ترومبوز (به انگلیسی: thrombus) به لخته خونی گفته می شود که در نقطه ای در سیستم گردش خون تشکیل شده و در جریان خون اختلال ایجاد می کند.
این مسئله معمولا در افرادی که تحرک چندانی ندارند یا به صورت ژنتیکی زمینه لخته شدن خون دارند رخ می دهد، همچنین ممکن است گاهی در اثر آسیب دیدن سرخرگ، سیاهرگ یا بافت اطراف آن ها به وجود بیاید.
در ادامه قصد داریم درباره ترومبوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ترومبوز چیست؟
ترومبوز زمانی رخ می دهد که یک لخته خون در بخشی از سیستم گردش خون ایجاد شده و مشکلاتی در جریان خون به وجود بیاورد.
لخته شدن خون از واکنش های طبیعی بدن در برابر آسیب ها است و باعث می شود خونریزی کاهش یافته یا از آن جلوگیری شود. با این حال ترومبوز می تواند با مختل کردن عملکرد عروق خونی، مشکلات جدی برای سلامتی به دنبال داشته باشد و در صورت عدم درمان کشنده باشد.
قسمتی از لخته خون که از ترومبوز جدا شده و شروع به گردش در جریان خون می کند آمبولی نامیده می شود که از طریق سیستم عروقی جا به جا شده و به نواحی مختلف بدن می رود. آمبولی از عوارض خطرناک و بالقوه کشنده ترومبوز محسوب می شود به خصوص اگر به قلب، ریه ها یا مغز برسد.
انواع ترومبوز
پزشکان ترومبوز را با توجه به نوع رگ خونی درگیر دسته بندی می کنند که به صورت زیر می باشد :
- ترومبوز شریانی : زمانی که ترومبوز در یک سرخرگ مانند سرخرگ قلب یا مغز شکل بگیرد
- ترومبوز وریدی : زمانی که ترومبوز در سیاهرگ ایجاد شود
- ترومبوز ورید عمقی : زمانی که ترومبوز در سیاهرگ های عمقی ساق پا رخ دهد
علت ترومبوز
لخته شدن به دلیل یک سری واکنش های شیمیایی بین سلول های خونی به نام پلاکت ها و پروتئین هایی به نام فاکتورهای انعقادی رخ می دهد.
زمانی که فرد از سلامت کامل برخوردار است بدن با توجه به نیاز خود فرآیند انعقاد را تنظیم می کند. با این حال در برخی موارد ممکن است به سادگی و بی دلیل لخته خون ایجاد شود، از جمله :
- استفاده از دخانیات
- کلسترول بالا
- چاقی یا اضافه وزن
- سرطان
- دیابت
- استرس
- زندگی کم تحرک
برخی از این عوامل خطر ابتلا به تصلب شرایین را افزایش می دهند که در آن رسوبات چربی رگ های خونی را پوشانده و آن ها را مسدود می کنند. این عارضه احتمال مسدود شدن سرخرگ ها و سیاهرگ ها توسط لخته های خون را افزایش می دهد.
علائم ترومبوز
علائم و اثرات فیزیکی ترومبوز به محل شکل گیری آن بستگی دارد. هر دو نوع ترومبوز شریانی و وریدی می توانند جریان خون را کاهش داده یا به طور کامل مختل کنند که ممکن است عوارض شدید و حتی تهدید کننده زندگی به همراه داشته باشد.
لازم به ذکر است ترومبوز تا زمانی که جریان خون را مسدود یا به شدت محدود نکند معمولا هیچ علامتی ایجاد نمی کند.
علائم ترومبوز شریانی
ترومبوز در سرخرگ می تواند به علائم زیر منجر شود :
- آنژین ناپایدار که نوعی درد قفسه سینه است
- حمله قلبی
- سکته مغزی ایسکمیک
- ایسکمی اندام شریانی محیطی که باعث کاهش قابل توجه جریان خون در دست و پا می شود
همه این مشکلات به مراقبت های اورژانسی نیاز دارند. همچنین در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر افراد باید به دنبال درمان اورژانسی باشند :
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- افتادگی نیمه پایین صورت
- از دست دادن ناگهانی قدرت در یک دست یا پا
- دست و پاهای سرد، رنگ پریده و دردناک
علائم ترومبوز وریدی
ترومبوز وریدی که معمولا در سیاهرگ عمیقی در ساق پا رخ می دهد ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشد :
- درد، ورم و حساسیت اغلب در ساق پا
- درد و داغی پوست در ناحیه آسیب دیده
- قرمزی پوست به خصوص در پشت ساق پا و زیر زانو
افرادی که هر یک از علائم ذکر شده را تجربه کرده اند باید فورا به پزشک مراجعه کنند. ترومبوز ورید عمقی می تواند کشنده باشد.
تشخیص ترومبوز
پزشکان از تکنیک های مختلف برای تشخیص ترومبوز استفاده می کنند، از جمله :
- سونوگرافی دو طرفه : متداول ترین نوع آزمایش برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از جریان خون در شریان ها و وریدها استفاده می کند
- آزمایش دی دایمر : این آزمایش سطح ماده ای در خون را که به دلیل تجزیه لخته های خون ایجاد می شود اندازه گیری می کند. سطح بالای این ماده می تواند نشان دهنده ترومبوز ورید عمقی یا نوع دیگری از لخته خون باشد. اگرچه نتیجه تست قطعی نیست اما اگر طبیعی باشد و عوامل خطر زای کمی در فرد وجود داشته باشد احتمالا در معرض خطر بالای ترومبوز ورید عمقی قرار ندارد
- ونوگرافی : در این تکنیک پزشک رنگ خاصی را به سیاهرگ پای آسیب دیده تزریق می کند که باعث می شود سیاهرگ در برخی انواع اشعه ایکس مانند فلوروسکوپی قابل مشاهده شود. اگر نتیجه اسکن نشان دهد جریان خون در سیاهرگ کندتر از حد معمول است ممکن است ترومبوز ایجاد شده باشد
- ام آر آی و سی تی اسکن : این آزمایش ها تصاویر دقیقی از اندام ها، بافت ها و عروق خونی ایجاد می کنند
- اسکن وی کیو : نوعی تصویر برداری هسته ای است که در آن از یک ماده رادیو اکتیو برای آشکار سازی جریان هوا و خون در ریه ها استفاده می شود
ممکن است پزشک از آزمایش خون برای بررسی اختلال لخته شدن خون ژنتیکی استفاده کند که در مواردی که لخته شدن خون به صورت مکرر و بی دلیل رخ می دهد ضروری می باشد. لازم به ذکر است ترومبوز در کبد، کلیه یا مغز ممکن است به دلیل اختلال لخته شدن ژنتیکی ایجاد شود.
