد از سلامت عمومی خوبی برخوردار باشد ممکن است نیازی به درمان نباشد و پزشک توصیه کند فرد در خانه مانده و وضعیت سلامتی خود را زیر نظر داشته باشد.
درمان خانگی لیستریوز شبیه درمان سایر بیماری های ناشی از غذا است و برای درمان عفونت خفیف در خانه لازم است به نکات زیر توجه داشت :
- در صورت بروز استفراغ یا اسهال، با نوشیدن آب و مایعات کم رنگ از کم آبی بدن جلوگیری شود
- از داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبو پروفن یا ناپروکسن برای تسکین درد و تب بدن استفاده شود
- در دوران نقاهت خوراکی های سریع هضم شامل موز، برنج، سس سیب و نان تست استفاده کرده و از مصرف غذاهای تند، لبنیات، الکل یا غذاهای چرب مانند گوشت اجتناب شود
دارو درمانی
پزشک در موارد شدیدتر لیستریوز، آنتی بیوتیک تجویز می کند که باکتری ها را از بین برده یا رشد آن ها را کند می کند.
برخی انواع آنتی بیوتیک ها که معمولا برای لیستریوز استفاده می شوند شامل آمپی سیلین و تری متوپریم سولفامتوکسازول می باشند.
افراد مبتلا به لیستریوز مهاجم احتمالا باید در بیمارستان بستری شده و با داروهای داخل وریدی تحت درمان قرار بگیرند. آنتی بیوتیک های وریدی می توانند به از بین بردن عفونت کمک کنند و پرسنل بیمارستان مراقب عوارض احتمالی در فرد خواهند بود.
درمان لیستریوز در بارداری
در مورد خانم های باردار مبتلا به لیستریوز، پزشک احتمالا از درمان آنتی بیوتیکی شروع کرده و وضعیت جنین را زیر نظر خواهد گرفت.
نوزادان مبتلا به عفونت نیز به محض تولد آنتی بیوتیک دریافت خواهند کرد.
عوارض لیستریوز
عوارض بالقوه لیستریوز عبارتند از :
- مننژیت باکتریایی؛ التهاب غشاهای اطراف مغز و نخاع
- آنسفالیت؛ التهاب مغز
- اندوکاردیت؛ عفونت و التهاب پوشش داخلی قلب
- سپتی سمی؛ عفونت جریان خون
- پنومونی؛ عفونت ریه ها
- استئومیلیت؛ عفونت استخوان
- آرتریت سپتیک؛ عفونت مفاصل
- سپسیس؛ نوعی وضعیت تهدید کننده زندگی که به دلیل واکنش بدن به عفونت ایجاد می شود
لیستریوز در خانم های باردار ممکن است به سقط جنین، زایمان زودرس یا مرده زایی منجر شود. گفته شده در لیستریوز دوران بارداری حدود 20 درصد مرگ جنین رخ می دهد.
در مواردی که نوزاد زنده می ماند ممکن است به عفونت جدی مغز، خون یا ریه دچار شود که به نوبه خود می تواند مشکلات سلامتی مادام العمر مانند تشنج، فلج یا ناتوانی ذهنی به دنبال داشته باشد.
چشم انداز لیستریوز
عفونت لیستریا در موارد خفیف معمولا به سرعت بهبود یافته و طی چند روز وضعیت فرد به حالت عادی بر می گردد اما سرعت بهبودی در موارد شدیدتر به شدت عفونت بستگی دارد.
به طور کلی درمان زود هنگام با آنتی بیوتیک می تواند علائم شدید را کاهش داده و به جلوگیری از بروز عوارض کمک کند.
اگر عفونت از نوع مهاجم باشد، مدت زمان بهبودی ممکن است بیشتر طول بکشد. همچنین گاهی لازم است فرد دوره ای از نقاهت خود را در بیمارستان سپری و از آنتی بیوتیک و مایعات داخل وریدی استفاده کند.
نوزاد مبتلا به لیستریوز نیز احتمالا برای چند هفته به آنتی بیوتیک نیاز دارد و به همین دلیل نیاز است در بیمارستان بستری شود.
به طور کلی لیستریوز دیررس معمولا چشم انداز بهتری نسبت به لیستریوز زودرس دارد.
پیشگیری از لیستریوز
انجام اقدامات ایمنی غذایی بهترین راه پیشگیری از لیستریوز می باشد. برخی توصیه ها عبارتند از :
- رعایت بهداشت بسیار مهم است. دست ها، میز تهیه غذا و وسایل برقی را تمیز کنید. با شستن دست ها قبل و بعد از پخت و پز، تمیز کردن یا خالی کردن مواد غذایی احتمال آلودگی متقاطع را کاهش دهید
- مواد غذایی را به طور کامل بشویید. سعی کنید همه میوه ها و سبزیجات را زیر آب جاری با یک برس مخصوص بشویید حتی اگر قصد دارید پوست میوه یا سبزی را جدا کنید
- غذاها را کامل بپزید. با پختن کامل گوشت، باکتری ها را از بین ببرید. سعی کنید از دماسنج برای گوشت استفاده کنید تا مطمئن شوید به دمای پخت ایمن رسیده است
- در صورت بارداری از مصرف برخی غذاها خودداری کنید و مصرف غذاهایی را که ممکن است به باکتری لیستریا آلوده شوند محدود کنید که از جمله آن ها می توان به پنیرهای غیر پاستوریزه، اغذیه فروشی ها و گوشت های فرآوری شده یا ماهی دودی اشاره کرد
- یخچال خود را به طور منظم تمیز کنید. قفسه ها، کشوها و دسته ها را به صورت مرتب با آب گرم و صابون بشویید تا باکتری ها از بین بروند
- همان طور که قبلا گفتیم با پایین آوردن دما نمی توان باکتری لیستریا را از بین برد اما یخچالی که به درستی خنک شود می تواند سرعت رشد باکتری ها را کاهش دهد. سعی کنید دمای یخچال را در 40 درجه فارنهایت (4.4 درجه سانتی گراد) یا کمتر از آن حفظ کرده و دمای فریزر را در دمای 0 درجه فارنهایت (17.8- درجه سانتی گراد) یا کمتر نگه دارید
منبع: healthline
