سرطان پانکراس (به انگلیسی: Pancreatic cancer) از سرطان های جدی با تشخیص دشوار و علائم خاموش است که اندام مهم پانکراس را درگیر کرده و در صورت سرایت به سایر بخش های بدن می تواند به عوارض خطرناک و کشنده منجر شود.
یکی از مهم ترین نکات درباره سرطان پانکراس تشخیص دشوار آن است که باعث می شود بیمار تا زمانی که سرطان به مراحل پیشرفته نرسیده از بیماری خود اطلاع نداشته باشد، به همین دلیل امید به زندگی تا حد زیادی کاهش می یابد.
در ادامه قصد داریم درباره سرطان پانکراس و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرطان پانکراس چیست؟
سرطان پانکراس یا سرطان لوز المعده از انواع سرطان است که در بافت های پانکراس رخ می دهد. این اندام از غدد درون ریز حیاتی بدن است که در پشت معده واقع شده و با تولید آنزیم هایی که بدن برای هضم چربی ها، کربوهیدرات ها و پروتئین ها به آن ها نیاز دارد، نقش مهمی در هضم غذا ایفا می کند.
غده پانکراس دو هورمون به نام های گلوکاگون و انسولین تولید می کند که نقش مهمی در کنترل متابولیسم قند خون دارند. انسولین به سلول ها کمک می کند تا گلوکز را متابولیزه کرده و انرژی تولید کنند و گلوکاگون به افزایش سطح گلوکز (در مواردی که سطح آن بسیار کم است) کمک می کند.
متاسفانه به دلیل موقعیت خاص پانکراس، تشخیص این بیماری بسیار دشوار بوده و اغلب در مراحل پیشرفته تشخیص داده می شود. این مسئله احتمال درمان موفق بیماری را تا حد زیادی کاهش می دهد.
علائم سرطان پانکراس
سرطان پانکراس اغلب تا زمانی که به مراحل پیشرفته بیماری نرسد علائمی از خود نشان نمی دهد، به همین دلیل معمولا علائم اولیه ندارد. اگرچه حتی بعد از رشد سرطان نیز برخی علائم شایع، بسیار ظریف و تشخیص آن ها دشوار است.
تعدادی علائم سرطان پانکراس عبارتند از :
- از دست دادن اشتها
- لاغری بدون علت
- معده درد یا کمر درد
- لخته شدن خون
- زردی (زردی پوست و چشم)
- افسردگی
با پیشرفت و گسترش سرطان پانکراس، علائم موجود ممکن است تشدید یافته و علائم جدیدی نیز در بیمار ظاهر شود.
علت سرطان پانکراس
در حال حاضر علت سرطان پانکراس ناشناخته است. این نوع سرطان زمانی رخ می دهد که سلول های غیر طبیعی داخل پانکراس شروع به رشد کرده و تومور تشکیل می دهند.
همان طور که می دانید در حالت عادی، سلول های سالم به تعداد متوسط تولید شده، رشد می کنند و در نهایت می میرند اما زمانی که سرطان ایجاد می شود میزان تولید سلول های غیر طبیعی افزایش می یابد تا جایی که سرانجام سلول های سالم را نیز با خود همراه می کنند.
محققان هنوز نمی دانند علت این تغییر سلولی چیست اما برخی عوامل خطر زا احتمال ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می دهند، دو عامل مهم شامل جهش های ژنی ارثی و جهش های ژنی اکتسابی می باشد. ژن ها نحوه عملکرد سلول ها را کنترل می کنند و تغییر در آن ها می تواند به سرطان منجر شود.
عوامل خطر زای سرطان پانکراس
برخی عوامل خطر زای خاص وجود دارد که احتمال ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می دهد، از جمله :
- سیگار، 30 درصد موارد ابتلا به سرطان پانکراس با سیگار کشیدن مرتبط است
- چاقی
- ورزش نکردن
- رژیم های غذایی سرشار از چربی
- نوشیدن الکل فراوان
- دیابت
- کار با سموم دفع آفات و مواد شیمیایی
- التهاب مزمن پانکراس
- آسیب کبدی
- نژاد آفریقایی – آمریکایی
- سابقه خانوادگی سرطان پانکراس یا برخی اختلالات ژنتیکی که با این نوع سرطان مرتبط هستند
نکته : دی ان ای افراد تاثیر بسزایی در سلامتی و بیماری آن ها دارد. گاهی فرد ژن هایی را به ارث می برد که خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می دهند.
