عارضه آب مروارید چیست؟

آب مروارید (به انگلیسی: Cataracts) از بیماری های چشمی شایع است که بیش از سایر بیماری های مرتبط با چشم در دنیا مشکلات بینایی ایجاد کرده و با پیر شدن جمعیت جهان، تعداد موارد ابتلا به آن روز به روز افزایش می یابد.

این بیماری انواع مختلف دارد و اغلب ممکن است به صورت مادرزادی یا در اثر افزایش سن در سنین پیری رخ دهد، اگرچه آب مروارید مربوط به سن شایع ترین نوع می باشد و در این مقاله قصد داریم به آن بپردازیم.

برای آشنایی با آب مروارید و علل، علائم و روش های درمان آن در ادامه با سومیتا همراه باشید.

آب مروارید چیست؟

آب مروارید به ناحیه ابری یا کدر ایجاد شده در عدسی چشم (که در حالت عادی شفاف است) گفته می شود و بیماری آب مروارید در واقع توصیفی برای کدر شدن یا اصطلاحا ابری شدن بخشی از عدسی چشم می باشد که به دنبال آن نور به راحتی از عدسی عبور نکرده و باعث تار شدن و کاهش بینایی فرد می شود.

فرد مبتلا به آب مروارید احساس می کند از پشت پنجره مه آلود به بیرون نگاه می کند و هر چه عدسی چشم کدرتر شود این وضعیت بدتر خواهد شد. ناگفته نماند این بیماری علت اصلی کاهش بینایی در افراد بالای 40 سال می باشد.

آب مروارید ممکن است مادرزادی بوده و از بدو تولد وجود داشته باشد یا اندکی بعد از آن یا در بعضی موارد در طول دوره نوزادی یا کودکی ظاهر شود، در حالی که آب مروارید مربوط به سن که شایع تر از سایر انواع می باشد در سنین بالا ایجاد می شود.

علائم آب مروارید

آب مروارید معمولا در افراد سن بالا و طی سال ها و به تدریج ایجاد می شود. افراد مبتلا به این عارضه ممکن است در مطالعه، رانندگی با اتومبیل به خصوص هنگام شب یا تشخیص حالت چهره دیگران دچار مشکل شوند.

از آن جا که این بیماری به کندی پیشرفت می کند، بسیاری از افراد در مراحل اولیه از بیماری خود مطلع نمی شوند اما به تدریج و با تار شدن بیش از حد عدسی، بینایی کاهش قابل توجهی می یابد و معمولا در ابتدا دوربینی فرد با شدت بیشتری تحت تاثیر قرار می گیرد.

این عارضه اغلب روی هر دو چشم اثر می گذارد اما به ندرت شدت اثرش مساوی است. برخی علائم آب مروارید عبارتند از :

دید تار، ابری یا مه آلود
ظاهر شدن لکه ها یا نقطه های کوچک در دامنه دید
ظاهر شدن نواحی کوچک مقابل دید که بخش هایی از دامنه دید را تار می کند
کاهش بینایی در نور کم
کاهش بینایی در نور شدید و خیره کننده (در برخی موارد)
غیر واضح و کم رنگ شدن رنگ ها (در برخی موارد)
دشوار شدن مطالعه و در نهایت غیر ممکن شدن آن
نیاز به تعویض مکرر عینک
بی تاثیر شدن استفاده از عینک (در موارد شدیدتر)
مشاهده هاله اطراف اشیا روشن مانند چراغ اتومبیل یا لامپ خیابان (به ندرت)
دید دو تایی در یک چشم

با کاهش بینایی رانندگی خطرناک می شود و از آن جا که فرد مبتلا به آب مروارید هنگام رانندگی برای دید بهتر تلاش می کند معمولا دچار خستگی چشم شده و مدام پلک می زند.

این عارضه در اغلب موارد ظاهر چشم را تغییر نمی دهد. هر گونه ناراحتی مانند تحریک، درد، خارش یا قرمزی چشم احتمالا به دلیل اختلالات دیگر غیر از آب مروارید رخ داده است.

آب مروارید برای سلامتی فرد یا چشم خطری به دنبال ندارد اما اگر بیش از حد شدید یا کاملا سفید شود ممکن است باعث بروز التهاب، سر درد و کمی درد چشم شود که در این موارد نیاز به عمل جراحی می باشد.

علت آب مروارید

همه افراد در معرض ابتلا به آب مروارید قرار دارند اما مهم ترین عامل خطر زای این بیماری افزایش سن می باشد.

برخی عوامل خطر زای دیگر که احتمال ابتلا به آب مروارید را افزایش می دهند عبارتند از :

سابقه خانوادگی
دیابت
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید
التهاب یا آسیب قبلی چشم

نکته : خلبانان به دلیل قرار گرفتن در معرض پرتوی یونیزان به احتمال زیاد دچار آب مروارید هسته ای می شوند.

