جداشدگی شبکیه (به انگلیسی: Retinal detachment) یا پارگی شبکیه زمانی اتفاق می افتد که شبکیه که نوعی غشای حساس به نور است از پشت چشم جدا شود.
این وضعیت بسته به شدت آن ممکن است سطحی از کاهش بینایی جزئی تا کلی را به دنبال داشته باشد و حتی به نا بینایی فرد منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره جداشدگی شبکیه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
جداشدگی شبکیه چیست؟
همان طور که می دانید زمانی که نور از چشم عبور می کند، عدسی تصویری را روی شبکیه متمرکز می کند و شبکیه که در پشت چشم قرار دارد این تصویر را به سیگنال هایی تبدیل می کند که از طریق عصب بینایی به مغز ارسال می شوند.
شبکیه با بخش های مختلف چشم از جمله قرنیه و عدسی و همچنین مغز کار می کند تا فرد دید طبیعی داشته باشد.
بنابراین زمانی که شبکیه از پشت چشم جدا می شود، فرد بسته به شدت این جدا شدگی بینایی اش را از دست می دهد که ممکن است جزئی یا کلی باشد. در این حالت سلول های شبکیه تا حد زیادی از دریافت اکسیژن محروم می شوند.
ناگفته نماند جداشدگی شبکیه یک اورژانس پزشکی محسوب می شود و در صورت بروز هر گونه تغییر ناگهانی بینایی لازم است فرد فورا به پزشک مراجعه کند زیرا در صورتی که این وضعیت درمان نشود یا درمان آن با تاخیر صورت گیرد ممکن است فرد به طور دائمی بینایی اش را از دست بدهد.
علائم جداشدگی شبکیه
جداشدگی شبکیه معمولا دردناک نیست اما ممکن است قبل از جدا شدن شبکیه علائمی ظاهر شود که عبارتند از :
- تاری دید
- از دست دادن نسبی بینایی که باعث می شود فرد احساس کند پرده ای روی میدان دید او کشیده شده و سایه تیره ای روی آن انداخته است
- جرقه های نور ناگهانی که در یک یا هر دو چشم ظاهر می شوند
- مشاهده لکه های شناور در دامنه دید
علائم جداشدگی شبکیه معمولا به سرعت رخ می دهد و در صورتی که مشکل فورا برطرف نشود ممکن است فرد در معرض خطر جداشدگی بیشتر شبکیه قرار بگیرد که حتی به از دست دادن بینایی نیز منجر می شود.
علت جداشدگی شبکیه
به طور کلی 3 نوع جداشدگی شبکیه وجود دارد که عبارتند از :
- رگماتوژن
- کششی
- ترشحی
انواع جداشدگی شبکیه بر اساس وضعیت شبکیه و این که به دلیل پارگی، بافت اسکار یا بیماری رخ داده باشد متفاوت می باشد.
1. جداشدگی شبکیه رگماتوژن
در این نوع جداشدگی، شبکیه دچار پارگی یا سوراخ شده و این مسئله باعث می شود مایع داخل چشم از دهانه عبور کرده و به پشت شبکیه برسد.
این مایع، شبکیه را از اپیتلیوم یا بافت پوششی رنگدانه شبکیه جدا می کند که تامین تغذیه و اکسیژن شبکیه را بر عهده داشته و باعث جدا شدن شبکیه می شود.
لازم به ذکر است این نوع جداشدگی شایع ترین نوع جداشدگی شبکیه می باشد.
2. جداشدگی شبکیه کششی
این نوع جداشدگی شبکیه زمانی اتفاق می افتد که بافت اسکار روی سطح شبکیه منقبض شده و به دنبال آن شبکیه از پشت چشم دور شود. این نوع جداشدگی کمتر شایع است و معمولا افراد مبتلا به دیابت را تحت تاثیر قرار می دهد.
دیابت شیرین کنترل نشده می تواند به مشکلاتی در سیستم عروقی شبکیه منجر شود که در نهایت ممکن است تجمع بافت اسکار در چشم و جداشدگی شبکیه را به دنبال داشته باشد.