تشخیص سرطان پانکراس
تشخیص زود هنگام سرطان پانکراس احتمال بهبودی را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد. به همین دلیل بهتر است به محض مشاهده علائمی که بهبود پیدا نمی کنند یا به طور دائم عود می کنند به پزشک مراجعه شود.
پزشک برای تشخیص دقیق، علائم و سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و چند آزمایش انجام می دهد که عبارتند از :
- سی تی اسکن یا ام آر آی که تصویر کامل و دقیق از پانکراس ارائه می دهند
- سونوگرافی آندوسکوپی که طی آن یک لوله نازک و منعطف دوربین دار داخل معده شده و تصاویری از پانکراس می دهد
- نمونه برداری از پانکراس
- آزمایش خون برای تشخیص نشانگرهای تورمور CA 19-9 که می تواند نشان دهنده سرطان پانکراس باشد
مراحل سرطان پانکراس
پزشک بعد از تشخیص سرطان پانکراس آزمایش های دیگری نیز انجام می دهد تا بداند آیا سرطان به نواحی دیگر بدن نیز گسترش یافته یا خیر و اگر پاسخ مثبت است کدام اندام ها درگیر شده اند.
آزمایش های تصویر برداری همچون پت اسکن و آزمایش خون به پزشک در تشخیص تومور و همچنین تعیین مرحله، میزان پیشرفت آن و انتخاب گزینه درمانی مناسب کمک می کنند.
پزشک بر اساس نتایج به دست آمده از آزمایش ها مرحله سرطان را مشخص می کند که یکی از موارد زیر می باشد :
- مرحله 1 : تومورها تنها در پانکراس دیده می شوند
- مرحله 2 : تومورها به بافت های شکمی یا غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته اند
- مرحله 3 : سرطان به عروق خونی اصلی و غدد لنفاوی گسترش یافته است
- مرحله 4 : تومورها به اندام های دیگر مانند کبد نیز سرایت کرده اند
مرحله 2
در این مرحله سرطان به اندام پانکراس محدود شده و ممکن است به چند غده لنفاوی مجاور گسترش یافته باشد اما به بافت های مجاور یا عروق خونی و همچنین به نواحی دیگر بدن سرایت نکرده است.
تشخیص سرطان پانکراس در مراحل اولیه از جمله مرحله 2 دشوار است اما اگر علامتی وجود داشته باشد شامل موارد زیر است :
- زردی
- تغییر در رنگ ادرار
- درد یا حساسیت در قسمت فوقانی شکم
- کاهش وزن
- کاهش اشتها
- خستگی
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- عمل جراحی
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- درمان دارویی هدفمند
پزشک ممکن است از ترکیبی از این روش ها برای کوچک تر شدن تومور و جلوگیری از متاستازهای احتمالی (سرایت به سایر اندام ها) استفاده کند. نرخ بقای سرطان پانکراس مرحله 2 حدود 30 درصد است.
مرحله 3
در این مرحله سرطان به صورت توموری در پانکراس است که احتمالا به نواحی مجاور آن از جمله غدد لنفاوی یا عروق خونی سرایت کرده اما هنوز به اندام های دور گسترش نیافته است.
سرطان پانکراس نوعی سرطان خاموش است زیرا اغلب تا رسیدن به مرحله پیشرفته تشخیص داده نمی شود، به همین دلیل مرحله 3 نیز ممکن است بدون علامت باشد و اگر علائمی ظاهر شود به صورت زیر خواهد بود :
- درد پشت
- درد یا حساسیت در قسمت فوقانی شکم
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- خستگی
- افسردگی
درمان سرطان پانکراس در مرحله 3 دشوار است اما تکنیک های درمانی می توانند از شیوع سرطان جلوگیری کرده و علائم ناشی از تومور را تسکین دهند. این درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشند :
- جراحی برای برداشتن بخشی از پانکراس (عمل جراحی ویپل)
- داروهای ضد سرطان
- پرتو درمانی
نرخ بقای پنج ساله برای سرطان پانکراس در مرحله 3 بین 3 تا 12 درصد است.
