پیر چشمی (به انگلیسی: Presbyopia) نوعی بیماری چشمی مرتبط با سن است که در آن چشم به تدریج توانایی تمرکز سریع روی اجسام نزدیک را از دست می دهد.
این عارضه بخش طبیعی فرایند پیری محسوب می شود که می تواند روی همه افراد تاثیر بگذارد، معمولا از اوایل تا اواسط دهه 40 سالگی ظاهر می شود و تا حدود 65 سالگی به اوج خود می رسد.
در ادامه قصد داریم درباره پیر چشمی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پیر چشمی چیست؟
پیر چشمی به کاهش تدریجی توانایی چشم در تمرکز روی اشیای نزدیک گفته می شود که بخش طبیعی و اغلب آزار دهنده فرایند افزایش سن به شمار می رود.
زمانی که نور وارد چشم می شود از قرنیه و سپس مردمک عبور می کند. عنبیه چشم یک حلقه رنگی است که مردمک چشم را باز و بسته می کند تا میزان نوری که از آن عبور می کند تنظیم شود.
نور بعد از گذشتن از مردمک از عدسی چشم عبور می کند. عدسی در سالم ترین وضعیت تغییر شکل پیدا می کند تا بتواند اشعه های نور را تا حد ممکن خم و آن ها را روی شبکیه در پشت چشم متمرکز کند.
با افزایش سن از انعطاف پذیری عدسی کاسته شده، نمی تواند به راحتی تغییر شکل دهد و نور را به خوبی خم نخواهد کرد. این مسئله به پیر چشمی منجر می شود.
علائم پیر چشمی
در اکثر افراد مبتلا به پیر چشمی، علائم شایع این عارضه اغلب در حدود 40 سالگی رخ می دهد. این علائم معمولا شامل کاهش تدریجی توانایی مطالعه یا کار کردن با اجسام نزدیک می باشد.
برخی علائم شایع پیر چشمی عبارتند از :
- خستگی چشم یا سردرد بعد از مطالعه یا کار کردن با اجسام نزدیک
- مشکل هنگام مطالعه متون با خط ریز
- خستگی هنگام کار کردن با اجسام نزدیک
- نیاز به نور بیشتر هنگام کار کردن با اجسام نزدیک
- برای تمرکز کافی روی متون لازم است به فاصله یک دست مقابل چشمان قرار بگیرند
- مشکلات کلی در بینایی و تمرکز روی اشیای نزدیک
- ریز کردن چشم ها و تلاش برای دید بهتر
دور بینی از دیگر اختلالات چشمی با علائم مشابه پیر چشمی است که در آن فرد اجسام دور را واضح می بیند اما اجسام نزدیک برایش تار به نظر می رسد، با این حال این دو عارضه کاملا با هم تفاوت دارند.
دور بینی زمانی رخ می دهد که چشم کوچک تر از حالت طبیعی بوده یا قرنیه بیش از حد مسطح باشد. به دلیل وجود این ناهنجاری ها در دور بینی نیز مانند پیر چشمی پرتوهای نور در پشت شبکیه متمرکز می شوند.
با این حال دور بینی یک خطای انکساری است که از بدو تولد وجود دارد. ممکن است فرد به دور بینی مبتلا باشد و با افزایش چشم به پیر چشمی نیز دچار شود.
علت پیر چشمی
در دوران جوانی عدسی چشم منعطف و نسبتا الاستیک است و می تواند طول یا شکل خود را با کمک حلقه ای از عضلات کوچک که اطرافش را احاطه کرده اند تغییر دهد.
ماهیچه هایی که دور چشم را احاطه کرده اند می توانند به راحتی شکل عدسی را تغییر داده و برای تمرکز روی تصاویر نزدیک و دور تنظیم کنند.
با افزایش سن عدسی انعطاف پذیری اش را از دست داده و شروع به سفت شدن می کند. در نتیجه به خوبی قادر به تغییر شکل نیست و برای متمرکز شدن روی تصاویر نزدیک منقبض می شود. این مسئله باعث می شود چشم به مرور توانایی اش در متمرکز ساختن مستقیم نور روی شبکیه را از دست می دهد.
عوامل خطر زای پیر چشمی
مهم ترین عامل خطر پیر چشمی سن افراد می باشد. گفته شده اکثر افراد تا 40 سالگی بخشی از توانایی خود در تمرکز روی اجسام نزدیک را از دست می دهند. این مسئله روی همه افراد تاثیر می گذارد اما برخی بیشتر متوجه آن می شوند.
