رتینوپاتی دیابتی چیست؟

رتینوپاتی دیابتی (به انگلیسی: Diabetic retinopathy) نوعی عارضه چشمی ناشی از دیابت است که با طیف وسیعی از علائم از جمله تاری دید، مشکل در دیدن رنگ ها و مگس پران همراه بوده و در صورت عدم درمان می تواند باعث از دست دادن بینایی شود.

در این عارضه که علت اصلی موارد جدید نابینایی در بزرگسالان و همچنین شایع ترین علت از دست دادن بینایی در افراد مبتلا به دیابت محسوب می شود، رگ های خونی در شبکیه به دلیل قند بالای خون آسیب می بیند.

در ادامه قصد داریم درباره رتینوپاتی دیابتی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

رتینوپاتی دیابتی چیست؟

رتینوپاتی دیابتی از مشکلات چشمی و یکی از عوارض احتمالی بیماری دیابت است که طی آن عروق خونی شبکیه چشم آسیب می بینند.

در افراد مبتلا به دیابت سطح بالای قند خون به مرور زمان می تواند به عروق خونی در سراسر بدن از جمله شبکیه چشم آسیب برساند.

شبکیه نوعی غشا در ناحیه پشت چشم است که نور را تشخیص داده و از طریق عصب بینایی به مغز سیگنال می فرستد.

در صورتی که قند باعث مسدود شدن عروق خونی کوچک در شبکیه شود ممکن است نشت یا خونریزی رخ دهد. در این حالت چشم، عروق خونی جدید ایجاد می کند که ضعیف تر بوده و به راحتی نشت و خونریزی می کنند.

تشکیل رگ های خونی جدید توسط چشم که به آن رتینوپاتی دیابتی تکثیر کننده گفته می شود در مراحل پیشرفته این عارضه رخ می دهد در حالی که مرحله اولیه به نام رتینوپاتی دیابتی غیر تکثیر کننده شناخته می شود.

به علاوه در طولانی مدت ممکن است مقادیری قند خون مایع در چشم جمع شود. این تجمع مایعاتی منحنی عدسی را تغییر داده و باعث تغییر در بینایی می شود. با کنترل درست قند خون معمولا عدسی به شکل اولیه خود برگشته و بینایی نیز بهبود پیدا می کند.

گفته شده بیش از 2 نفر از هر 5 بیمار مبتلا به دیابت در یکی از مراحل رتینوپاتی دیابتی قرار دارند و کنترل دیابت و علائم اولیه آن موثرترین روش برای پیشگیری از این عارضه می باشد.

لازم به ذکر است افراد مبتلا به دیابت حتی اگر علائم اولیه رتینوپاتی دیابتی را مشاهده نکنند لازم است حداقل یک بار در سال برای انجام معاینه کامل بینایی به پزشک مراجعه کنند.

لازم به ذکر است دیابت خطر ابتلا به سایر مشکلات چشمی مانند آب مروارید و گلوکوم زاویه باز را نیز افزایش می دهد.

علائم ریتنوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی معمولا در مراحل اولیه علائمی ایجاد نمی کند بلکه نشانه های آن با پیشرفت بیماری نمایان می شوند.

این عارضه اغلب هر دو چشم را درگیر می کند و علائم آن به طور کلی ممکن است شامل موارد زیر باشد :

تاری دید
اختلال در دیدن رنگ ها
مگس پران یا نقاط شفاف و رشته های تیره ای که در میدان دید فرد شناور هستند و در جهت نگاه فرد حرکت می کنند
لکه ها یا خطوطی که دید فرد را مسدود می کنند
کم بینایی هنگام شب
یک نقطه تاریک یا خالی در مرکز دید
از دست دادن ناگهانی و کامل بینایی

عوامل خطر زای رتینوپاتی دیابتی

همه افراد مبتلا به دیابت در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی قرار دارند. با این حال برخی افراد بیشتر احتمال دارد به این عارضه دچار شوند، از جمله بیمارانی که :

قند خون آن ها کنترل نشده است
فشار خون بالا دارند
کلسترول بالا دارند
باردار هستند
به طور منظم سیگار می کشند
مدت زمان طولانی به دیابت مبتلا بوده اند

تشخیص رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی در حالت کلی بدون تغییر خاص و محسوس در بینایی شروع می شود اما چشم پزشک حتی بدون ظاهر شدن علائم نیز می تواند این بیماری را تشخیص دهد.