معمولا در افراد مبتلا در این مرحله، سرطان بعد از درمان دوباره عود می کند، علت این است که میکرومتاستازها یا نواحی کوچکی که درگیر سرطان شده اما تشخیص داده نشده اند به نواحی دور سرایت می کنند.
مرحله 4
سرطان پانکراس در مرحله 4 پا را فراتر گذاشته و به سایر اندام ها مانند مغز، استخوان ها یا کبد گسترش یافته است. سرطان اغلب در این مرحله تشخیص داده می شود زیرا تا زمانی که به سایر اندام ها سرایت نکرده به ندرت علائم ایجاد می کند.
علائمی که ممکن است در این مرحله مشاهده شوند عبارتند از :
- درد در قسمت فوقانی شکم
- درد در پشت
- خستگی
- زردی (زردی پوست)
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- افسردگی
این مرحله از سرطان پانکراس قابل درمان نیست اما استفاده از تکنیک های درمانی می تواند علائم را تسکین داده و از عوارض سرطان جلوگیری کند. برخی روش های درمانی عبارتند از :
- شیمی درمانی
- درمان های تسکین دهنده درد
- جراحی بای پس مجاری صفراوی
- استنت گذاری مجاری صفراوی
- جراحی بای پس معده
نرخ بقای پنج ساله برای سرطان پانکراس در مرحله 4 حدود 3 درصد است.
درمان سرطان پانکراس
درمان سرطان پانکراس به مرحله سرطان بستگی دارد و با دو هدف انجام می شود که شامل از بین رفتن سلول های سرطانی و جلوگیری از گسترش آن می باشد.
کاهش وزن، انسداد روده، شکم درد و نارسایی کبدی از جمله عوارض شایع استفاده از تکنیک های درمانی سرطان پانکراس می باشد.
1. عمل جراحی
پزشک هنگام تصمیم گیری برای عمل جراحی سرطان پانکراس به محل و مرحله سرطان توجه می کند و طی جراحی ممکن است کل یا بخش هایی از غده پانکراس برداشته شود.
تومورهای محدود به سر و گردن پانکراس را می توان با نوعی عمل جراحی به نام ویپل یا پانکراتیکو دئودنکتومی از بین برد. در این تکنیک بخش اول یا سر پانکراس، حدود 20 درصد تنه یا بخش دوم پانکراس و همچنین نیمه انتهایی مجاری صفراوی و بخش ابتدای روده برداشته می شود. ناگفته نماند در نسخه اصلاح شده این جراحی، بخشی از معده نیز جدا می شود.
نوع دیگر عمل جراحی پانکراتکتومی نام دارد که طی آن دم و تنه پانکراس جدا شده و قسمت سر آن باقی می ماند.
عمل جراحی تنها در مواردی که سرطان به پانکراس محدود شده و هنوز به سایر اندام های بدن سرایت نکرده استفاده می شود زیرا با جراحی تنها می توان تومور اصلی را از بین برد و این روش ممکن است برای مراحل پیشرفته این بیماری مناسب نباشد.
2. پرتو درمانی
در صورتی که سرطان پانکراس به اندام های خارج از این غده سرایت کرده باشد باید سایر گزینه های درمانی مورد توجه قرار بگیرند که یکی از آن ها پرتو درمانی است.
در پرتو درمانی از اشعه ایکس و سایر پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود.
3. شیمی درمانی
پزشک در برخی موارد ممکن است سایر درمان ها را با شیمی درمانی ترکیب کند. در شیمی درمانی از داروهای کشنده سرطان برای جلوگیری از رشد سلول های سرطانی در آینده استفاده می شود.