انواع آب مروارید

آب مروارید انواع مختلفی دارد که برخی از آن ها به سن مرتبط نیستند، از جمله :

آب مروارید ثانویه : این نوع آب مروارید ممکن است پس از عمل جراحی چشم برای سایر بیماری ها مانند گلوکوم یا به دلیل بیماری هایی همچون دیابت رخ دهد. مصرف استروئیدها نیز خطر بروز آن را افزایش می دهد
آب مروارید ترومایی : برخی افراد چند سال بعد از یک جراحت یا آسیب چشمی ممکن است به آب مروارید دچار شوند که به آن آب مروارید ترومایی گفته می شود
آب مروارید تابشی : نوعی آب مروارید که در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه ایجاد می شود
آب مروارید مادرزادی : این نوع آب مروارید از بدو تولد و اغلب در هر دو چشم ایجاد می شود که اگرچه همیشه روی بینایی اثر نمی گذارد اما در صورت تاثیر ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.

تشخیص آب مروارید

همه افرادی که به مشکلات چشمی و بینایی دچار می شوند لازم است در اسرع وقت به چشم پزشک مراجعه کنند. معاینه چشم و برخی آزمایش ها می تواند ابتلا به آب مروارید را تایید یا رد کند.

چشم پزشک برای این منظور از تست های زیر استفاده می کند :

سنجش بینایی : پزشک با معاینه چشم و سنجش بینایی متوجه می شود فرد اشیا را با چه وضوحی مشاهده می کند. این تست می تواند شامل خواندن یک سری کلمات در اتاق باشد
تست اسلیت لمپ : در این تست از میکروسکوپ برای بررسی وضعیت قرنیه، عنبیه، عدسی و فضای بین عنبیه و قرنیه استفاده می شود
تونومتری : روشی است که طی آن فشار داخل چشم اندازه گیری می شود
معاینه شبکیه چشم : پزشک با کمک قطره های چشمی مردمک چشم را گشاد کرده و به بررسی وضعیت شبکیه چشم می پردازد. در این حالت مردمک پنجره بزرگ تری به پشت چشم ایجاد می کند که به متخصص امکان مشاهده آب مروارید و میزان تراکم ابر عدسی را می دهد.

درمان آب مروارید

خوشبختانه آب مروارید با عمل جراحی به خوبی قابل درمان است و عمل جراحی آب مروارید امروزه یک عمل رایج و متداول ترین نوع جراحی چشم محسوب می شود.

اگرچه در مواردی که تاثیر این عارضه روی بینایی خفیف است ممکن است نیازی به جراحی نباشد و استفاده از عینک های قوی تر و لامپ های پر نورتر به بهبود بینایی در مراحل اولیه کمک کند اما در موارد شدید، تنها روش درمان موثر عمل جراحی می باشد.

عمل جراحی

در موارد زیر احتمالا عمل جراحی توصیه خواهد شد :

اگر بیمار در مراقبت از خود یا شخص دیگر دچار مشکل باشد
فرد نتواند رانندگی کند یا در رانندگی مشکل داشته باشد
در خروج از خانه با مشکل مواجه باشد
دیدن یا تشخیص چهره اشخاص برایش دشوار باشد
در انجام کارهای شخصی دچار مشکل شود
تماشای تلویزیون یا مطالعه کتاب برایش دشوار شود

نکته : مصرف داروهای آلفا بلاکر ممکن است باعث دشوار شدن عمل آب مروارید شود.

ارزیابی قبل از عمل جراحی

متخصص چشم قبل از عمل جراحی، چشم های بیمار را به طور کامل معاینه و بررسی می کند تا لنز مصنوعی جایگزین برای آن آماده شود.

دقیقا قبل از عمل از قطره های چشمی برای گشاد شدن مردمک ها استفاده می شود، گاهی قطره ها حاوی ماده بیهوشی هستند یا ممکن است پزشک مواد بی حسی موضعی به بافت اطراف چشم تزریق کند. در حین عمل بیمار نور شدید را احساس می کند اما متوجه آن چه رخ می دهد نخواهد بود.

جراحی آب مروارید معمولا کمتر تهاجمی است و بیمار همان روز از بیمارستان مرخص می شود.

اقدامات حین جراحی

لنزهای جایگزین انواع مختلف دارند، از جمله :

لنز تک کانونی؛ این لنز قدرت ثابت دارد و برای یک سطح دید (معمولا دوربین) تنظیم شده است
لنز چند کانونی؛ این نوع لنز ممکن است دو یا چند قدرت متفاوت داشته باشد و امکان سطح دیدهای مختلف دوربین و نزدیک بین را فراهم می کند
لنز تطابقی؛ این نوع لنز بیشترین شباهت را به عدسی طبیعی در چشم انسان دارد و به چشم امکان می دهد تا روی اشیای نزدیک و دور تمرکز کند

عمل جراحی شامل برداشتن عدسی مات و ابری چشم و قرار دادن یک لنز مصنوعی پلاستیکی و شفاف به جای آن است، این تکنیک جراحی فیکو نام دارد که طی آن جراح یک برش کوچک در قرنیه ایجاد و از طریق برش کاوش گر را وارد می کند تا سونوگرافی انجام دهد و لنز ابری را به تکه های بسیار کوچک تبدیل کند. این تکه ها مکیده شده و لنز مصنوعی از طریق برش وارد چشم می شود.

