گلوکوم زاویه باز (به انگلیسی: Open-angle glaucoma) شایع ترین نوع آب سیاه (گلوکوم) است که در اثر افزایش فشار داخل چشم رخ داده و در صورت عدم درمان می تواند به نا بینایی فرد منجر شود.
گفته شده این نوع گلوکوم حدود 80 درصد موارد ابتلا به گلوکوم را شامل می شود و به طور کلی نسبت به گلوکوم زاویه بسته که نوع دیگری از گلوکوم می باشد شدت کمتری دارد.
در ادامه قصد داریم درباره گلوکوم زاویه باز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
گلوکوم زاویه باز چیست؟
گلوکوم نوعی بیماری چشمی است که به عصب بینایی آسیب رسانده و می تواند به کاهش بینایی و حتی نا بینایی فرد منجر شود. این بیماری بیش از 70 میلیون در سراسر دنیا را درگیر کرده و عامل اصلی نا بینایی غیر قابل بازگشت در افراد محسوب می شود.
گلوکوم زاویه بسته و زاویه باز هر دو از انواع گلوکوم هستند که در آن ها تغییراتی در چشم رخ می دهد و از تخلیه کامل مایع چشم جلوگیری کرده، به تجمع فشار داخل چشم منجر می شود و به تدریج به عصب بینایی آسیب می رساند. نوع زاویه بسته شکل کمتر شایع گلوکوم است که اغلب شدیدتر از گلوکوم زاویه باز می باشد.
لازم به ذکر است گلوکوم یک بیماری قابل درمان نیست اما اکثر موارد آن با تشخیص و درمان به موقع قابل کنترل بوده و می توان از پیشرفت بیماری و آسیب دیدن بینایی جلوگیری کرد.
متاسفانه این بیماری تا قبل از آسیب دیدن بینایی هیچ علامتی ایجاد نمی کند و به همین دلیل انجام معاینات منظم چشم برای غربال گری گلوکوم بسیار مهم است.
تفاوت گلوکوم زاویه بسته و زاویه باز
همان طور که می دانید بخش جلوی چشم، بین قرنیه و عدسی، پر از مایع آبکی به نام زلالیه است که شکل کروی چشم را حفظ کرده و ساختارهای داخلی این اندام را تغذیه می کند.
چشم به صورت دائمی زلالیه تولید می کند که در نهایت از چشم خارج می شود. این مسئله به خصوص برای حفظ فشار چشم مهم است، به همین دلیل لازم است مقدار تولید شده و مقدار تخلیه شده این مایع در سطح متعادل نگه داشته شود.
در بیماری گلوکوم به دلیل آسیب دیدگی ساختارهایی که باعث تخلیه زلالیه می شوند، این تعادل به هم خورده و فشار چشم افزایش می یابد.
به طور کلی دو خروجی برای تخلیه زلالیه وجود دارد که هر دو در نزدیکی جلوی چشم و پشت قرنیه قرار گرفته اند، این دو خروجی عبارتند از :
- شبکه ترابکولار
- خروجی یوواسکلرال
تفاوت بین گلوکوم زاویه باز و زاویه بسته در این است که کدام یک از این دو خروجی آسیب دیده باشد. در گلوکوم زاویه باز، شبکه ترابکولار آسیب دیده و از تخلیه مایع چشم جلوگیری می کند که به فشار داخل چشم منجر می شود.
در گلوکوم زاویه بسته، هم خروجی یوواسکلرال و هم شبکه ترابکولار مسدود می شوند که معمولا به دلیل آسیب دیدگی عنبیه (قسمت رنگی چشم) است و خروجی را مسدود می کند. انسداد هر یک از این خروجی ها می تواند فشار داخل چشم را افزایش دهد.
تفاوت زاویه
منظور از زاویه در نوع گلوکوم زاویه ای است که عنبیه با قرنیه ایجاد می کند.
در گلوکوم زاویه باز، عنبیه در موقعیت مناسب قرار دارد و کانال های خروجی یوواسکلرال شفاف هستند اما شبکه ترابکولار به درستی تخلیه نمی شود.
در گلوکوم زاویه بسته، عنبیه روی قرنیه فشار وارد کرده و خروجی یوواسکلرال و شبکه ترابکولار را مسدود می کند.