4. درمان هدفمند
در این روش از داروها یا تکنیک های دیگر برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول های سرطانی به طور خاص استفاده می شود. این داروها طوری طراحی شده اند که بر خلاف شیمی درمانی به سلول های سالم یا طبیعی آسیب نمی رسانند.
انواع سرطان پانکراس
به طور کلی دو نوع سرطان پانکراس وجود دارد :
1. آدنوکارسینوم پانکراس
حدود 95 درصد موارد ابتلا به سرطان پانکراس از این نوع هستند. این نوع سرطان در سلول های برون ریز غده پانکراس ایجاد می شود.
لازم به ذکر است بخش عمده سلول های پانکراس از سلول های برون ریز می باشند که آنزیم های پانکراس را تولید کرده یا مجاری پانکراس را تشکیل می دهند.
2. تومورهای نورو اندوکرین پانکراس
این نوع سرطان پانکراس کمتر شایع بوده و در سلول های غدد درون ریز پانکراس ایجاد می شود. این سلول ها وظیفه تولید هورمون ها از جمله هورمون های کنترل کننده قند خون را بر عهده دارند.
پیشگیری از سرطان پانکراس
از آن جا که علت سرطان پانکراس هنوز مشخص نشده بنابراین نمی توان درباره پیشگیری از آن چیز زیادی گفت. به علاوه برخی عوامل خطر زای ابتلا به این نوع سرطان مانند جنسیت، سن و ژن ها قابل تغییر نیستند، اگرچه با تغییراتی در سبک زندگی از جمله ترک سیگار و الکل و حفظ وزن سالم ممکن است بتوان خطر ابتلا را تا حدی کاهش داد.
امید به زندگی در سرطان پانکراس
سرطان پانکراس یکی از کشنده ترین سرطان ها است و این مسئله همان طور که قبلا اشاره کردیم به دلیل عدم تشخیص زود هنگام آن می باشد.
نرخ بقا یا امید به زندگی سرطان پانکراس در مراحل مختلف متفاوت است. منظور از نرخ بقا به درصدی از تعداد افراد مبتلا به یک نوع و مرحله سرطان گفته می شود که بعد از مدت زمان مشخص هنوز زنده هستند. این عدد مدت زمان دقیق زنده ماندن بیمار را نشان نمی دهد بلکه به بیماران کمک می کند تا از میزان موفقیت درمان سرطان تا حدی آگاه شوند.
معمولا نرخ بقا به صورت یک درصد پنج ساله نشان داده می شود و مهم است بدانید این نرخ بقا یک پیش بینی قطعی نیست.
به نظر می رسد نرخ بقای پنج ساله سرطان پانکراس محلی 34 درصد است که شامل مراحل اولیه تا مرحله 2 می باشد اما نرخ بقای پنج ساله سرطان پانکراس محلی که سرطان ساختارهای مجاور یا غدد لنفاوی گسترش پیدا کرده 12 درصد است که شامل مرحله 2 پیشرفته و مرحله 3 می باشد.
نرخ بقای پنج ساله سرطان پانکراس مرحله 4 که به سایر اندام های بدن از جمله ریه ها، کبد یا استخوان گسترش یافته 3 درصد است.
لازم به ذکر است توجه به توصیه های پزشک می تواند به بهبود شانس زنده ماندن بیمار کمک کند. همچنین می توان موارد زیر را زیر نظر پزشک امتحان کرد :
- مصرف مکمل های آنزیم پانکراس برای بهبود هضم غذا
- داروهای ضد درد
- مراقبت منظم حتی اگر سرطان با موفقیت درمان شود
آینده سرطان پانکراس
طی دهه های اخیر نرخ بقای سرطان پانکراس تا حدی بهبود پیدا کرده و امید می رود تحقیقات و درمان های جدید میزان بقای متوسط پنج ساله در افراد مبتلا به سرطان پانکراس را افزایش دهد.
با این حال درمان این بیماری به دلیل تشخیص دیر هنگام هنوز دشوار است. در این میان ترکیب درمان های جایگزین و درمان های پزشکی روتین و همچنین یوگا، مدیتیشن و ورزش های ملایم می تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
منبع: healthline
