کولیت زخمی یا کولیت اولسراتیو (به انگلیسی: Ulcerative colitis) نوعی بیماری التهابی روده است که دیواره روده بزرگ، راست روده یا هر دو را درگیر و ملتهب می کند و در نهایت به زخم روده بزرگ منجر می شود.
این عارضه که معمولا به دلیل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی و حمله آن به روده بزرگ رخ می دهد با علائم گوارشی خفیف تا شدید از جمله دل درد، اسهال و مدفوع خونی همراه می باشد که معمولا به صورت دوره ای شعله ور شده و فروکش می کنند.
در ادامه قصد داریم درباره کولیت زخمی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کولیت زخمی چیست؟
کولیت زخمی از بیماری های التهابی روده (IBD) محسوب می شود و زمانی رخ می دهد که دیواره روده بزرگ، راست روده یا هر دو ملتهب و به دنبال آن زخم هایی در دیواره روده بزرگ ایجاد شود که معمولا از راست روده شروع شده و به سمت بالا گسترش پیدا می کند و می تواند کل روده بزرگ را درگیر کند.
التهاب سرعت حرکات روده بزرگ و دفعات تخلیه آن را افزایش می دهد و به مرور و با از بین رفتن سلول های سطح دیواره، زخم ها شکل می گیرند که می توانند به خونریزی و ترشح مخاط و چرک در این ناحیه منجر شوند.
این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد اما معمولا در سنین بین 15 تا 35 سال تشخیص داده می شود.همچنین احتمال ابتلا به آن در سنین بالای 50 سال نیز اندکی افزایش می یابد.
علائم کولیت زخمی
شدت علائم کولیت زخمی در افراد مبتلا متفاوت است، به علاوه علائم در یک فرد ممکن است با گذشت زمان تغییر کند.
بیماران ممکن است در دوره ای از بیماری علائم خفیف تجربه کرده یا هیچ علامتی نداشته باشند اما در دوره شعله وری، علائم عود کرده و شدیدتر می شوند.
برخی از رایج ترین علائم کولیت زخمی عبارتند از :
- درد شکمی
- افزایش صداهای شکم
- مدفوع خونی
- اسهال
- تب
- درد مقعدی
- کاهش وزن
- سو تغذیه
این بیماری ممکن است علائم دیگری نیز به همراه داشته باشند، از جمله :
- درد مفصل
- ورم مفصل
- حالت تهوع و کاهش اشتها
- مشکلات پوستی
- زخم های دهان
- التهاب چشم
علت کولیت زخمی
به نظر می رسد بیماری کولیت زخمی حاصل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن می باشد که علت آن هنوز مشخص نشده است.
برخی عوامل که ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشند عبارتند از :
- ژن ها : برخی افراد ژن خاصی را از والدین خود به ارث می برند که احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد
- سایر اختلالات ایمنی : اگر فرد به بیماری ایمنی دیگری نیز مبتلا باشد بیشتر در معرض ابتلا به کولیت زخمی قرار خواهد داشت
- عوامل محیطی : باکتری ها، ویروس ها و آنتی ژن ها ممکن است سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند
عوامل خطر زای کولیت زخمی
اکثر بیماران سابقه خانوادگی کولیت زخمی ندارند با این حال در حدود 12 درصد موارد، سابقه خانوادگی دیده می شود.
کولیت زخمی می تواند در هر نژادی رخ دهد اما بیشتر سفید پوستان را درگیر می کند.
همچنین به نظر می رسد بین مصرف داروی ایزوترتینوین و کولیت زخمی ارتباط وجود دارد. این دارو برای درمان آکنه کیستیک مصرف می شود.
تشخیص کولیت زخمی
کولیت زخمی شباهت زیادی به سایر بیماری های روده ای از جمله بیماری کرون دارد، به همین دلیل پزشک معمولا علاوه بر آزمایش های تشخیصی این بیماری از آزمایش های دیگر برای رد ابتلا به سایر بیماری ها استفاده می کند.
