سنگ مثانه (به انگلیسی: Bladder stone) نوعی بیماری دستگاه ادراری است که در اثر تجمع مواد معدنی در مثانه ایجاد شده و در برخی موارد با علائم آزار دهنده ای همچون درد حین دفع ادرار همراه می باشد.
این عارضه یکی از علل شایع مشاهده خون در ادرار است که در زنان به ندرت رخ می دهد و معمولا مردان مسن در سنین بالای 50 سال را درگیر می کند.
در ادامه قصد داریم درباره سنگ مثانه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سنگ مثانه چیست؟
سنگ مثانه زمانی ایجاد می شود که مواد معدنی در مثانه روی هم انباشه شده و به سنگ های کوچک تبدیل شوند. این مسئله معمولا به این دلیل رخ می دهد که مثانه بعد از دفع ادرار به طور کامل تخلیه نشده و باقی مانده ادرار در یک جا متمرکز شود که در نهایت مواد معدنی موجود در آن به بلورهای سنگ مثانه تبدیل خواهد شد.
این بلورها گاهی بسیار ریز بوده و به راحتی از طریق ادرار دفع می شوند اما گاهی به دیواره مثانه یا حالب (لوله ای که کلیه را به مثانه وصل می کند) گیر می کنند که در این صورت به تدریج بلورهای معدنی بیشتری به آن ها پیوسته و بزرگ تر می شوند.
سنگ مثانه ممکن است مدتی در مثانه بماند بدون آن که علامتی ایجاد کند، در این مواقع معمولا به طور اتفاقی و حین انجام اشعه ایکس برای بررسی بیماری های دیگر کشف می شود. گاهی نیز با علائم شایعی همچون تغییر رنگ ادرار و درد هنگام دفع ادرار تشخیص داده می شود.
این بلورها در برخی موارد به شکل تنها یک سنگ و گاهی به صورت گروهی از سنگ ها تشکیل می شوند و ظاهر آن ها ممکن است متفاوت باشد. برخی تقریبا کروی اند و برخی دیگر اشکال نامنظم دیگری دارند.
این عارضه بیشتر در مردان مسن رخ می دهد.
علائم سنگ مثانه
سنگ مثانه ممکن است در ابتدا علامتی نداشته باشد اما اگر باعث تحریک مثانه شود می تواند با علائم زیر همراه باشد :
- ناراحتی یا درد در آلت تناسلی مردان
- تکرر ادرار
- هنگام دفع ادرار، ادرار با تاخیر از بدن خارج می شود
- درد در ناحیه تحتانی معده
- درد و ناراحتی حین دفع ادرار
- مشاهده خون در ادرار
- ادرار ابری یا به طور غیر طبیعی تیره
علت سنگ مثانه
سنگ مثانه زمانی ایجاد و بزرگ می شود که بعد از دفع ادرار مقداری ادرار در مثانه باقی بماند. این مسئله اغلب به دلیل یک بیماری پزشکی زمینه ای رخ می دهد که باعث می شود مثانه قادر به تخلیه کامل نباشد.
برخی بیماری هایی که ممکن است مانع تخلیه کامل مثانه شوند عبارتند از :
- مثانه نوروژنیک؛ زمانی که اعصابی که بین مثانه و سیستم عصبی قرار دارند صدمه ببینند (مثلا در سکته مغزی یا آسیب نخاعی) ممکن است مثانه به طور کامل تخلیه نشود
- بزرگ شدن پروستات؛ این مسئله می تواند به مجرای ادراری فشار وارد کرده و باعث اختلال در جریان ادرار شود که به دنبال آن مقداری ادرار در مثانه باقی می ماند
- ابزارهای پزشکی؛ گاهی حرکت ابزارهای پزشکی همچون کاتتر یا سایر وسایل پزشکی به سمت مثانه می تواند باعث بروز سنگ مثانه شود
- التهاب مثانه؛ عفونت های دستگاه ادراری یا پرتو درمانی می تواند به بزرگ شدن مثانه منجر شود
- سنگ کلیه؛ سنگ کلیه ممکن است به حالب منتقل شده و در صورت بزرگ شدن بیش از حد در مثانه بماند که در نهایت باعث انسداد خواهد شد. به طور کلی سنگ کلیه شایع تر از سنگ مثانه می باشد
- دیورتیکول مثانه؛ گاهی کیسه هایی در مثانه ایجاد می شوند که بزرگ شدن اندازه آن ها می تواند ادرار را در مثانه نگه داشته و مانع تخلیه کامل مثانه شود
- فتق مثانه؛ در این عارضه دیواره مثانه در زنان ضعیف شده و به واژن نشت کند، این مسئله می تواند روی جریان ادرار دفع شده از مثانه اثر بگذارد
عوامل خطر زای سنگ مثانه
برخی عوامل خطر زا که احتمال تشکیل سنگ مثانه را افزایش می دهند عبارتند از :
- سن و جنسیت؛ مردان بیش از زنان به سنگ مثانه دچار می شوند به خصوص زمانی که سن آن ها افزایش می یابد