علائم گلوکوم زاویه باز
گلوکوم در مراحل اولیه معمولا هیچ علامتی ایجاد نمی کند و در اغلب موارد بینایی فرد قبل از این که از مشکل خود آگاه شود آسیب می بیند. علائم در صورت ظاهر شدن می تواند شامل موارد زیر باشد :
- کاهش دید و از دست دادن دید محیطی
- قرنیه متورم یا برآمدگی قرنیه
- گشاد شدن مردمک به اندازه متوسط که با افزایش یا کاهش نور تغییر نمی کند
- قرمزی سفیدی چشم
- حالت تهوع
این علائم معمولا در موارد حاد گلوکوم زاویه بسته ظاهر می شوند اما می توانند در گلوکوم زاویه باز نیز رخ دهند. با همه این ها فراموش نکنید عدم وجود علائم دلیلی بر عدم ابتلا به گلوکوم نمی باشد.
علت گلوکوم زاویه باز
گلوکوم زمانی اتفاق می افتد که انسداد خروجی های تخلیه مایع زلالیه باعث ایجاد فشار داخل چشم شود که در صورت افزایش می تواند به عصب بینایی آسیب برساند. در این شرایط بخشی از عصب به نام گانگلیون شبکیه به ناحیه پشت چشم وارد می شود.
هنوز مشخص نیست چرا برخی افراد به این بیماری مبتلا شده و برخی دیگر نمی شوند. به نظر می رسد عوامل ژنتیکی شناسایی شده کمتر از 10 درصد موارد ابتلا به گلوکوم را تشکیل می دهند و از دیگر علل آن می توان به ضربه چشمی اشاره کرد که در این صورت به آن گلوکوم ثانویه گفته می شود.
عوامل خطر زای گلوکوم زاویه باز
گلوکوم زاویه باز بیش از 80 درصد موارد گلوکوم را تشکیل می دهد و عوامل خطر زای آن عبارتند از :
- سن بالا (گفته شده گلوکوم با زاویه باز 10 درصد از افراد بالای 75 سال و 2 درصد از افراد بالای 40 سال را درگیر می کند)
- سابقه خانوادگی گلوکوم
- اصل و نسب آفریقایی
- نزدیک بینی
- سطح بالای فشار داخل چشم
- فشار خون پایین (افزایش فشار خون خطرات دیگری به همراه دارد)
- استفاده از داروهای کورتون موضعی
- التهاب
- تومور
تشخیص گلوکوم زاویه باز
بالا بودن فشار داخل چشم می تواند نشانه ابتلا به گلوکوم باشد اما علامت دقیقی به شمار نمی رود زیرا در 25 تا 50 درصد افراد مبتلا به این بیماری، سطح فشار داخل چشم طبیعی می باشد.
برای تشخیص گلوکوم لازم است فرد به چشم پزشک مراجعه کرده و معاینه کامل چشمی انجام شود. برخی آزمایش هایی که پزشک برای این منظور استفاده می کند عبارتند از :
- تست حدت بینایی با یک نمودار چشمی
- تست میدان بینایی برای بررسی دید محیطی؛ این تکنیک می تواند به تایید تشخیص کمک کند اما 30 تا 50 درصد از سلول های گانگلیونی شبکیه ممکن است قبل از این که از دست رفتن آن ها در این تست مشخص شود از بین رفته باشند
- معاینه اتساع چشم؛ این تکنیک معمولا مهم ترین آزمایش است و در آن از قطره برای گشاد کردن (باز کردن) مردمک ها استفاده می شود تا پزشک بتواند شبکیه و عصب بینایی پشت چشم را ببیند. برای این منظور از ابزار تخصصی به نام افتالموسکوپ استفاده می شود که بدون درد است اما ممکن است برای چند ساعت دید نزدیک فرد تار شده و به نور روشن حساس باشد
- تونومتری؛ در این روش پزشک قطره های بی حس کننده داخل چشم می ریزد و از دستگاه مخصوصی برای اندازه گیری فشار کنار قرنیه استفاده می کند. این روش نیز بدون درد است اما ممکن است هنگام استفاده از قطره سوزش خفیفی احساس شود
- پاکیمتری؛ در این تکنیک بعد از استفاده از قطره های بی حس کننده، از امواج اولتراسونیک برای اندازه گیری ضخامت قرنیه استفاده می شود
علاوه بر موارد ذکر شده ممکن است از تکنیک های جدیدتر نیز برای تایید عینی میزان از دست دادن فیبر عصب بینایی استفاده شود، از جمله :
- افتالموسکوپی لیزری اسکن کانفوکال
- اسکن پلاریمتری لیزری
- توموگرافی انسجام نوری
درمان گلوکوم زاویه باز
کاهش فشار مایع داخل چشم تنها روش اثبات شده برای درمان گلوکوم است. برای درمان معمولا از قطره هایی به نام قطره های کاهش فشار استفاده می شود.