برخی آزمایش های تشخیص کولیت زخمی عبارتند از :
- آزمایش مدفوع : در این آزمایش، مدفوع از نظر برخی مارکرهای التهابی، خون، باکتری و انگل ها بررسی می شود
- آندوسکوپی : در این تکنیک پزشک با فرستادن یک لوله انعطاف پذیر به داخل بدن اندام های گوارشی معده، مری و روده کوچک را بررسی می کند
- کولونوسکوپی : در این تکنیک با فرستان یک لوله منعطف بلند به راست روده، قسمت داخلی روده بزرگ بررسی می شود
- نمونه برداری : در این روش پزشک یک نمونه از بافت روده بزرگ جدا کرده و برای بررسی به آزمایشگاه می فرستد
- سی تی اسکن : در این تکنیک با کمک اشعه ایکس از شکم و لگن تصویربرداری می شود
آزمایش های خون نیز اغلب در تشخیص کولیت زخمی کمک کننده هستند، به عنوان مثال با تست شمارش کامل خون علائم کم خونی کنترل و با آزمایش هایی همچون CRP و ESR میزان التهاب مشخص می شود. پزشک ممکن است آزمایش های آنتی بادی نیز تجویز کند.
کولونوسکوپی
کولونوسکوپی نوعی آزمایش تشخیصی برای کولیت زخمی است که از آن برای تعیین شدت بیماری و غربال گری سرطان روده بزرگ نیز استفاده می شود.
معمولا نیاز است بیمار قبل از کولونوسکوپی به طور موقت مصرف غذاهای جامد را کاهش داده و تنها مایعات مصرف کند. همچنین لازم است ملین استفاده شود تا همه ضایعات و مواد موجود در روده بزرگ و راست روده تخلیه و فضای روده برای بررسی بهتر پاکسازی شود.
احتمالا پزشک به بیمار توصیه می کند مدتی قبل از آزمایش ناشتا باشد. در طی آزمایش نیز بیمار به پهلو دراز کشیده و بعد از استفاده از آرام بخش، با وارد کردن یک دستگاه بلند و منعطف از طریق مقعد داخل روده بزرگ به طور کامل بررسی می شود.
پزشک در کولونوسکوپی به دنبال علائم التهاب است و ضایعات پیش سرطانی به نام پولیپ را شناسایی می کند. همچنین ممکن است یک تکه کوچک از بافت روده را به عنوان نمونه به آزمایشگاه ارسال کند.
در صورت تشخیص کولیت زخمی احتمالا لازم است به طور دوره ای کولونوسکوپی انجام دهد تا التهاب، میزان آسیب به روده و پیشرفت بیماری بررسی شود.
درمان کولیت زخمی
کولیت زخمی یک بیماری مزمن است که در حال حاضر هیچ درمان قطعی غیر از عمل جراحی برای آن وجود ندارد. هدف از درمان های دیگر کاهش التهاب می باشد تا از شعله ور شدن علائم پیشگیری و دفعات دوره شعله وری کاهش یابد.
دارو درمانی
این که پزشک چه دارویی تجویز کند به وضعیت سلامتی فرد و شدت علائم بستگی دارد.
در مورد علائم خفیف احتمالا داروهای کاهش دهنده التهاب و تورم تجویز می شود که به کاهش بسیاری از علائم کمک خواهد کرد. این داروها عبارتند از :
- مسالازین
- سولفاسالازین
- بالسالازید
- السالازین
- 5 آمینو سالیسیلات
در برخی موارد برای کاهش التهاب به تجویز کورتیکو استروئیدها نیاز است اما به دلیل عوارض جانبی این داروها، پزشک سعی می کند مصرف آن ها را محدود کند. به علاوه در صورت وجود عفونت نیاز به تجویز آنتی بیوتیک خواهد بود.
در مواردی که علائم بیماری متوسط تا شدید است ممکن است از داروهای بیولوژیک استفاده شود که نوعی داروی آنتی بادی هستند و از شعله ور شدن علائم جلوگیری می کنند.
برخی داروهای بیولوژیک موثر برای اکثر افراد عبارتند از :
- اینفیلیکسیماب
- ودولیزوماب
- اوستکناماب
- توفاسیتینیب
پزشک ممکن است از داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی نیز برای تغییر در عملکرد این سیستم استفاده کند که از جمله این داروها می توان به متوترکسات، 5 آمینو سالیسیلات و تیوپورین اشاره کرد. در حال حاضر استفاده از این داروها به عنوان تنها درمان مورد استفاده برای کولیت زخمی توصیه نمی شود.
لازم به ذکر است داروی توفاسیتینیب در سال 2018 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به عنوان درمان کولیت زخمی تایید شده است. این دارو که در ابتدا برای درمان روماتیسم مفصلی استفاده می شده، سلول های عامل التهاب را هدف قرار می دهد و اولین داروی خوراکی است که برای درمان طولانی مدت کولیت زخمی تایید شده است.
