سرطان دهان چیست؟

سرطان دهان (به انگلیسی: Oral cancer) نوعی سرطان زیر مجموعه سرطان سر و گردن است که اغلب افراد بالای 40 سال و مردان را درگیر می کند.

این بیماری معمولا در مراحل اولیه بدون علامت است و به همین دلیل در بسیاری از موارد بعد از سرایت به غدد لنفاوی گردن تشخیص داده می شود. مانند بسیاری از سرطان های دیگر تشخیص به موقع نقش مهمی در درمان موثر این بیماری دارد.

در ادامه قصد داریم درباره سرطان دهان و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

سرطان دهان چیست؟

سرطان دهان بیماری است که بافت های دهان یا گلو را درگیر کرده و می تواند در هر نقطه از دهان از جمله داخل گونه یا لثه ها ایجاد شود.

این نوع سرطان اغلب از سلول های سنگفرشی موجود در دهان، زبان و لب ها شروع می شود و نوعی سرطان سر و گردن است که در گروه سرطان دهان و حفره حلقی قرار می گیرد.

انواع سرطان دهان

سرطان دهان شامل سرطان های زیر می باشد :

سرطان لب ها
سرطان زبان
سرطان دیواره داخلی گونه
سرطان لثه
سرطان کف دهان
سرطان سقف دهان سخت و نرم

دندانپزشک اولین پزشکی است که می تواند متوجه علائم سرطان در ناحیه دهان شود.

علائم سرطان دهان

سرطان دهان معمولا در مراحل اولیه هیچ علامت و نشانه ای ندارد، به همین دلیل افراد سیگاری و کسانی که مشروبات الکلی می نوشند باید مرتب به دندانپزشک مراجعه کنند زیرا این دو عامل از فاکتورهای خطر زای ابتلا به سرطان دهان محسوب می شوند و دندانپزشک می تواند این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص دهد.

علائم پیش سرطان

علائم سرطان دهان در مراحل اولیه ممکن است به صورت زیر بروز کند :

لوکوپلاکی : لکه های سفیدی در دهان ایجاد می شود که با مالش از بین نمی رود
لیکن پلان دهانی : در این حالت خطوط سفید با حاشیه مایل به قرمز در برخی نواحی دهان ایجاد می شود که احتمالا با زخم همراه است

بسیاری از ضایعات ایجاد شده داخل دهان ممکن است نشانه پیش سرطان باشند. اگرچه این مسئله به معنای این نیست که فرد به سرطان مبتلا باشد اما لازم است به محض مشاهده هر گونه تغییر در دهان با پزشک مشورت شود.

توجه دقیق به تغییرات ممکن است به تشخیص سرطان دهان در مراحل اولیه کمک کند که در این صورت درمان را بسیار ساده تر خواهد کرد.

علائم سرطان

در صورت ابتلا به سرطان دهان ممکن است علائم زیر ایجاد شوند :

لکه هایی روی دیواره دهان یا زبان که معمولا قرمز یا قرمز مایل به سفید هستند
خونریزی، درد یا بی حسی در دهان
زخم هایی که بهبود پیدا نمی کنند
توده یا ضخیم شدن لثه یا دیواره دهان
لق شدن بی دلیل دندان
بد جا گرفتن دندان مصنوعی در دهان
ورم فک
گلو درد یا احساسی شبیه به این که چیزی در گلو گیر کرده است
خشن شدن صدا
مشکل در جویدن یا بلع
مشکل در حرکت دادن زبان یا فک

اگرچه دارا بودن هر یک از این علائم به معنای ابتلای فرد به سرطان دهان نیست اما بهتر است به پزشک مراجعه شود.

علت سرطان دهان

بیماری سرطان زمانی رخ می دهد که یک تغییر ژنتیکی در بدن باعث رشد بدون کنترل و بیش از حد سلول ها شود. با ادامه رشد این سلول ها تومور ایجاد شده و با گذشت زمان سلول های سرطانی می توانند به سایر بخش های بدن سرایت کنند.

حدود 90 درصد سرطان های دهان از نوع سلول سنگفرشی هستند و از سلول های سنگفرشی که لب ها و داخل دهان را پوشانده اند شروع می شوند.