بعضی از بیماری ها یا داروها می توانند به پیر چشمی در سنین کمتر از 40 سال منجر شوند. ظاهر شدن علائم پیر چشمی زودتر از زمان معمول پیر چشمی زودرس نام دارد و ممکن است نشانه یک بیماری زمینه ای باشد.
افرادی که موارد زیر در آن ها صدق می کند بیشتر در معرض پیر چشمی زودرس قرار دارند :
- کم خونی که ناشی از کمبود گلبول های خونی طبیعی است
- بیماری های قلبی عروقی
- دیابت یا مشکل در متابولیسم قند خون
- دور بینی که در آن فرد در دیدن اجسام نزدیک مشکل دارد
- ام اس که روی ستون فقرات و مغز اثر می گذارد
- میاستنی گراویس که نوعی اختلال عصبی عضلانی است و روی اعصاب و عضلات اثر می گذارد
- ضربه یا بیماری چشمی
- نارسایی عروقی یا جریان ضعیف خون
برخی داروهای تجویزی و بدون نسخه توانایی چشم در تمرکز روی تصاویر نزدیک را کاهش داده و فرد را در معرض خطر پیر چشمی زودرس قرار می دهند، از جمله :
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد افسردگی
- آنتی هیستامین ها
- داروهای ضد روان پریشی
- داروهای ضد اسپاسم
- دیورتیک ها
- الکل
عوامل دیگری که خطر ابتلا به پیر چشمی زودرس را افزایش می دهند عبارتند از :
- جنسیت زن
- جراحی داخل چشم
- رژیم غذایی ناسالم
- ابتلا به بیماری کاهش ناگهانی فشار که معمولا در غواصانی که به سرعت روی سطح آب می آیند رخ می دهد
تشخیص پیر چشمی
در صورت مشاهده هر یک از علائم پیر چشمی لازم است به چشم پزشک مراجعه شود.
توصیه شده افراد بزرگسالی که هیچ یک از علائم یا عوامل خطر زای مرتبط با بیماری های چشمی را ندارند و علامتی نیز مشاهده نکرده اند در سن 40 سالگی اولین معاینه چشمی خود را انجام دهند.
غربال گری چشم می تواند علائم اولیه بیماری و تغییرات در چشم را که معمولا از سنین حول و حوش 40 سالگی شروع شده و گاهی بدون علامت هستند شناسایی کند.
پزشک برای تشخیص مشکلات چشمی از جمله پیر چشمی از معاینه معمول چشم استفاده می کند که طی آن چشم ها از نظر بیماری یا اختلالات بینایی مورد بررسی قرار می گیرند.
معمولا قبل از معاینه، مردمک چشم با کمک قطره های چشمی مخصوص گشاد می شود تا پزشک بتواند داخل چشم را به طور دقیق مشاهده کند.
درمان پیر چشمی
پیر چشمی درمان ندارد اما با کمک برخی تکنیک ها می توان بینایی را تصحیح کرد. بسته به وضعیت بیماری و سبک زندگی فرد ممکن است از لنزهای اصلاحی، لنزهای تماسی یا عمل جراحی برای این منظور استفاده شود.
1. لنز بدون نسخه
اگر فرد قبل از بروز پیر چشمی از عینک استفاده نمی کرده است ممکن است نیاز به عینک مطالعه بدون نسخه داشته باشد که برای مطالعه یا کارهایی که با اجسام نزدیک سر و کار دارند مفید خواهد بود.
هنگام انتخاب عینک مطالعه بدون نسخه لازم است درجات مختلف بزرگ نمایی امتحان شده و کمترین بزرگ نمایی انتخاب شود تا فرد راحت تر مطالعه کند.