به همین دلیل مهم است افراد مبتلا به دیابت حداقل سالی یک بار یا هر زمان پزشک توصیه کند معاینه کامل چشم داشته باشند.

پزشک معمولا از روش های زیر برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی استفاده می کند :

1. معاینه چشم گشاد شده

در این روش چشم پزشک قطره خاصی در چشم فرد می ریزد که مردمک چشم را گشاد کرده و این امکان را می دهد تا پزشک با دقت بیشتر داخل چشم را بررسی و از داخل چشم عکس بگیرد تا موارد زیر در صورت وجود شناسایی شوند :

ناهنجاری در عروق خونی مانند عصب بینایی یا شبکیه
آب مروارید
تغییرات فشار چشم
عروق خونی جدید
جدا شدگی شبکیه
بافت اسکار

لازم به ذکر است استفاده از قطره های چشمی و نورهای روشن که طی عکس برداری به داخل چشم تابانده می شوند ممکن است ناراحتی چشم را به دنبال داشته باشد. به علاوه استفاده از این قطره ها در افراد در معرض خطر می تواند به افزایش فشار چشم منجر شود.

2. آنژیوگرافی فلورسین

چشم پزشک برای انجام این تکنیک از قطره ای برای گشاد شدن مردمک چشم استفاده می کند و رنگی به نام فلورسین به رگ بازوی فرد تزریق می کند.

همزمان با جریان پیدا کردن رنگ در چشم، از چشم عکس برداری می شود. در صورت غیر طبیعی بودن وضعیت رگ های خونی ممکن است رنگ به داخل شبکیه نشت کرده یا رگ های خونی را لکه دار کند.

آزمایش می تواند به پزشک در تشخیص این که کدام یک از عروق خونی دچار نشتی، تجزیه یا انسداد شده کمک کند. این اطلاعات برای هر گونه درمان لیزری مفید هستند و گاهی نشان می دهند که نیاز به تزریق دارو در چشم می باشد.

لازم به ذکر است به مدت یک روز یا بیشتر و طی خارج شدن رنگ از بدن ممکن است رنگ پوست مایل به زرد یا رنگ ادرار به رنگ نارنجی تیره شود.

3. تکنیک OCT

این تکنیک یک اسکن تصویر برداری غیر تهاجمی است که تصاویر مقطعی با وضوح بالا از شبکیه چشم ارائه می دهد، ضخامت آن را آشکار می کند و به چشم پزشک این امکان را می دهد بتواند کیست یا ورم را شناسایی کند.

پزشک ممکن است برای تعیین میزان موثر بودن درمان، قبل و بعد از تکنیک درمانی از این روش استفاده کند.

تکنیک OCT شبیه سونوگرافی است اما به جای امواج صدا از نور برای تولید تصویر استفاده می کند و برای تشخیص بیماری های عصب بینایی نیز مفید است.

درمان رتینوپاتی دیابتی

درمان رتینوپاتی دیابتی به عوامل مختلف از جمله شدت بیماری و نحوه واکنش آن به درمان های قبلی بستگی دارد.

در مراحل اولیه پزشک احتمالا بدون هر گونه اقدام خاص، تنها سعی می کند چشم بیمار را از نزدیک تحت نظر داشته باشد. در برخی موارد لازم است فرد هر 2 تا 4 ماه یک بار برای معاینه کامل چشم به پزشک مراجعه کند.

علاوه بر این باید در زمینه کنترل دیابت نیز با پزشک مشورت شود زیرا کنترل دیابت تا حد زیادی پیشرفت این عارضه را کند می کند.

برای درمان رتینوپاتی دیابتی پیشرفته در اغلب موارد نیاز به عمل جراحی می باشد.

1. لیزر درمانی

جراحی لیزر شبکه ای پی آر پی معمولا در مطب پزشک یا کلینیک چشم پزشکی انجام می شود و در آن پزشک از لیزر برای کوچک کردن رگ های خونی و جلوگیری از نشت در عروق خونی غیر طبیعی چشم استفاده می کند که نتیجه قطع یا کاهش سرعت نشت خون و تجمع مایع در چشم می باشد.

پزشک در این تکنیک ابتدا داروی بی حس کننده به چشم اعمال کرده و با یک لنز مخصوص پرتوی قوی نور را به داخل چشم می تاباند. این روش ممکن است به بیش از یک جلسه نیاز داشته باشد.

