خشکی دهان چیست؟

خشکی دهان (به انگلیسی: Dry mouth) وضعیتی است که به دلیل کاهش ترشح مایع بزاق در دهان رخ داده و از جمله علائم آن می توان به ترک خوردن لب، بوی بد دهان و چسبندگی بزاق اشاره کرد.

این عارضه در افراد مسن بیشتر دیده می شود و به خودی خود چندان جدی نیست اما گاهی می تواند نشانه برخی مشکلات زمینه ای باشد که نیاز به درمان دارند.

در ادامه قصد داریم درباره خشکی دهان و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

خشکی دهان چیست؟

خشکی دهان زمانی رخ می دهد که غدد بزاق در دهان بزاق کافی تولید نکنند. در افراد مبتلا، بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان وجود ندارد که علاوه بر خشکی دهان می تواند به بوی بد دهان، خشکی گلو و ترک خوردن لب ها نیز منجر شود.

بزاق نقش مهمی در فرایند هضم دارد و به مرطوب شدن و تجزیه غذاها کمک می کند. همچنین به عنوان یک مکانیسم دفاعی به بدن در حفظ سلامت دندان ها کمک کرده و از دهان در برابر بیماری های لثه و پوسیدگی دندان ها محافظت می کند.

خشکی دهان به تنهایی عارضه جدی محسوب نمی شود اما ممکن است نشانه مشکل دیگری در سلامتی باشد و عوارضی همچون پوسیدگی دندان را به دنبال داشته باشد.

علت خشکی دهان

برخی علل احتمالی خشکی دهان عبارتند از :

1. داروها

بسیاری از داروهای تجویزی و بدون نسخه ممکن است خشکی دهان را به دنبال داشته باشند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

آنتی هیستامین ها
ضد احتقان ها
داروهای فشار خون بالا
داروهای ضد اسهال
شل کننده های عضلانی
داروهای کنترل کننده ادرار
داروهای بیماری پارکینسون
برخی داروهای ضد افسردگی

2. سن

اگرچه خشکی دهان بخش طبیعی از روند پیری نیست اما افراد مسن بیشتر از سایر مردم دارو مصرف می کنند و ممکن است برخی از داروهای آن ها باعث خشکی دهان شود، به همین دلیل این گروه سنی بیشتر در معرض خشکی دهان قرار دارد.

3. درمان سرطان

پرتو درمانی از نواحی سر و گردن ممکن است به غدد بزاقی آسیب رسانده و باعث کاهش تولید بزاق توسط این غدد شود. شیمی درمانی نیز می تواند ماهیت و میزان تولید بزاق در بدن را تغییر دهد.

4. جراحت یا عمل جراحی

عمل جراحی یا صدمات می تواند به آسیب عصبی در ناحیه سر و گردن منجر شده و به خشکی دهان بینجامد.

5. دخانیات

جویدن یا کشیدن تنباکو خطر بروز علائم خشکی دهان را افزایش می دهد.

6. کم آبی بدن

خشکی دهان گاهی به دلیل کاهش مایعات بدن و کم آبی رخ می دهد.

7. ورزش یا بازی در آب و هوای گرم

هنگام ورزش یا بازی در هوای گرم، مایعات بدن در نواحی دیگر متمرکز شده و به دنبال آن غدد بزاقی خشک می شوند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند علائم خشکی دهان افزایش خواهد یافت.

8. سایر عوامل

برخی بیماری ها و عاداتی که می توانند به خشکی دهان منجر شوند عبارتند از :

اختلالات اضطراب
افسردگی
بیماری اچ آی وی یا ایدز
پارکینسون
دیابت کنترل نشده
سندرم شوگرن
با دهان باز خوابیدن
خرناس کشیدن
سکته مغزی و بیماری آلزایمر، در این بیماری ها حتی اگر غدد تولید کننده بزاق درست عمل کنند، خشکی دهان تشدید پیدا خواهد کرد

علائم خشکی دهان

علائم و نشانه های خشکی دهان ممکن است شامل موارد زیر باشد :