بستری شدن در بیمارستان
در صورت شدید بودن علائم و برای رفع کم آبی بدن و کمبود الکترولیت هایی که به دلیل بروز اسهال رخ داده احتمالا نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان می باشد. همچنین ممکن است نیاز به استفاده از خون اهدایی و درمان سایر عوارض احتمالی باشد.
عمل جراحی
در صورت خونریزی زیاد، علائم مزمن و ناتوان کننده، سوراخ شدن روده بزرگ یا انسداد شدید احتمالا نیاز به عمل جراحی می باشد. این مشکلات جدی از طریق سی تی اسکن یا کولونوسکوپی قابل شناسایی هستند.
عمل جراحی شامل برداشتن کل روده بزرگ و ایجاد یک مسیر جدید برای دفع ضایعات بدن می باشد که می تواند علائم را به طور کامل برطرف کند. این مسیر احتمالا با باز کردن یک دهانه کوچک در دیواره شکم ایجاد شده یا از انتهای راست روده به سمت مقعد هدایت می شود.
جراح برای تخلیه ضایعات از طریق دیواره شکم یک شکاف کوچک در دیواره ایجاد می کند و نوک روده کوچک یا ایلئوم را به سطح پوست می آورد. در این حالت ضایعات از طریق دهانه به کیسه ای در خارج از بدن منتقل می شوند.
در حالت دوم جراح قسمت آسیب دیده روده بزرگ و راست روده را برداشته اما عضلات خارجی راست روده را نگه می دارد، سپس روده کوچک را به راست روده متصل می کند تا ضایعات از طریق مقعد دفع شوند. در این صورت حرکات روده بیش از حد و مدفوع آبکی تر از همیشه خواهد بود.
لازم به ذکر است استفاده از کیسه ممکن است عوارض جانبی و التهاب به دنبال داشته باشد، به همین دلیل برخی افراد ترجیح می دهند عمل جراحی جزئی انجام داده و تنها بخش هایی از روده بزرگ که تحت تاثیر بیماری قرار گرفته خارج کنند.
گفته شده از هر 5 بیمار مبتلا به کولیت زخمی 1 نفر در طول زندگی خود به عمل جراحی نیاز دارد. اگرچه عمل جراحی می تواند علائم کولیت زخمی را برطرف کند اما اثرات منفی و عوارض احتمالی طولانی مدت به همراه دارد که لازم است درباره آن با پزشک معالج مشورت شود.
درمان طبیعی
از آن جا که مصرف برخی داروهای تجویزی برای درمان کولیت زخمی با عوارض جانبی جدی همراه هستند، در مواردی که بیمار قادر به تحمل این داروها نیست ممکن است از درمان های طبیعی استفاده شود.
برخی درمان های طبیعی که احتمالا برای کولیت زخمی مفید هستند عبارتند از :
- کندر : این گیاه دارویی در رزین زیر پوست درخت کندر یافت می شود و به نظر می رسد برخی واکنش های شیمیایی ایجاد کننه التهاب در بدن را متوقف می کند
- بروملین : به نظر می رسد این آنزیم به کاهش علائم و پیشگیری از شعله ور شدن آن کمک می کند. این ماده به طور طبیعی در آناناس وجود دارد، اگرچه به صورت مکمل نیز عرضه می شود
- پروبیوتیک ها : روده و معده محل زندگی میلیاردها باکتری هستند. با وجود باکتری های سالم بدن بهتر می تواند از التهاب و علائم کولیت زخمی جلوگیری کند. گفته شده مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک یا مکمل های آن به تقویت سلامت فلور میکروبی روده کمک می کند
- پسیلیوم : این مکمل فیبر دار به تنظیم حرکات روده کمک کرده و احتمالا علائم را کاهش خواهد داد، همچنین از یبوست جلوگیری و دفع ضایعات بدن را آسان تر می کند. با این حال بسیاری از افراد مبتلا به بیماری های التهاب روده با مصرف فیبر در دوره شعله وری، دچار تشدید علائم از جمله گرفتگی شکم، گاز و نفخ می شوند
- زردچوبه : این ادویه زرد رنگ سرشار از کورکومین است که نوعی آنتی اکسیدان قوی محسوب می شود و به کاهش التهاب کمک می کند
تغذیه و کولیت زخمی
رژیم غذایی خاصی برای کولیت زخمی وجود ندارد و بدن هر فرد نسبت به غذا و نوشیدنی ها واکنش متفاوت نشان می دهد، با این حال توجه به نکات زیر به جلوگیری از شعله وری علائم کمک می کند :
1. استفاده از رژیم غذایی کم چرب
هنوز مشخص نیست استفاده از رژیم غذایی کم چرب برای کولیت زخمی مفید است یا خیر، اما به نظر می رسد مصرف غذاهای چرب به خصوص در افراد مبتلا به بیماری های التهاب روده می تواند باعث بروز اسهال شود. این در حالیست که غذاهای کم چرب احتمالا دوره های شعله وری را به تاخیر می اندازند.