پرتوی نور متمرکز می تواند سوزش یا احساس ناراحتی در چشم ایجاد کند و معمولا فرد در ادامه روز دچار تاری چشم خواهد بود. تا چند هفته بعد از عمل نیز ممکن است لکه های کوچک در میدان دید فرد ظاهر شوند.

درمان با لیزر با خطراتی همچون از دست دادن بینایی، دید رنگی و دید در شب همراه است و لازم است فرد قبل از عمل حتما درباره مزایا و خطرات نسبی این درمان با پزشک خود صحبت کند.

2. تزریق

برخی داروها از جمله داروهای ضد VEGF و کورتون ها می توانند تورم را کاهش داده و نشت رگ های خونی داخل چشم را به حداقل برسانند.

پزشک برای تزریق چشمی مراحل زیر را انجام می دهد :

قرار دادن داروی بی حسی روی چشم
تمیز کردن چشم برای جلوگیری از عفونت
قرار دادن دارو در چشم با استفاده از یک سوزن بسیار کوچک

گاهی ممکن است نیاز به تزریق منظم باشد اما به مرور زمان معمولا نیاز به تزریق کاهش می یابد.

3. عمل جراحی چشم

در صورتی که شبکیه یا زجاجیه مشکل داشته باشد ممکن است از تکنیک ویترکتومی استفاده شود که طی آن بخشی از زجاجیه از چشم خارج می شود.

این عمل معمولا در بیمارستان و تحت بیهوشی کامل یا موضعی صورت می گیرد و هدف از انجام آن جایگزین کردن زجاجیه کدر یا خونی و شناسایی و ترمیم هر گونه منبع خونریزی شبکیه می باشد.

پزشک بعد از برداشتن زجاجیه، مایع یا گاز شفافی را وارد چشم می کند که بدن به مرور زمان آن را جذب کرده و زجاجیه جدید در ناحیه مورد نظر شکل می گیرد.

معمولا لازم است بعد از عمل به مدت یک روز از پچ چشمی استفاده شود، همچنین احتمالا به منظور کاهش ورم و جلوگیری از عفونت قطره چشمی تجویز می شود.

در صورتی که پزشک حباب گاز در چشم قرار دهد، لازم است فرد چند روز یا چند هفته سر خود را در وضعیت خاصی نگه دارد تا حباب در جای مناسب قرار بگیرد. همچنین باید تا زمانی که حباب از بین برود از پرواز و رفتن به مناطق مرتفع خودداری شود.

ناگفته نماند عمل جراحی، درمان رتینوپاتی دیابتی محسوب نمی شود اما ممکن است پیشرفت علائم را متوقف یا کند کند. به علاوه دیابت نوعی بیماری طولانی مدت است و حتی با وجود درمان، احتمال آسیب شبکیه و از دست دادن بینایی در آینده وجود دارد.

عوارض رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی در صورت عدم درمان می تواند عوارض مختلف به دنبال داشته باشد.

خونریزی زجاجیه زمانی رخ می دهد که رگ های خونی به داخل ژله زجاجیه که چشم را پر می کند خونریزی کنند. این مسئله در موارد خفیف باعث ایجاد علائمی همچون مگس پران می شود اما در موارد شدیدتر ممکن است بینایی فرد از دست برود زیرا خون موجود در زجاجیه مانع ورود نور به چشم می شود.

در صورتی که شبکیه آسیب ندیده باشد، خونریزی در زجاجیه می تواند خود به خود برطرف شود.

در برخی موارد رتینوپاتی دیابتی به جدا شدگی شبکیه منجر می شود که در آن بافت اسکار، شبکیه را از پشت چشم دور می کند.

از علائم این وضعیت می توان به مگس پران در میدان دید فرد، چشمک زدن لامپ ها و از دست دادن شدید بینایی اشاره کرد. این عارضه در صورت عدم درمان ممکن است به نابینایی کامل منجر شود.

به علاوه با ایجاد عروق خونی جدید ممکن است جریان طبیعی مایع در چشم مسدود شده و به گلوکوم یا آب سیاه منجر شود. این انسداد باعث ایجاد فشار در چشم نیز شده و خطر آسیب عصب بینایی و از دست دادن بینایی را افزایش می دهد.