عوامل خطر زای سرطان دهان

پزشکان هنوز علت دقیق تغییرات ژنتیکی عامل سرطان را نمی دانند اما به نظر می رسد برخی عوامل خطر زا احتمال آن را افزایش می دهد، از جمله :

سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو
استفاده از انفیه حاوی تنباکو
جویدن دائمی آجیل فوفل که به خصوص در جنوب شرقی آسیا رایج است
مصرف بیش از حد الکل
عفونت ویروس پاپیلومای انسانی به خصوص HPV نوع 16
سابقه قبلی سرطان سر و گردن

برخی عوامل دیگر که خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می دهند عبارتند از :

قرار گرفتن لب ها در معرض اشعه ماورا بنفش از جمله نور خورشید، لامپ های خورشیدی و دستگاه های برنزه کننده
بیماری رفلاکس معده
پرتو درمانی قبلی سر، گردن یا هر دو
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص به خصوص آزبست، اسید سولفوریک و فرمالدئید
داشتن زخم طولانی مدت یا وارد شدن ضربه های مزمن مانند دندان قروچه
نوشیدن چای ماته بسیار داغ که در آمریکای جنوبی محبوب است

ناگفته نماند پیروی از یک رژیم غذایی سالم که حاوی مقادیر زیاد میوه و سبزیجات تازه می باشد ممکن است خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهد.

تشخیص سرطان دهان

پزشک ابتدا علائم را بررسی کرده، معاینه فیزیکی انجام می دهد و در مورد سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی فرد سوالاتی می پرسد.

اگر پزشک به سرطان دهان مشکوک باشد ممکن است نمونه برداری انجام شود که طی آن نمونه کوچکی از بافت برای بررسی وجود سلول های سرطانی جدا می شود. اگر نتایج، ابتلا به سرطان دهان را تایید کند لازم است مرحله آن نیز مشخص شود که از آزمایش های زیر برای این منظور استفاده می شود :

آندوسکوپی : در این تکنیک پزشک یک لوله نازک دوربین دار را از گلوی فرد عبور می دهد تا میزان سرایت سرطان به سایر نواحی را بررسی کند
تصویر برداری : در این تکنیک ها با کمک ابزار تصویر برداری از جمله اشعه ایکس از ریه ها عکس گرفته می شود و گسترش سرطان بررسی می شود

مراحل سرطان دهان

مرحله سرطان به میزان گسترش آن در بدن اشاره دارد. در مراحل اولیه ممکن است سلول های پیش سرطانی وجود داشته باشند که در نهایت می توانند سرطانی شوند.

مرحله پیش سرطان : در این مرحله که گاهی سرطان مرحله 0 یا سرطان درجا نامیده می شود ممکن است پزشک مواردی همچون ترک سیگار و توجه به تغییرات بعدی را توصیه کند
سرطان موضعی : در این مرحله سرطان تنها یک ناحیه را درگیر کرده و به سایر بافت ها سرایت نکرده است
سرطان منطقه ای : در این مرحله سرطان به بافت های مجاور گسترش پیدا کرده است
سرطان دور : در این مرحله سرطان به سایر قسمت های بدن از جمله ریه ها یا کبد گسترش یافته است

گزینه های درمانی و چشم انداز بیماری تا حدودی به مرحله سرطان بستگی دارد.

درمان سرطان دهان

درمان سرطان دهان به موارد زیر بستگی دارد :

محل، مرحله و نوع سرطان
سلامت کلی فرد
تمایلات شخصی

برخی گزینه های درمانی عبارتند از :

1. عمل جراحی

پزشک ممکن است برای برداشتن تومور و بخشی از بافت سالم اطراف آن عمل جراحی پیشنهاد دهد که می تواند شامل برداشتن بخشی از زبان، استخوان فک یا گره های لنفاوی باشد.

اگر عمل جراحی باعث تغییر قابل توجه ظاهر یا توانایی فرد در گفتگو یا غذا خوردن شود ممکن است نیاز به عمل جراحی ترمیمی باشد.

