فیبریلاسیون بطنی (به انگلیسی : Ventricular fibrillation) از اختلالات جدی قلبی است که باعث ریتم غیر طبیعی در قلب شده و در صورت عدم رسیدگی اورژانسی می تواند به مرگ بیمار منجر شود.
این عارضه گاهی با فیبریلاسیون دهلیزی اشتباه گرفته می شود زیرا هر دو با ریتم نامنظم قلب همراه هستند اما روی قسمت های مختلف قلب اثر می گذارند.
در ادامه قصد داریم درباره فیبریلاسیون بطنی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فیبریلاسیون بطنی چیست؟
فیبریلاسیون بطنی وضعیتی است که در آن قلب با ریتم غیر طبیعی می تپد در حالی که در شرایط طبیعی باید منظم و ثابت باشد. این عارضه موجب ضربان سریع قلب می شود.
در بسیاری از افراد مبتلا به این وضعیت، ریتم نامنظم قلب اولین و تنها نشانه بیماری عروق کرونری می باشد.
فیبریلاسیون بطنی می تواند نشانه یک بیماری قلبی جدی باشد اما معمولا علامت یک مشکل مزمن است که به خودی خود کشنده نمی باشد. همچنین یک وضعیت اورژانسی محسوب می شود که ممکن است در اثر حمله قلبی ایجاد شود.
علت فیبریلاسیون بطنی
زمانی که قلب انسان می تپد تکانه های الکتریکی که باعث انقباض می شوند باید مسیر خاصی را تا انتهای قلب دنبال کنند. اگر مشکلی در مسیر این تکانه ها ایجاد شود ممکن است آریتمی یا ضربان نامنظم قلب رخ دهد.
وقتی ماهیچه های چهار حفره قلب سفت می شوند ضربان قلب ایجاد می شود. در طول هر ضربان قلب یک حفره بسته می شود و خون را به سمت بیرون هل می دهد. در این حین دهلیزهای عضلانی یا حفره های فوقانی کوچک تر منقبض شده و بطن های غیر منقبض را از خون پر می کنند.
انقباض زمانی شروع می شود که گره سینوسی (گروه کوچکی از سلول ها در دهلیز راست) یک تکانه الکتریکی از خود ساطع کرده و باعث ایجاد انقباض در دهلیز راست و چپ می شود.
این تکانه به سمت مرکز قلب تا گره دهلیزی – بطنی ادامه می یابد. این گره که در مسیر بین دهلیزها و بطن ها قرار دارد تکانه را به بطن ها رسانده و باعث انقباض آن ها می شود. نتیجه این فرایند پمپاژ خون از قلب به اندام های بدن می باشد.
فیبریلاسیون بطنی به دلیل مشکل در تکانه های الکتریکی رخ می دهد که باعث می شود بطن ها بی دلیل دچار لرزش شده و تقریبا هیچ خونی به اندام های بدن پمپاژ نکنند. قلب بدون ضربان موثر از کار می افتد، خون رسانی در بدن متوقف می شود و اندام های حیاتی مانند مغز خون دریافت نمی کنند.
بیمار مبتلا به فیبریلاسیون بطنی معمولا خیلی سریع هوشیاری خود را از دست می دهد و به کمک های اورژانسی پزشکی از جمله سی پی آر نیاز دارد.
علائم فیبریلاسیون بطنی
شایع ترین علامت فیبریلاسیون بطنی غش کردن ناگهانی است که به دلیل توقف خون رسانی به عضلات و مغز رخ می دهد.
حدود یک ساعت قبل از بروز فیبریلاسیون بطنی افراد ممکن است علائم زیر را تجربه کنند :
- سر گیجه
- حالت تهوع
- درد در قفسه سینه
- تاکی کاردی و تپش قلب
مقایسه فیبریلاسیون دهلیزی و بطنی
دهلیز چپ و راست حفره های فوقانی قلب و بطن چپ و راست دو حفره پایینی را تشکیل می دهند و این چهار حفره با هم خون را به بدن پمپاژ می کنند.