افرادی که تمایل به استفاده از چربی دارند بهتر است گزینه های سالم تر همچون روغن زیتون و اسیدهای چرب امگا 3 را انتخاب کنند.
2. افزایش مصرف ویتامین C
ویتامین C از روده محافظت کرده و به تسریع ترمیم یا تسکین علائم در دوره شعله وری کمک می کند. به نظر می رسد دوره خاموشی علائم در افرادی که از رژیم های غذایی غنی از ویتامین C استفاده می کنند طولانی تر است.
از جمله مواد غذایی سرشار از ویتامین C می توان به جعفری، فلفل دلمه ای، اسفناج و انواع توت ها اشاره کرد.
3. افزایش مصرف فیبر
اگرچه مصرف فیبر در دوره شعله وری علائم کولیت زخمی احتمالا آخرین چیزی است که روده انتظارش را می کشد اما در دوره های خاموشی علائم، مصرف این ماده مغذی به وضعیت بیمار و دفع بهتر ضایعات بدن طی حرکات روده کمک خواهد کرد.
4. تهیه دفترچه غذایی
پزشک احتمالا از بیمار می خواهد یک دفترچه تهیه کرده و به مدت چند هفته لیست غذاهای مصرفی، احساسی که طی ساعت های بعد از خوردن غذا پیدا می کند و همچنین جزئیات مربوط به حرکات روده و علائم مشاهده شده را یادداشت کند.
در این بازه زمانی به احتمال زیاد بیمار متوجه روند بیماری و دل دردهای خود شده و غذاهایی که علائم را تشدید می کنند شناسایی می کند. در مرحله بعد باید این مواد غذایی را از رژیم غذایی خود حذف کرده و نتیجه را یادداشت کند.
با اجتناب از غذاهایی که باعث ناراحتی دستگاه گوارش می شوند ممکن است بتوان علائم خفیف را کاهش داد.
تفاوت کولیت زخمی و کرون
کولیت زخمی و کرون از شایع ترین انواع بیماری های التهابی روده هستند و به نظر می رسد هر دو به دلیل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن ایجاد می شوند.
این دو عارضه دارای علائم مشابهی می باشند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- گرفتگی عضلات گوارشی
- درد شکم
- اسهال
- خستگی
از جمله تفاوت های آن ها نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- محل : این دو بیماری بخش های مختلف دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می دهند. بیماری کرون ممکن است روی هر نقطه از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد اثر بگذارد اما اغلب روده کوچک را درگیر می کند در حالی که بیماری کولیت زخمی تنها روی روده بزرگ و راست روده اثر می گذارد
- پاسخ به درمان : برای هر دو بیماری داروهای مشابه و در صورت نیاز عمل جراحی (به عنوان آخرین گزینه درمانی) تجویز می شود، با این حال عمل جراحی برای کولیت زخمی درمان نسبتا قطعی اما برای کرون یک درمان موقتی محسوب می شود
تفاوت کولیت زخمی و سایر انواع کولیت
بیماری کولیت در حالت کلی به التهاب دیواره داخلی روده بزرگ اشاره دارد و با علائمی همچون درد و گرفتگی شکمی، نفخ و اسهال همراه می باشد. این التهاب می تواند توسط چندین بیماری مختلف ایجاد شود که یکی از آن ها کولیت زخمی است.
سایر علل احتمالی کولیت شامل عفونت، واکنش به برخی داروها، بیماری کرون یا واکنش های آلرژیک می باشد.
برای تشخیص علت اصلی کولیت، پزشک یک سری آزمایش انجام می دهد تا بتواند سایر علل احتمالی را رد کند. نحوه درمان کولیت به علت اصلی و سایر علائم بستگی دارد.