2. لنز تجویزی
اگر فرد نتواند موردی با بزرگ نمایی مناسب در انواع بدون نسخه پیدا کند به لنز پیر چشمی تجویزی نیاز خواهد داشت. همچنین اگر از قبل به دلیل مشکلات چشمی دیگر از عینک یا لنز استفاده می کرده لازم است به سراغ لنزهای تجویزی برود، از جمله :
- عینک مطالعه تجویزی : در صورتی که به جز پیر چشمی مشکل دیگری وجود ندارد و فرد ترجیح می دهد از مدل های عینک بدون نسخه استفاده نکند می تواند این مورد را امتحان کند
- لنز دو دید : این نوع لنزها دارای دو نوع تمرکز مختلف هستند که مرز مشخصی بین آن ها وجود دارد، به این صورت که قسمت بالا برای فاصله دور و قسمت پایین عینک برای خواندن یا کارهای نزدیک تنظیم شده است
- لنز تدریجی : این لنزها شبیه لنزهای دو دید هستند اما در آن ها مرز مشخص بین دید وجود ندارد و به صورت تدریجی از دید دور تا دید نزدیک تغییر می کنند
- لنز سه دید : در این نوع لنزها تمرکز روی سه نقطه مختلف است، به این صورت که قسمتی از لنز برای کار در محدوده نزدیک، قسمتی برای کار در محدوده متوسط و قسمت دیگر برای کار در محدوده دور تنظیم شده و می تواند با یا بدون مرز ساخته شود
- لنز تماسی دو دید : همانند عینک های دو دید هستند
- لنز تماسی مونو ویژن : در این مدل یک لنز تماسی برای فاصله دور روی یک چشم و یک لنز تماسی مخصوص کارهای نزدیک در چشم دیگر قرار می گیرد
- لنز تماسی اصلاح شده مونو ویژن : در این مدل یک لنز تماسی دو دید در یک چشم و یک لنز تماسی برای فاصله دور در چشم دیگر استفاده می شود. هر دو چشم برای فاصله دور هستند اما تنها یک چشم برای خواندن استفاده می شود و در صورت نیاز مغز برای پردازش تصویر تنظیم می شود
با افزایش سن چشم به تدریج توانایی تمرکز روی اجسام نزدیک را از دست می دهد، در نتیجه لازم است عینک یا لنز با توجه به توصیه پزشک مورد بررسی و تغییر داده شود.
3. عمل جراحی
چندین گزینه جراحی برای درمان پیر چشمی وجود دارد، از جمله :
- کراتو پلاستی پیوندی : در این تکنیک از انرژی رادیویی برای تغییر انحنای قرنیه استفاده می شود. اگرچه روش موثری است اما ممکن است به تدریج اثر آن در برخی افراد کاهش یابد
- لیزیک : این تکنیک برای ایجاد حالت مونو ویژن در چشم استفاده می شود و در آن یک چشم برای دید نزدیک و چشم دیگر برای دیدن فواصل دور تنظیم می شود
- عدسی انکساری : این تکنیک شامل برداشتن عدسی طبیعی چشم و جایگزینی آن با یک عدسی مصنوعی به نام ایمپلنت عدسی داخل چشمی می باشد
عوارض پیر چشمی
در صورتی که پیر چشمی تشخیص داده نشود یا مورد درمان قرار نگیرد احتمالا بینایی فرد به تدریج بدتر می شود و می تواند به مرور روی سبک زندگی او اثر منفی بگذارد. همچنین ممکن است بینایی تا حد زیادی کاهش یابد.
در این صورت مشکلاتی در فعالیت های روزمره ایجاد شده، خواندن فونت های کوچک دشوار می شود و به مرور سردرد و خستگی چشم را به دنبال خواهد داشت.
از آن جا که همه افراد با افزایش سن دچار پیر چشمی می شوند، ممکن است این عارضه در کنار سایر مشکلات چشمی رخ دهد، از جمله :
- آستیگماتیسم، نقص در انحنای قرنیه چشم که باعث تاری دید می شود
- دور بینی
- نزدیک بینی
همچنین ممکن است مشکلات چشمی در دو چشم با هم تفاوت داشته باشند.
پیشگیری از پیر چشمی
روش اثبات شده ای برای پیشگیری از پیر چشمی وجود ندارد و کاهش تدریجی توانایی تمرکز روی اجسام نزدیک همه افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. با این حال با کمک برخی اقدامات می توان از چشم ها تا حد امکان مراقبت کرد :
- معاینه منظم چشم
- کنترل بیماری های مزمن موثر در بینایی مانند دیابت یا فشار خون بالا
- استفاده از عینک آفتابی
- استفاده از عینک محافظ هنگام انجام فعالیت هایی که می تواند باعث آسیب چشم شود
- استفاده از رژیم غذایی سالم شامل خوراکی های حاوی آنتی اکسیدان ها، ویتامین A و بتا کاروتن
- استفاده از عینک مناسب
- استفاده از نور مناسب هنگام مطالعه
همچنین توصیه می شود هر گونه تغییر در بینایی یا سلامت چشم خود را به پزشک اطلاع دهید.
چشم انداز پیر چشمی
در اکثر موارد کم بینایی ناشی از پیر چشمی می تواند با عینک، لنزهای تماسی یا عمل جراحی اصلاح شود.
کاهش تدریجی الاستیک عدسی چشم برای تمرکز روی اجسام نزدیک تا 65 سالگی ادامه دارد و در آن زمان به اوج خود می رسد. با این حال حتی در اوج پیر چشمی نیز می توان دید اجسام نزدیک را اصلاح کرد.
منبع: healthline