زمانی که دهلیزها با سرعت زیاد و به صورت نامنظم منقبض می شوند بیمار دچار فیبریلاسیون دهلیزی می شود و زمانی که بطن ها به صورت نامنظم می تپند فرد دچار فیبریلاسیون بطنی می شود. هر دو عارضه ریتم نامنظم قلب را به دنبال دارند.
کدام یک خطرناک تر است؟
فیبریلاسیون بطنی خطرناک تر از فیبریلاسیون دهلیزی است زیرا اغلب باعث از دست دادن هوشیاری و مرگ بیمار می شود. آریتمی های بطنی به احتمال زیاد باعث اختلال در پمپاژ خون شده یا توانایی قلب در تامین خون سرشار از اکسیژن به بدن را تضعیف می کنند.
فیبریلاسیون بطنی می تواند به مرگ ناگهانی قلب منجر شود که در عرض چند دقیقه ممکن است جان فرد را بگیرد. این عارضه حتی در افرادی که سالم به نظر می رسند نیز ممکن است رخ دهد.
عوامل خطر زای فیبریلاسیون بطنی
برخی عوامل خطر زا با فیبریلاسیون بطنی در ارتباط هستند که عبارتند از :
- فیبریلاسیون بطنی قبلی
- حمله قلبی قبلی
- کاردیومیوپاتی، بیماری عضله قلب یا میوکارد
- مصرف کوکائین یا مت آمفتامین
- بیماری قلبی مادرزادی
- برق گرفتگی یا سایر صدماتی که باعث آسیب عضلات قلب می شود
حمله قلبی شایع ترین علت بروز فیبریلاسیون بطنی می باشد.
ارتباط بین تاکی کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی
فیبریلاسیون بطنی معمولا با تاکی کاردی بطنی شروع می شود.
تاکی کاردی بطنی نوعی ریتم غیر طبیعی و سریع قلب است که از بطن سرچشمه می گیرد و زمانی اتفاق می افتد که تکانه های الکتریکی غیرطبیعی در اطراف زخم ایجاد شده در حمله قلبی قبلی حرکت می کنند. این وضعیت در بیماران مبتلا به نوعی نقص قلبی رخ می دهد.
تاکی کاردی بطنی ممکن است بعد از حدود 30 ثانیه از بین برود بدون این که علامتی ایجاد کند، به این وضعیت تاکی کاردی بطنی غیر پایدار گفته می شود. اما اگر بیش از 30 ثانیه ادامه پیدا کند می تواند باعث تپش قلب، سر گیجه یا از دست دادن هوشیاری شود و در صورت عدم درمان به فیبریلاسیون بطنی منجر می شود.
تشخیص فیبریلاسیون بطنی
تشخیص فیبریلاسیون بطنی معمولا در شرایط اورژانسی که بیمار هوشیاری خود را از دست داده صورت می گیرد.
برخی تکنیک های تشخیصی برای تایید فیبریلاسیون بطنی عبارتند از :
- مانیتور قلب : این دستگاه تکانه های الکتریکی ایجاد کننده ضربان قلب را می خواند و عدم وجود ضربان قلب یا ضربان نامنظم را تشخیص می دهد
- بررسی نبض : در این وضعیت تشخیص نبض مشکل خواهد بود و ممکن است نبض بسیار ضعیف بوده یا بیمار نبض نداشته باشد
آزمایش های زیر نیز به شناسایی علت عارضه کمک می کنند :
1. نوار قلب
نوار قلب یک تکنیک پزشکی است که فعالیت الکتریکی عضلات قلب را بررسی می کند. قلب معمولا در هر ضربان یک سیگنال الکتریکی کوچک تولید می کند.
نوار قلب نشان می دهد عملکرد قلب در چه سطحی است، آیا آسیبی به عضله قلب وارد شده و آیا ضربان قلب طبیعی است یا خیر. داده های به دست آمده از نوار قلب مشخص می کند که بیمار اخیرا دچار حمله قلبی شده یا خیر.