آیا کولیت زخمی مسری است؟
خیر! کولیت زخمی مسری نیست اما برخی علل کولیت یا التهاب روده بزرگ ممکن است مسری باشند که از جمله آن ها می توان به التهاب ناشی از باکتری ها و ویروس ها اشاره کرد.
با همه این ها کولیت زخمی عارضه ای نیست که بتواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
کولیت زخمی در کودکان
آمار نشان می دهد 1 کودک از هر 10 کودک کمتر از 18 سال به بیماری های التهاب روده ای دچار می شود. به طور کلی اکثر موارد ابتلا به این بیماری در سنین کمتر از 30 سال تشخیص داده می شوند و احتمال تشخیص آن در سنین بالای 10 سال بیشتر است.
علائم کولیت زخمی در کودکان شباهت زیادی به علائم این بیماری در بزرگسالان دارد. کودکان ممکن است علائمی همچون اسهال همراه با خون، درد معده، گرفتگی شکم و خستگی نیز تجربه کنند. برخی عوارض ایجاد شده در کودکان عبارتند از :
- کم خونی ناشی از دست دادن خون
- سو تغذیه در اثر بی اشتهایی
- کاهش وزن بی دلیل
علائم و عوارض کولیت زخمی می تواند تاثیر قابل توجهی روی زندگی کودک داشته باشد، به خصوص اگر بیماری به درستی درمان و کنترل نشود. به علاوه گزینه های درمانی در کودکان به دلیل عوارض احتمالی محدودتر است، به عنوان مثال تنقیه دارویی به ندرت در کودکان استفاده می شود.
با این حال احتمالا برای این کودکان نیز داروهایی تجویز شود که التهاب را کاهش داده و از حملات سیستم ایمنی بدن به روده بزرگ جلوگیری می کند، همچنین در برخی موارد برای کنترل علائم نیاز به عمل جراحی است.
عوارض کولیت زخمی
کولیت زخمی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد و هر چه مدت زمان آن طولانی تر باشد خطر ابتلا به سرطان بیشتر خواهد بود، به همین دلیل پزشک معمولا در کولونوسکوپی احتمال ابتلای فرد به سرطان را نیز بررسی می کند.
از آن جا که غربال گری های منظم روده بزرگ به کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در این بیماران کمک می کند، توصیه شده هر 1 تا 3 سال غربال گری تکرار شود تا سلول های پیش سرطانی (در صورت وجود) به موقع تشخیص داده شوند.
سایر عوارض احتمالی کولیت زخمی عبارتند از :
- ضخیم شدن دیواره روده
- سپسیس یا عفونت در خون
- کم آبی شدید
- مگاکولون توکسیک یا ورم سریع روده بزرگ
- بیماری کبدی (به ندرت)
- خونریزی روده
- سنگ کلیه
- التهاب پوست، مفاصل و چشم ها
- پارگی روده بزرگ
- اسپوندیلیت آنکیلوزان که شامل التهاب مفاصل بین استخوان های ستون فقرات می باشد
ناگفته نماند در صورت عدم درمان کامل و درست کولیت زخمی، احتمال تشدید عوارض بیشتر خواهد بود.
پیشگیری از کولیت زخمی
هیچ مدرک محکمی وجود ندارد که نشان دهد تغذیه در ابتلای به کولیت زخمی نقش دارد اما دیده شده مصرف برخی غذاها علائم را تشدید می کنند. بنابراین توصیه می شود :
- در طول روز مقدار کمی آب بنوشید
- وعده های غذایی کوچک تری داشته باشید
- مصرف غذاهای پر فیبر را کاهش دهید
- از مصرف غذاهای چرب اجتناب کنید
- در صورت ابتلا به عدم تحمل لاکتوز مصرف شیر را کاهش دهید
- اگر نیاز به مصرف مولتی ویتامین ها دارید حتما با پزشک خود مشورت کنید
چشم انداز کولیت زخمی
تنها درمان قطعی برای کولیت زخمی برداشتن کل روده بزرگ و راست روده می باشد اما پزشک معمولا با درمان های کمتر تهاجمی شروع می کند به جز در مواردی که علائم از ابتدا بسیار شدید بوده و نیاز به جراحی باشد.
ناگفته نماند بدن برخی افراد به درمان های غیر جراحی خوب پاسخ می دهد اما در نهایت بسیاری از موارد ابتلا به کولیت زخمی به جراحی نیاز خواهند داشت.
منبع: healthline
