هیپوگنادیسم (به انگلیسی: Hypogonadism) عارضه ای است که در آن سطح تولید هورمون های جنسی توسط غدد جنسی تا حد زیادی کاهش یافته یا قطع می شود.
این وضعیت هم در زنان و هم مردان رخ می دهد و به مشکلاتی در کنترل ویژگی های جنسی افراد منجر می شود اما خوشبختانه در اکثر موارد به درمان های پزشکی مناسب به خوبی پاسخ می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره هیپوگنادیسم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هیپوگنادیسم چیست؟
هیپوگنادیسم زمانی اتفاق می افتد که غدد جنسی، هورمون های جنسی کمی تولید کرده یا اصلا هورمون جنسی تولید نکنند.
همان طور که می دانید غدد جنسی اغلب در بیضه مردان و تخمدان زنان قرار دارند و هورمون های جنسی تولید شده توسط آن ها به کنترل ویژگی های جنسی ثانویه مانند رشد سینه در زنان، رشد بیضه در مردان و رشد موهای ناحیه تناسلی کمک کرده و در سیکل قاعدگی و تولید اسپرم نقش دارند.
هیپوگنادیسم یا کمبود گناد (غده جنسی) زمانی که در مردان اتفاق می افتد به نام هایی همچون تستوسترون سرم پایین یا آندروپوز نیز شناخته می شود.
انواع هیپوگنادیسم
به طور کلی دو نوع هیپوگنادیسم وجود دارد که عبارتند از :
1. هیپوگنادیسم اولیه
در هیپوگنادیسم اولیه فرد به دلیل مشکل در غدد جنسی دچار کمبود هورمون های جنسی می شود. در این حالت غدد جنسی هنوز پیام تولید هورمون ها را از مغز دریافت می کنند اما قادر به تولید آن ها نیستند.
2. هیپوگنادیسم مرکزی (ثانویه)
در هیپوگنادیسم مرکزی مشکل از مغز است و هیپوتالاموس و غده هیپوفیز که غدد جنسی را کنترل می کنند عملکرد درستی ندارند.
علت هیپوگنادیسم
برخی علل هیپوگنادیسم اولیه عبارتند از :
- اختلالات خود ایمنی مانند بیماری آدیسون و کم کاری پارا تیروئید
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر و سندرم کلاین فلتر
- عفونت های شدید به خصوص اوریون که بیضه ها را درگیر می کند
- بیماری های کبد و کلیه
- بیضه های نزول نکرده
- هموکروماتوز؛ زمانی اتفاق می افتد که بدن آهن زیادی جذب کرده باشد
- قرار گرفتن در معرض تشعشع
- عمل جراحی اندام های جنسی
هیپوگنادیسم مرکزی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم کالمن
- عفونت ها از جمله اچ آی وی
- اختلالات هیپوفیز
- بیماری های التهابی مانند سارکوئیدوز، سل و هیستیوسیتوز
- چاقی
- کاهش وزن سریع
- کمبودهای تغذیه ای
- استفاده از استروئیدها یا مواد مخدر
- عمل جراحی مغز
- قرارگیری در معرض تشعشع
- آسیب به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس
- تومور در غده هیپوفیز یا اطراف آن
علائم هیپوگنادیسم
علائم مرتبط با هیپوگنادیسم که ممکن است در زنان ظاهر شود عبارتند از :
- عدم قاعدگی
- رشد آهسته یا عدم رشد سینه ها
- گر گرفتگی
- ریزش موهای بدن
- کم بودن میل جنسی یا عدم میل جنسی
- ترشحات شیری از سینه ها
علائم مرتبط با هیپوگنادیسم که ممکن است در مردان ظاهر شود عبارتند از :
- ریزش موهای بدن
- از دست دادن عضلات
- رشد غیر طبیعی سینه
- کاهش رشد آلت تناسلی و بیضه ها
- اختلال در نعوظ
- پوکی استخوان
- کاهش میل جنسی یا عدم میل جنسی
- نا باروری
- خستگی
- گر گرفتگی
- مشکل در تمرکز
تشخیص هیپوگنادیسم
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد تا بررسی کند که آیا رشد جنسی فرد با سن او متناسب است یا خیر. در حین معاینه ممکن است توده عضلانی، موهای بدن و اندام های جنسی چک شود.