2. آزمایش آنزیم قلبی
زمانی که حمله قلبی رخ می دهد برخی آنزیم ها وارد جریان خون می شوند. این آنزیم ها در آزمایش خون قابل شناسایی هستند، به همین دلیل معمولا طی چند روز سطح آنزیم های خون به طور مرتب بررسی می شود.
3. اشعه ایکس قفسه سینه
با کمک این تکنیک می توان تشخیص داد که قلب دچار ورم شده یا مسئله غیر عادی در عروق خونی قلب وجود دارد یا خیر.
4. اسکن هسته ای
این تکنیک می تواند مشکلات جریان خون در قلب را تشخیص دهد. برای انجام آزمایش ابتدا تالیم یا ماده رادیواکتیو دیگری به جریان خون تزریق شده و دوربین های مخصوص عبور آن را از ریه ها و قلب تشخیص می دهند. این آزمایش می تواند نواحی عضلانی که دچار کاهش جریان خون شده اند را شناسایی کند.
5. اکو کاردیوگرام
نوعی آزمایش سونوگرافی است که از امواج صوتی برای تشخیص بیماری های ساختاری زمینه ای قلب استفاده می کند.
6. آنژیوگرام یا کاتتریزاسیون کرونر
در این تکنیک یک لوله نازک و منعطف یا کاتتر وارد عروق خونی شده و از آئورت به داخل عروق کرونری منتقل می شود.
کاتتر معمولا از کشاله ران یا بازو وارد بدن شده و با کمک آن یک رنگ خاص به سرخرگ ها تزریق می شود که به پزشک در تشخیص بیماری عروق کرونر کمک می کند.
لازم به ذکر است بیماری عروق کرونر به دلیل تنگ شدن سرخرگ های قلب رخ می دهد.
7. ام آر آی یا سی تی اسکن
این آزمایش های تصویر برداری کسر تخلیه ای و همچنین وضعیت سرخرگ ها و دریچه های قلب را بررسی کرده، مشخص می کنند که آیا بیمار به حمله قلبی دچار شده یا خیر و همچنین علت غیر عادی نارسایی قلبی را شناسایی می کنند.
درمان فیبریلاسیون بطنی
در درمان های اورژانسی تمرکز روی برگرداندن سریع جریان خون به اندام ها از جمله مغز می باشد. همچنین ممکن است از تکنیک هایی استفاده شود تا خطر عود عارضه به حداقل برسد.
از جمله درمان های اورژانسی می توان به احیای قلبی ریوی یا سی پی آر (CPR) و استفاده از یک دفیبریلاتور یا دستگاه شوک الکتریکی اشاره کرد که باعث افزایش احتمال زنده ماندن بیمار می شوند.
احیای قلبی ریوی
این تکنیک با هدف برگرداندن جریان خون به بدن انجام می شود و افرادی که آموزش اولیه در این زمینه دیده اند می توانند آن را انجام دهند.
در گذشته برای سی پی آر به صورت دوره ای 30 فشار به قفسه سینه و سپس 2 تنفس دهان به دهان انجام می شد اما امروزه مشخص شده تنفس دهان به دهان لازم نیست. به جای آن فرد باید در هر ثانیه دو فشار یا بین 100 تا 120 فشار در دقیقه به قفسه سینه وارد کند و بین فشارها اندکی مکث داشته باشد.
این کار باید تا رسیدن کمک های اورژانسی یا استفاده از دستگاه شوک الکتریکی ادامه داشته باشد.
شوک الکتریکی
از شوک الکتریکی می توان همراه با سی پی آر استفاده کرد. این دستگاه باعث انتقال شوک به قفسه سینه بیمار شده و هدفش این است که قلب را به وضعیت طبیعی برگرداند.
شوک الکتریکی ممکن است در ابتدا ضربان قلب را متوقف کند اما در واقع باعث توقف ریتم های نامنظم شده و عملکرد طبیعی را بازیابی می کند.