بوی بد دهان
التهاب، ترک خوردگی و شکاف لب ها
ترک خوردگی و شکاف مخاط دهان یا پوشش داخلی گونه ها و لب ها که در آن پوست گوشه های دهان شکافته و زخم می شود
خشک شدن دهان
اختلالات چشایی
عفونت های قارچی در دهان مانند برفک دهان
درد در ناحیه زبان
نیاز مکرر به نوشیدن آب به خصوص شب ها
التهاب و زخم زبان
چسبیدن رژ لب به دندان ها
بیماری های لثه مکرر
افزایش پوسیدگی و پلاک دندان
مشکلات در صحبت کردن
مشکلات بلع و جویدن به خصوص هنگام خوردن مواد غذایی خشک و ترد مانند کراکر یا غلات
مشکلات مربوط به دندان مصنوعی
عفونت غدد بزاقی
گلو درد
چسبندگی بزاق
بزاق رشته ای یا تار مانند

تشخیص خشکی دهان

پزشک یا دندانپزشک ابتدا دهان بیمار را معاینه کرده و سابقه پزشکی او را بررسی می کند. همچنین ممکن است از آزمایش خون و تصویر برداری برای تایید تشخیص خود استفاده کند.

برخی روش های تشخیص خشکی دهان عبارتند از :

سیالومتری : در این تکنیک ساده میزان جریان بزاق اندازه گیری می شود، به این صورت که دستگاه جمع آوری بزاق روی سوراخ مجاری غدد بزاقی قرار گرفته و با اسید سیتریک تولید بزاق تحریک می شود
سیالوگرافی : این تکنیک شامل رادیوگرافی غدد و مجاری بزاقی می باشد که به شناسایی سنگ و توده در این ناحیه نیز کمک می کند
نمونه برداری : در این روش نمونه کوچکی از بافت غدد بزاقی جدا می شود. این روش معمولا برای تشخیص سندرم شوگرن است. به علاوه در صورت مشکوک به بد خیم بودن (سرطانی بودن) ممکن است از این روش استفاده شود

بسیاری از پزشکان به این نتیجه رسیده اند در اغلب موارد حتی با این که بیمار از خشکی دهان شدید شکایت می کند مخاط دهانی مرطوب است. به ندرت ممکن است این مسئله برعکس باشد یعنی مخاط دهانی خشک باشد اما فرد از علائم خشکی دهان شکایت نکند.

درمان خشکی دهان

درمان خشکی دهان به عوامل مختلف بستگی دارد. مثلا این که آیا بیمار دارای بیماری زمینه ای است یا داروهای خاصی استفاده می کند که باعث خشکی دهان شود یا خیر.

در صورت کشف علت زمینه ای اقدامات لازم برای به حداقل رساندن اثرات آن انجام خواهد شد.

برخی روش های درمانی احتمالی عبارتند از :

داروها : اگر پزشک متوجه شود خشکی دهان به دلیل استفاده از داروی خاص رخ داده است احتمالا دوز آن را تغییر داده یا داروی دیگری تجویز می کند که احتمال خشکی دهان در آن کاهش می یابد
افزایش تولید بزاق : ممکن است داروهایی برای افزایش تولید بزاق تجویز شود که از جمله آن ها می توان به پیلوکارپین یا سویملین اشاره کرد

به گفته محققان درمان حمایتی خشکی دهان معمولا شامل 4 مورد می باشد که عبارتند از :

افزایش جریان بزاق
جبران ترشحات بزاق از دست رفته
کنترل پوسیدگی دندان
اقدامات خاص مانند درمان عفونت ها

منظور از درمان حمایتی نوعی درمان است که تنها روی رفع علائم بیماری تمرکز داشته و به برطرف کردن علت بروز آن نمی پردازد.

افرادی که دچار خشکی دهان هستند باید به بهداشت دهان و دندان توجه ویژه داشته باشند که شامل برداشتن پلاک، درمان عفونت لثه، التهاب و پوسیدگی دندان می باشد. مسواک زدن و نخ دندان منظم نیز اهمیت زیادی در این زمینه دارد.

درمان خانگی

توصیه های خانگی زیر به افزایش رطوبت دهان و جلوگیری از علائم خشکی دهان کمک می کند :

نوشیدن مایعات بدون گاز و فاقد قند
آدامس های حاوی زایلیتول
استفاده از جایگزین بزاق کربوکسی متیل سلولز که به صورت دهانشویه کمک کننده خواهد بود
اجتناب از دهانشویه های حاوی الکل
عدم استفاده از پروتز هنگام خواب
مصرف خوراکی هایی همچون هویج یا کرفس
تنفس از طریق بینی
استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب کردن هوای اتاق خواب که به کاهش علائم خشکی دهان هنگام خواب کمک می کند

افراد مبتلا باید از موارد زیر اجتناب کنند :