آزمایش های هورمونی
اگر پزشک به هیپوگنادیسم مشکوک باشد ابتدا با کمک آزمایش خون سطح هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) را بررسی می کند. غده هیپوفیز مسئول تولید این هورمون های تولید مثل می باشد.
علاوه بر این در خانم ها سطح استروژن و در آقایان سطح تستوسترون نیز بررسی خواهد شد که آزمایش های آن اغلب هنگام صبح که سطح هورمون های بدن در بالاترین حد ممکن است انجام می شود.
اگر بیمار مرد باشد، پزشک ممکن است از آزمایش منی برای بررسی تعداد اسپرم استفاده کند زیرا این عارضه می تواند تعداد اسپرم ها را کاهش دهد. گاهی برای تایید تشخیص و رد هر گونه علل زمینه ای به آزمایش های خون بیشتری نیاز می باشد.
از آن جا که سطح آهن نیز می تواند روی هورمون های جنسی تاثیر بگذارد، پزشک ممکن است سطوح بالای آهن خون را که معمولا در هموکروماتوز دیده می شود بررسی کند.
همچنین احتمالا سطح پرولاکتین اندازه گیری می شود. این هورمون رشد سینه و تولید شیر مادر را در زنان تقویت می کند، اما در هر دو جنسیت زن و مرد وجود دارد.
در نهایت از آن جا که مشکلات تیروئیدی گاهی علائم مشابه هیپوگنادیسم ایجاد می کنند، ممکن است آزمایش تیروئید نیز تجویز شود.
تست های تصویر برداری
تست های تصویر برداری می توانند به تشخیص دقیق تر کمک کنند. به عنوان مثال سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از تخمدان ها و بررسی هر گونه مشکل از جمله کیست تخمدان و سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده می کند.
پزشک ممکن است برای بررسی وجود تومور در غده هیپوفیز نیز ام آر آی یا سی تی اسکن را تجویز کند.
درمان هیپوگنادیسم
درمان هیپوگنادیسم در زنان
فرایند درمان در خانم ها شامل افزایش سطح هورمون های جنسی زنانه خواهد بود. برای این منظور اگر بیمار هیسترکتومی انجام داده باشد، اولین خط درمان احتمالا استروژن درمانی خواهد بود.
از آن جا که افزایش سطح استروژن می تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد، در مورد خانم هایی که هیسترکتومی نکرده اند ترکیبی از استروژن و پروژسترون استفاده می شود زیرا در صورت مصرف استروژن، پروژسترون می تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را کاهش دهد.
از سایر درمان ها نیز می توان برای رفع علائم خاص در زنان استفاده کرد. به عنوان مثال اگر میل جنسی کاهش یافته باشد ممکن است دوزهای پایین تستوسترون تجویز شود و اگر بیمار دچار بی نظمی قاعدگی یا مشکل در بارداری باشد احتمالا تزریق هورمون کوریوگونادوتروپین انسانی یا قرص های حاوی FSH برای تحریک تخمک گذاری لازم است.
درمان هیپوگنادیسم در مردان
تستوسترون نوعی هورمون جنسی مردانه است و درمان جایگزینی تستوسترون از روش های پر کاربرد برای درمان هیپوگنادیسم در مردان محسوب می شود که به صورت تزریقی، پچ، ژل و غیره در دسترس می باشد.
تزریق هورمون آزاد کننده گنادوتروپین نیز ممکن است باعث بلوغ فرد شده یا تولید اسپرم را افزایش دهد.
درمان هیپوگنادیسم در مردان و زنان
اگر هیپوگنادیسم به دلیل وجود تومور در غده هیپوفیز رخ داده باشد، فرایند درمان در مردان و زنان مشابه است و شامل کوچک کردن یا برداشتن تومور می باشد که به صورت زیر است :
- پرتو درمانی
- دارو درمانی
- عمل جراحی
چشم انداز هیپوگنادیسم
هیپوگنادیسم یک بیماری مزمن است که ممکن است نیاز به درمان مادام العمر داشته باشد، مگر این که از یک بیماری قابل درمان نشات گرفته باشد. در صورت توقف درمان ممکن است سطح هورمون جنسی فرد کاهش یابد.
منبع: healthline