دستگاه های شوک الکتریکی عمومی در دسترس است که افراد معمولی نیز می توانند با توجه به دستورالعمل های موجود از آن ها استفاده کنند. این دستگاه به گونه ای تنظیم شده که فیبریلاسیون بطنی را تشخیص داده و در لحظه مناسب شوک وارد کند.
پیشگیری از فیبریلاسیون بطنی
اگر پزشک تشخیص دهد به دلیل بافت اسکار ایجاد شده در حمله قلبی قبلی یا برخی نقص های ساختاری در قلب، فرد به فیبریلاسیون بطنی دچار شده ممکن است از داروها و روش های پزشکی برای به حداقل رساندن خطر بروز مجدد این عارضه استفاده کند.
دارو درمانی
داروهای بتا بلاکر معمولا برای جلوگیری از ایست قلبی ناگهانی یا فیبریلاسیون بطنی استفاده می شوند. این داروها با کاهش سرعت ضربان قلب و فشار، حجم کار قلب را کاهش می دهند، همچنین فعالیت الکتریکی قلب را تثبیت می کنند.
از جمله بتا بلاکرها می توان به متوپرولول، پروپرانولول، تیمولول و آتنولول اشاره کرد.
گروه دارویی دیگر مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین می باشد که با باز کردن رگ های خونی و کاهش فشار خون، حجم کار قلب را کاهش داده و از این اندام در برابر آسیب بیشتر محافظت می کند.
برای اطمینان از عملکرد صحیح کلیه ها قبل از شروع این داروها و حدود 10 روز پس از شروع درمان لازم است آزمایش خون انجام شود. معمولا طی حدود 3 هفته دوز به تدریج افزایش می یابد.
از جمله مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین می توان به لیزینوپریل، پریندوپریل و رامیپریل اشاره کرد.
آمیودارون (کوردارون) یا مسدود کننده های کانال کلسیم نیز از دیگر داروهایی هستند که ممکن است برای پیشگیری از فیبریلاسیون بطنی مجدد تجویز شوند.
دفیبریلاتور قابل کاشت (ICD)
این دستگاه که داخل بدن قرار می گیرد برای تشخیص انواع خاصی از آریتمی ها یا ریتم های غیر طبیعی قلب طراحی شده و با انتشار شوک های الکتریکی به تنظیم مجدد قلب و رفع آریتمی کمک می کند.
آنژیوپلاستی عروق کرونر
در موارد شدید بیماری عروق کرونر نیاز به عمل جراحی می باشد. آنژیوپلاستی تکنیک جراحی است که برای باز کردن عروق کرونر استفاده می شود.
روش کار به این صورت است که یک سیم کوچک از طریق کشاله ران یا بازوی بیمار وارد سرخرگ شده و از آن بالا می رود تا به لخته خون برسد. سپس یک بالون کوچک که در انتهای سیم قرار گرفته در باریک ترین بخش سرخرگ باد می شود، لخته را از بین می برد و یک استنت در ناحیه قرار می گیرد تا آن بخش از سرخرگ باز بماند.
پیوند بای پس عروق کرونر
در این تکنیک رگ خونی آسیب دیده با رگ های خونی که از نقاط دیگر بدن گرفته می شود جایگزین می شود. این کار موجب بهبود خون رسانی به قلب شده و خطر فیبریلاسیون بطنی را کاهش می دهد.
ابلیشن تاکی کاردی بطنی
در این تکنیک کاتتر از طریق یک ورید معمولا از کشاله ران به قلب منتقل می شود تا مشکلات ساختاری قلب را که باعث بروز آریتمی شده اند اصلاح کند.
هدف از این کار اصلاح مسیر سیگنال های تکانه های الکتریکی است تا قلب تپش طبیعی داشته باشد. در این تکنیک بافت های اسکار موجود در مسیر سیگنال های الکتریکی از بین می رود.
منبع: medicalnewstoday