2. پرتو درمانی

سرطان دهان به پرتو درمانی حساس است. در این تکنیک با پرتوهای ایکس انرژی بالا یا ذرات تابشی به دی ان ای داخل سلول های تومور آسیب رسانده و توانایی تکثیر آن ها را از بین می برند.

پرتو درمانی خارجی : در این روش از یک دستگاه در خارج از بدن برای تاباندن اشعه به مناطق آسیب دیده استفاده می شود
براکی تراپی : در این تکنیک جراح از سوزن های رادیو اکتیو برای تابش در داخل بدن استفاده می کند. پزشک ممکن است از این روش برای افرادی که در مراحل اولیه سرطان زبان هستند استفاده کند

برخی عوارض جانبی پرتو درمانی دهان عبارتند از :

پوسیدگی دندان ها
زخم های داخل دهان
خونریزی لثه ها
سفت شدن فک
خستگی
واکنش های پوستی مانند سوختگی

درمان احتمالا در افرادی که سیگار نمی کشند یا قبلا سیگار را ترک کرده اند بیشتر اثر بخش خواهد بود.

در مراحل اولیه معمولا تنها به پرتو درمانی نیاز است اما پزشک می تواند برای کاهش خطر پیشرفت یا عود بیماری از ترکیب تکنیک های مختلف استفاده کند.

3. شیمی درمانی

اگر میزان گستردگی سرطان بالا باشد ممکن است از ترکیبی از شیمی درمانی و پرتو درمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده شود. در شیمی درمانی داروهای قوی به دی ان ای سلول های سرطانی صدمه زده و توانایی تکثیر و گسترش سلول ها را تضعیف می کنند.

متاسفانه این داروها گاهی به بافت سالم نیز آسیب رسانده و ممکن است به عوارض جانبی شدید منجر شوند، از جمله :

خستگی
تهوع و استفراغ
ریزش مو
ضعیف شدن سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به عفونت

این عوارض معمولا بعد از پایان دوره شیمی درمانی از بین می روند.

4. هایپر ترمی درمانی

این تکنیک جدید است و طی آن پزشک، ناحیه آسیب دیده را با گرمای بیشتر از دمای طبیعی بدن حرارت می دهد تا سلول های سرطانی آسیب دیده و از بین بروند. این روش ممکن است باعث افزایش حساسیت سلول های سرطانی به پرتو درمانی نیز شود.

عوارض سرطان دهان

سرطان دهان و تکنیک های درمانی مورد استفاده در آن ممکن است عوارض جانبی به دنبال داشته باشند. به عنوان مثال برخی عوارض شایع بالقوه بعد از جراحی عبارتند از :

خونریزی
عفونت
درد
مشکل در بلع و خوردن

برخی مشکلات طولانی مدت ممکن است شامل موارد زیر باشد:

باریک شدن سرخرگ کاروتید : این مسئله می تواند به دلیل پرتو درمانی رخ دهد و به مشکلات قلبی عروقی منجر شود
مشکلات دندانی : در صورت تغییر شکل دهان و فک ممکن است مشکلاتی در دندان ها ایجاد شود
دیسفاژی یا مشکل در بلع : این مسئله باعث مشکلاتی در غذا خوردن می شود و خطر عبور غذا به مسیر تنفسی و عفونت های بعدی را افزایش می دهد
مشکلات گفتاری : تغییر در زبان، لب ها و سایر مشخصه های دهانی می تواند تاثیر منفی روی گفتار بگذارد
مشکلات روانی : به دنبال مشکلات ایجاد شده ممکن است فرد دچار افسردگی، تحریک پذیری، نا امیدی و اضطراب شود

چشم انداز سرطان دهان

چشم انداز سرطان دهان یا حفره حلق به مرحله سرطان، ناحیه ای که سرطان در آن رخ داده و سایر عوامل بستگی دارد. آمار نشان داده امید به زندگی 5 ساله در افراد مبتلا به انواع سرطان دهان به صورت زیر است :

مرحله	سرطان زبان	سرطان لب	سرطان کف دهان
محلی	%81	%92	%78
موضعی	%67	%61	%39
دور	%39	%24	%19
کلی	%66	%88	%53