در این روش، کپسول لنز مانند یک پاکت عمل کرده و لنز جدید را در خود جای می دهد. کل عمل جراحی حدود 30 دقیقه طول می کشد و بیشتر بیماران برای مدت کوتاهی بعد از عمل از پد چشم برای محافظت استفاده می کنند.

در روش دستی، لنز ابری چشم به صورت یک قطعه از چشم خارج می شود و حین عمل از سونوگرافی برای تجزیه لنز استفاده نمی شود. در این روش که نسبت به تکنیک قبلی کمتر متداول است نیاز به ایجاد برش بزرگ تر می باشد زیرا لنز و کپسول هر دو از چشم خارج می شوند، سپس لنز مصنوعی به چشم دوخته می شود.

اگر هر دو چشم به عمل جراحی نیاز داشته باشد عمل آن ها معمولا به صورت جداگانه و با فاصله یک ماه از هم انجام می شود.

جراحی آب مروارید می تواند به صورت سنتی یا با کمک لیزر انجام شود. از لیزر ممکن است بعدها برای رفع عوارض بعد از عمل جراحی آب مروارید که احتمالا ماه ها یا سال ها بعد رخ می دهد استفاده شود.

اقدامات بعد از عمل جراحی

در اکثر بیماران، بینایی تقریبا بلافاصله بعد از عمل بهبود پیدا می کند اما ممکن است مدتی طول بکشد تا وضعیت آن ها تثبیت شود. گاهی اوقات برش چشم نیاز به بخیه دارد اما در حالت عادی آن قدر کوچک است که خود به خود بهبود پیدا می کند.

لازم است بیمار برای مدتی از فعالیت های شدید اجتناب کند اما در بیشتر موارد، افراد به محض رفتن به خانه قادر به انجام کارهای روزمره خود خواهند بود.

احتمالا بعد از عمل نیاز به سنجش بینایی و تعیین نمره چشم خواهد داد زیرا معمولا بعد از جراحی لازم است عینک تعویض شود اما برای این کار باید چند هفته منتظر ماند تا نمره عینک مشخص شود.

افرادی که هنوز آماده عمل جراحی نیستند توجه داشته باشند :

حتما از عینک با نمره مناسب استفاده کنند
برای مطالعه از عینک نزدیک بین استفاده کنند
لامپ های پر نور مانند لامپ هالوژن در خانه نصب کنند
برای کاهش نور خیره کننده در روزهای آفتابی حتما عینک آفتابی به چشم بزنند
از رانندگی هنگام شب خودداری کنند

این اقدامات موقتی هستند زیرا آب مروارید به هر حال به مرور زمان پیشرفت کرده و بینایی کاهش خواهد یافت. زمانی که انجام کارهای روزمره برای فرد دشوار شود ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد که روشی ایمن و موثر است.

پیشگیری از آب مروارید

برای به حداقل رساندن عوارض آب مروارید لازم است همه افراد به خصوص با افزایش سن، معاینه چشم منظم داشته باشند.

رعایت برخی موارد از جمله نکات زیر ممکن است خطر ابتلا به آب مروارید را کاهش دهد، ناگفته نماند اثر بخشی برخی از این موارد از نظر علمی تایید شده اما برخی پشتوانه علمی ندارند :

1. ترک سیگار

سیگار کشیدن خطر ابتلا به برخی بیماری های چشمی را افزایش می دهد. به عنوان مثال گفته شده احتمال بروز آب مروارید در افرادی که سیگار می کشند 3 برابر بیشتر از دیگران است، این افراد احتمالا زودتر از سایرین علائم آب مروارید را تجربه خواهند کرد.

2. تغذیه

تغذیه سالم خطر بروز بیماری ها از جمله مشکلات چشمی را کاهش می دهد. یک رژیم غذایی سالم حاوی مقادیر زیادی میوه، سبزیجات، غلات کامل، کربوهیدرات های فراوری نشده، چربی های سالم مانند آووکادو، روغن زیتون و روغن های امگا و همچنین پروتئین های گیاهی یا پروتئین های بدون چربی حیوانی می باشد.

به علاوه لوتئین و زاگزانتین ترکیبات مفیدی هستند که به نظر می رسد در پیشگیری از آب مروارید موثر باشند.

3. چاقی و دیابت

گفته شده چاقی احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 که از عوامل خطر زای آب مروارید است را به طور قابل توجهی افزایش می دهد، بنابراین کنترل وزن و دیابت می تواند تاثیر بسزایی در کاهش خطر ابتلا به این عارضه داشته باشد.

سایر عواملی که می توانند از چشم ها در برابر آب مروارید محافظت کنند عبارتند از :