3. جداشدگی ترشحی
در این نوع جداشدگی شبکیه هیچ نوع پارگی یا شکستگی در شبکیه وجود ندارد و برخی بیماری هایی که ممکن است باعث آن شوند عبارتند از :
- اختلال التهابی که باعث تجمع مایع در پشت شبکیه می شود
- سرطان پشت شبکیه
- بیماری پالتو (کتز) که باعث رشد غیر طبیعی در رگ های خونی می شود، به این صورت که از عروق خونی پروتئین هایی نشت کرده و در پشت شبکیه جمع می شود
عوامل خطر زای جداشدگی شبکیه
هر فردی ممکن است دچار جداشدگی شبکیه شود اما برخی افراد به دلیل دارا بودن عوامل خطر زای خاص، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- سابقه خانوادگی جداشدگی شبکیه
- آسیب چشمی شدید در گذشته
- عمل جراحی چشم قبلی (مثلا برای درمان آب مروارید)
- ابتلا به بیماری های چشمی خاص
- نزدیک بین بودن شدید
- سن بالا
علاوه بر این بیماری های چشمی و مشکلات کلی چشم ممکن است افراد را در معرض خطر جداشدگی شبکیه قرار دهند که برخی از آن ها عبارتند از :
- رتینوپاتی دیابتی (دیابت روی عروق خونی شبکیه تاثیر می گذارد)
- جداشدگی زجاجیه خلفی (مایع ژل مانند در مرکز چشم از شبکیه دور می شود)
- رتینوشیزی (شبکیه به دو لایه تقسیم می شود)
- انحطاط شبکه (نازک شدن شبکیه)
تشخیص جداشدگی شبکیه
پزشک برای تشخیص جداشدگی شبکیه، چشم را به طور کامل معاینه کرده و موارد زیر را بررسی می کند :
- وضعیت دید
- فشار چشم
- ظاهر فیزیکی چشم
- توانایی فرد برای دیدن رنگ ها
همچنین ممکن است توانایی شبکیه چشم برای ارسال تکانه ها به مغز را تست و جریان خون در سراسر چشم و به خصوص شبکیه چشم را بررسی کند.
گاهی نیاز به سونوگرافی چشم نیز می باشد که بدون درد است و از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر از چشم استفاده می کند.
درمان پارگی شبکیه
در بیشتر موارد برای ترمیم شبکیه نیاز به عمل جراحی می باشد اما در موارد جزئی ممکن است تکنیک های ساده تر موثر باشند.
به طور کلی متداول ترین گزینه های درمانی برای پارگی شبکیه شامل لیزر درمانی (فتوکواگولاسیون) و انجماد (کرایوپکسی) می باشد.
لیزر درمانی (فتوکواگولاسیون)
اگر شبکیه سوراخ یا پاره شده اما هنوز از چشم جدا نشده باشد احتمالا از لیزر استفاده می شود که طی آن با استفاده از لیزر، نواحی اطراف محل پارگی را می سوزانند و زخم ایجاد شده، شبکیه را به پشت چشم خواهد چسباند.
انجماد (کرایوپکسی)
در کرایوپکسی یا انجماد با سرمای شدید یک لوله انجماد در خارج از چشم روی محل پارگی شبکیه اعمال می کنند تا جای زخم ایجاد شده به نگه داشتن شبکیه کمک کند.
عمل جراحی
در صورتی که بخش بزرگ تری از شبکیه جدا شده باشد معمولا از عمل جراحی برای بازگرداندن شبکیه به جای خود استفاده می شود و متداول ترین روش ها عبارتند از :
- تزریق گاز داخل شبکیه چشم (رتینوپکسی پنوماتیک)
- اسکرال باکلینگ
- ویترکتومی
1. رتینوپکسی پنوماتیک
این عمل جراحی برای ترمیم جداشدگی های جزئی انجام شده و اغلب در مطب پزشک صورت می گیرد.
برای این منظور ابتدا پزشک یک داروی بی حس کننده به چشم اعمال کرده و سپس مراحل زیر را انجام می دهد :
- یک سوزن کوچک در چشم فرو می کند تا مقدار کمی مایع خارج شود
- اندکی هوا به چشم تزریق می شود تا حباب کوچکی در چشم ایجاد شود
- پزشک منتظر می ماند تا شبکیه به جای خود برگردد و سپس هر گونه سوراخ یا پارگی را با لیزر یا انجماد ترمیم می کند
ناگفته نماند حباب هوای داخل چشم به مرور زمان ناپدید می شود اما لازم است بعد از عمل جراحی، اقدامات احتیاطی انجام شود تا چشم به طور کامل بهبود یابد.