در صورتی که سطح قبلی فشار چشم بیمار در دسترس باشد، پزشک از آن برای تعیین سطح فشار هدف به عنوان بهترین درمان ممکن برای فرد مورد نظر استفاده خواهد کرد اما به طور کلی کاهش 20 تا 50 درصدی فشار به عنوان هدف در نظر گرفته می شود. اگر وضعیت بینایی بدتر شود یا تغییراتی در عصب بینایی رخ دهد هدف کاهش می یابد.
پزشک معمولا در ابتدا از داروهای کاهنده فشار به نام آنالوگ های پروستاگلاندین استفاده می کند. پروستاگلاندین ها اسیدهای چرب هستند که تقریبا در هر بافتی وجود دارند و برای بهبود جریان خون و مایعات بدن و بهبود تخلیه زلالیه از طریق خروجی یوواسکلرال استفاده می شوند. دوز این داروها معمولا یک بار در شب می باشد.
پروستاگلاندین ها عوارض جانبی محدودی دارند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- بلند و تیره شدن مژه ها
- چشم های قرمز یا خون آلود
- کاهش چربی دور چشم
- تیره شدن عنبیه یا پوست اطراف چشم
گاهی نیز از داروهای زیر به عنوان دومین خط دفاعی در برابر گلوکوم زاویه باز استفاده می شود :
- مهار کننده های کربنیک انهیدراز
- مسدود کننده های بتا
- آگونیست های آلفا
- آگونیست های کولینرژیک
سایر روش ها
- ترابکولوپلاستی با لیزر انتخابی؛ تکنیکی که در آن از لیزر روی شبکه ترابکولار برای بهبود تخلیه و کاهش فشار چشم استفاده می شود و به طور متوسط می تواند فشار را بین 20 تا 30 درصد کاهش دهد. این تکنیک در حدود 80 درصد موارد موفقیت آمیز است و اثر آن بین 3 تا 5 سال ادامه داشته و می تواند تکرار شود. این روش در برخی موارد جایگزین قطره های چشمی می شود
- ترابکولکتومی؛ نوعی عمل جراحی است که طی آن یک مسیر تخلیه جدید برای زلالیه ایجاد می شود
پیشگیری از گلوکوم زاویه باز
بهترین راه پیشگیری از ابتلا به گلوکوم زاویه باز، مراجعه به چشم پزشک یک بار در سال می باشد زیرا با تشخیص گلوکوم در مراحل اولیه می توان از بسیاری از عواقب نامطلوب این بیماری جلوگیری کرد.
همان طور که قبلا اشاره کردیم گلوکوم زاویه باز در مراحل اولیه هیچ علامتی نشان نمی دهد، بنابراین معاینه منظم چشم تنها راه برای تشخیص آن می باشد. بنابراین بهتر است همه افراد به خصوص کسانی که در سنین بالای 40 سال قرار دارند، یک بار در سال معاینه چشمی با افتالموسکوپ انجام دهند.
چشم انداز گلوکوم زاویه باز
هیچ درمانی برای گلوکوم زاویه باز وجود ندارد اما تشخیص زود هنگام این بیماری می تواند از بسیاری از خطرات مربوط به از دست دادن بینایی جلوگیری کند.
ناگفته نماند گلوکوم حتی با استفاده از لیزر درمانی و جراحی های جدید نیاز به نظارت مادام العمر دارد اما قطره های چشمی و درمان های جدید لیزری می توانند به کنترل این بیماری تا حد زیادی کمک کنند.
منبع: healthline