- فلج؛ افرادی که دچار آسیب جدی در ستون فقرات شده اند و به دلیل از دست دادن کنترل عضلات ناحیه لگن قادر به تخلیه کامل مثانه نیستند
- انسداد خروجی مثانه؛ بیماری هایی که مانع دفع ادرار از مثانه به خارج از بدن می شوند می توانند به سنگ مثانه منجر شوند که اصلی ترین آن ها بزرگ شدن پروستات می باشد
- عمل جراحی بزرگ کردن مثانه: این عمل جراحی برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان صورت می گیرد و می تواند به سنگ مثانه منجر شود
عوارض سنگ مثانه
اگرچه برخی سنگ های مثانه هیچ علامتی به همراه ندارند اما در صورت عدم درمان ممکن است باعث بروز عوارضی شوند که دو مورد اصلی آن ها عبارتند از :
- اختلال عملکرد مزمن مثانه؛ تکرر ادراری که دردناک و آزار دهنده است. گاهی سنگ های مثانه به طور کامل جلوی دفع ادرار از بدن را می گیرند
- عفونت های دستگاه ادراری؛ عفونت های مکرر
تشخیص سنگ مثانه
با کمک برخی تکنیک ها می توان سنگ مثانه را تشخیص داد، از جمله :
- معاینه فیزیکی: پزشک دست خود را روی قسمت پایین شکم گذاشته و بزرگ شدن مثانه را احساس می کند. همچنین ممکن است برای بررسی بزرگ شدن پروستات ناحیه راست روده را چک کند
- نمونه گیری از ادرار: ممکن است لازم باشد نمونه ادرار از نظر وجود خون، باکتری ها و مواد معدنی متبلور آزمایش شود
- سی تی اسکن: در این تکنیک با کمک اشعه ایکس تصاویری دقیق از اندام های داخلی بدن به دست می آید
- سونوگرافی: در این روش با کمک امواج صوتی از اندام های داخلی تصویر برداری می شود
- اشعه ایکس: همه انواع سنگ مثانه در این تکنیک قابل شناسایی نیستند
- پیلوگرام داخل وریدی: در این تکنیک مایعات خاصی به وریدها تزریق و به کلیه و مثانه منتقل می شوند، سپس با کمک اشعه ایکس علائم سنگ بررسی می شود
درمان سنگ مثانه
زمانی که سنگ مثانه کوچک است به سادگی و با مصرف زیاد آب می توان آن را دفع کرد اما اگر اندازه سنگ ها بزرگ تر از حدی باشند که بتوانند از طریق ادرار دفع شوند لازم است از تکنیک های دیگر استفاده کرد، از جمله :
1. سیستولیتولاپاکسی
در این روش پزشک یک لوله نازک دوربین دار وارد مجرای ادرار (دهانه ای که در انتهای آلت تناسلی مردان یا بالای واژن زنان دیده می شود) کرده و پس از مشاهده سنگ ها آن ها را خرد و تجزیه می کند. همچنین از لیزر یا اولتراسوند برای شکستن سنگ ها قبل از شستن مثانه استفاده می شود.
این تکنیک به ندرت باعث بروز عوارض می شود اما ممکن است پارگی دیواره مثانه و عفونت به همراه داشته باشد.
2. عمل جراحی
اگر سنگ مثانه بسیار بزرگ تر از حدی باشد که بتوان از تکنیک قبل برای تجزیه آن استفاده کرد احتمالا عمل جراحی انجام خواهد شد که طی آن پزشک برشی در شکم ایجاد و سنگ ها را از مثانه خارج می کند.
با توجه به این که تمامی عمل های جراحی با خطرات خاصی همراه هستند، گزینه اول معمولا سیستولیتولاپاکسی خواهد بود.
پیشگیری از سنگ مثانه
از آن جا که سنگ مثانه ممکن است به دلیل ابتلا به طیف وسیعی از بیماری ها رخ دهد روش خاصی برای جلوگیری از آن وجود ندارد، با این حال در صورت بروز علائم غیر طبیعی در ادرار از جمله درد، تغییر رنگ و خون لازم است با پزشک مشورت شود.
نوشیدن مایعات فراوان نیز به تجزیه هر گونه سنگ در حال رشد در مثانه کمک خواهد کرد.
برخی افراد مبتلا به عفونت ادراری احساس می کنند بعد از دفع ادرار، مقداری ادرار داخل مثانه آن ها باقی مانده، در این موارد بهتر است 10 تا 20 ثانیه بعد از اولین دفع، دوباره نسبت به دفع ادرار اقدام شود. این کار به جلوگیری از تشکیل سنگ مثانه کمک می کند.
برخی تحقیقات نشان داده افرادی که پروستات بزرگ دارند بهتر است هنگام ادرار کردن در حالت نشسته باشند نه ایستاده، این روش برای تخلیه کامل مثانه و جلوگیری از تشکیل سنگ مثانه مفید می باشد.
منبع: medicalnewstoday