درمان ترومبوز
پزشک در درمان ترومبوز معمولا روی موارد زیر تمرکز می کند :
- کنترل علائم
- بهبود جریان خون
- از بین بردن ترومبوز
برخی روش های مورد استفاده برای مقابله با عوارض ترومبوز عبارتند از :
1. عمل جراحی
عمل جراحی یک اقدام اورژانسی جهت رفع عوارض ناشی از ترومبوز محسوب می شود.
پزشک حین عمل جراحی با دسترسی مستقیم به سرخرگ، انسداد آن را برطرف می کند یا جریان خون را از ناحیه مسدود شده دور کرده و محل را دور می زند.
2. فیلترهای ونا کاوا
این فیلترها دستگاه های مشبک کوچکی هستند که پزشک طی بی حسی موضعی در ورید ونا کاوا که یک سیاهرگ بزرگ است قرار می دهد تا تکه های لخته خون را گیر انداخته و از رسیدن آن ها به قلب و ریه جلوگیری کنند.
گاهی استفاده از فیلتر دائمی است و پزشک در صورت امکان آن را با داروهای ضد انعقاد ترکیب می کند. با این حال در صورت کاهش خطر لخته شدن خون احتمالا بعد از مدتی از محل برداشته می شوند.
3. داروهای ضد انعقاد خون
این داروها که به نام رقیق کننده های خون نیز شهرت دارند اگرچه خون را رقیق نمی کنند اما خطر تشکیل لخته را کاهش داده و به کاهش اندازه ترومبوز کمک می کنند.
در مواردی که استفاده از داروهای ضد انعقاد موثر نباشد یا فرد نتواند از آن ها استفاده کند پزشک سراغ سایر گزینه های درمانی خواهد رفت.
4. جوراب ساق بلند فشرده کننده
پزشک ممکن است توصیه کند بیمار هنگام استفاده از داروهای ضد انعقاد برای درمان ترومبوز ورید عمقی از جوراب های فشرده کننده نیز استفاده کند.
این جوراب ها از درد و ورم ساق پا جلوگیری کرده و خطر بروز عوارض را کاهش می دهند. لازم است فرد تا زمانی که پزشک توصیه کرده از این جوراب ها استفاده کند.
5. بالا بردن پای آسیب دیده
بیمار علاوه بر پوشیدن جوراب های فشرده کننده باید سعی کند در طول شب پای خود را بالاتر از سطح لگن قرار دهد. این کار فشار روی سیاهرگ ها را کاهش داده، جریان خون را بهبود می بخشد و از عوارض جلوگیری می کند.
6. ورزش کردن
بیمار هنگام استفاده از جوراب فشرده کننده برای بهبود وضعیت بیماری اش، معمولا لازم است پیاده روی بیشتری نیز داشته باشد تا جریان خون در بدنش افزایش پیدا کند.
پیشگیری از ترومبوز
ترومبوز در همه موارد قابل پیشگیری نیست اما افراد می توانند اقداماتی برای کاهش خطر آن انجام دهند، از جمله :
- ترک سیگار
- جلوگیری از افزایش یا کاهش وزن بیش از حد برای پیشگیری از چاقی
- استفاده از رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم
به علاوه بسیار مهم است افراد بعد از عمل جراحی یا سفرهای طولانی مدت تحرک داشته باشند تا از این وضعیت جلوگیری شود.
افرادی که بیشتر در معرض لخته شدن خون قرار دارند نیز ممکن است برای کاهش فشار خون و سطح کلسترول به درمان های ضد انعقاد خون در کنار داروهای دیگر نیاز داشته باشند.
چشم انداز ترومبوز
اگر فرد مبتلا در زمان مناسب درمان درست دریافت کند بهبودی کامل امکان پذیر می باشد حتی در مواردی که وضعیت بالقوه کشنده است.
مراقبت های بعد از درمان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا گاهی ممکن است عوارض ماه ها یا سال ها بعد از تشکیل ترومبوز و درمان موفقیت آمیز آن ایجاد شود.
سندرم پس از ترومبوز از عوارض احتمالی ترومبوز ورید عمقی است که به آسیب بافت اطراف ناشی از ترومبوز گفته می شود و با افزایش فشار در سیاهرگ، می تواند به مسدود شدن جریان خون و زخم و درد منجر شود.
این عارضه ممکن است آسیب دائمی عروق را به همراه داشته باشد و در شرایط نادر به قطع اندام آسیب دیده بینجامد.
سرعت بهبودی و موفقیت در درمان به محل لخته شدن خون و همچنین مدت و میزان اختلال در جریان خون بستگی دارد. هر چه پزشک این عارضه را سریع تر درمان کند خطر بروز آسیب یا عوارض طولانی مدت آن کاهش می یابد.
منبع: medicalnewstoday