به عنوان مثال برای جلوگیری از وارد شدن فشار به بدن فرد، توصیه می شود در دوران نقاهت از ورزش شدید، پرواز با هواپیما یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری شود. همچنین لازم است فرد زیر نظر پزشک باشد تا مطمئن شود درمان به درستی صورت گرفته است.
2. اسکرال باکلینگ
این عمل جراحی معمولا در موارد شدیدتر جداشدگی شبکیه انجام شود و نیاز به بیهوشی کامل فرد دارد.
مراحل به صورت زیر است :
- یک نوار کوچک و انعطاف پذیر در اطراف صلبیه (قسمت سفیدی چشم) قرار می گیرد
- باند به آرامی دو طرف چشم را به سمت شبکیه فشار می دهد تا دوباره به هم بچسبند
- این باند به طور دائمی و بعد از عمل نیز در ناحیه باقی می ماند
- ممکن است برای ترمیم هر گونه سوراخ یا پارگی، لیزر یا انجماد انجام شود
اسکرال باکلینگ عمل جراحی نسبتا ساده ای بوده و ممکن است فرد همان روز از بیمارستان مرخص شود، با این حال به دلیل بیهوشی لازم است یک همراه بیمار را تا منزل همراهی کند.
برای اطمینان از بهبودی کامل چشم بعد از جراحی نیز توصیه می شود :
- حداقل یک روز بعد از جراحی از چسب چشم استفاده شود
- از هرگونه ورزش شدید خودداری شود
- مجددا به پزشک مراجعه شود
3. ویترکتومی
ویترکتومی نوعی عمل جراحی مشابه رتینوپکسی پنوماتیک است اما برای پارگی های بزرگ تر استفاده شده و معمولا باید در یک مرکز جراحی و تحت بیهوشی انجام شود. مراحل این تکنیک به صورت زیر می باشد :
- یک برش کوچک در صلبیه چشم ایجاد می شود
- پزشک برای دیدن داخل چشم یک میکروسکوپ وارد ناحیه می کند
- هر گونه ناهنجاری مانند بافت اسکار، زجاجیه (مایع ژل مانند) یا آب مروارید برداشته می شود
- شبکیه با یک حباب گاز در جای خود قرار می گیرد
- برای ترمیم هر گونه سوراخ یا پارگی لیزر درمانی یا انجماد انجام می شود
در این عمل جراحی معمولا درد شدید بعد از عمل بسیار نادر است اما ممکن است کمی ناراحتی داشته باشد. گاهی فرد همان روز از بیمارستان مرخص شده و در برخی موارد نیاز به یک شب بستری شدن در بیمارستان می باشد.
برای اطمینان از بهبودی کامل چشم نیز لازم است تا چند روز بعد از عمل از چسب چشم استفاده شود و از هر گونه فعالیت شدید خودداری شود.
پیشگیری از جداشدگی شبکیه
معمولا هیچ راهی برای جلوگیری از جدا شدگی شبکیه وجود ندارد اما می توان برای جلوگیری از موارد ناشی از آسیب یا بیماری ها اقداماتی انجام داد، از جمله :
- استفاده از عینک محافظ هنگام ورزش کردن
- اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
- کنترل قند خون در صورت ابتلا به دیابت
- انجام معاینات چشمی منظم
همچنین مهم است فرد با علائم جداشدگی شبکیه آشنا شده و در صورت بروز علائم فورا به پزشک مراجعه کند.
چشم انداز جداشدگی شبکیه
چشم انداز جداشدگی شبکیه به شدت بیماری و سرعت دریافت مراقبت های پزشکی بستگی دارد.
برخی افراد به طور کامل بهبود پیدا می کنند، به خصوص اگر ماکولا آسیب ندیده باشد. ماکولا بخشی از چشم است که مسئولیت ایجاد شفاف ترین دید را بر عهده داشته و در نزدیکی مرکز شبکیه قرار دارد.
از سوی دیگر اگر لکه زرد آسیب دیده باشد و اقدامات درمانی به موقع دریافت نشود ممکن است فرد نتواند بینایی کامل خود را به دست آورد. اما اگر این وضعیت به موقع درمان شود معمولا درصد موفقیت درمان آن بالا می باشد.
منبع: healthline
