یائسگی (به انگلیسی: Menopause) یک دوره طبیعی در زندگی زنان است که پس از وارد شدن به آن سیکل قاعدگی قطع شده و زنان دیگر قادر به بارداری طبیعی نخواهند بود.
این مرحله در اکثر خانم ها بین سنین 45 تا 55 سالگی رخ می دهد اگرچه ممکن است قبل یا بعد از این محدوده سنی نیز ایجاد شود. همچنین معمولا با علائم آزار دهنده همچون گر گرفتگی و تعریق شبانه همراه می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره یائسگی و علل، علائم و روش های کنترل آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
یائسگی چیست؟
یائسگی در زنان زمانی اتفاق می افتد که یک خانم به مدت 12 ماه متوالی پریود نشده باشد و نتواند به طور طبیعی باردار شود.
این وضعیت ممکن است با علائم ناراحت کننده ای مانند گر گرفتگی و افزایش وزن همراه باشد اما اکثر خانم ها این دوره را بدون نیاز به درمان های دارویی می گذرانند.
با این حال در برخی موارد ممکن است علائم به قدری شدید و آزار دهنده شود که نیاز به مراجعه به پزشک و استفاده از برخی روش های درمانی باشد.
زمان شروع یائسگی و طول دوره چقدر است؟
اکثر خانم ها حدود 4 سال قبل از آخرین سیکل قاعدگی برای اولین بار علائم یائسگی را تجربه می کنند و این علائم معمولا تا حدود 4 سال بعد از آخرین قاعدگی آن ها ادامه می یابد.
تعداد کمی از خانم ها ممکن است از 10 سال قبل از وقوع یائسگی علائم آن را تجربه کنند، همچنین گفته شده از هر 10 زن 1 نفر علائم را تا 12 سال بعد از آخرین قاعدگی خود تجربه می کند.
به طور کلی محدوده سنی وارد شدن به مرحله یائسگی بین 45 تا 55 سالگی و سن متوسط آن 51 سال است. همچنین عوامل زیادی وجود دارد که در زمان شروع یائسگی نقش تعیین کننده دارند که از جمله آن ها می توان به ژنتیک و سلامت تخمدان ها اشاره کرد.
لازم به ذکر است دوره پیش یائسگی قبل از یائسگی اتفاق می افتد که طی آن جهت آمادگی بدن برای شروع یائسگی، هورمون ها دچار تغییراتی می شوند. این مرحله ممکن است از چند ماه تا چندین سال ادامه داشته باشد.
گفته شده بسیاری از زنان از اواسط دهه 40 زندگی خود وارد مرحله پیش یائسگی می شوند اما برخی خانم ها این مرحله را تجربه نمی کنند و به طور ناگهانی یائسه می شوند.
علاوه بر این حدود 1 درصد از زنان قبل از 40 سالگی وارد دوره یائسگی می شوند که به آن یائسگی پیش رس یا نارسایی اولیه تخمدان می گویند و حدود 5 درصد از زنان در سنین 40 تا 45 سالگی دچار یائسگی می شوند که به آن یائسگی زودرس گفته می شود.
مقایسه دوره پیش یائسگی، یائسگی و پس یائسگی
در دوران پیش یائسگی سیکل قاعدگی نا منظم می شود. مثلا ممکن است پریود خانم ها عقب افتاده یا یک یا چند دوره به طور کامل پریود نشوند. جریان قاعدگی نیز ممکن است سنگین تر یا سبک تر از حالت طبیعی باشد.
این در حالی است که یائسگی به عدم پریود شدن برای یک سال کامل اشاره دارد و دوره پس یائسگی نیز به سال های بعد از یائسگی گفته می شود.
علائم یائسگی چیست؟
علائم ظاهر شده یائسگی در زنان ممکن است متفاوت باشد. گفته شده به طور کلی زمانی که یک خانم به طور ناگهانی یا در مدت زمان کوتاه تری یائسه شود علائم معمولا شدیدتر خواهد بود.
برخی بیماری ها و شرایط که روی سلامت تخمدان تاثیر می گذارد مانند سرطان یا هیسترکتومی یا سبک زندگی خاص مانند سیگار کشیدن نیز می تواند روی شدت و طول مدت علائم اثر داشته و آن را شدیدتر یا طولانی تر کند.
به طور کلی علائم پیش یائسگی، یائسگی و پس یائسگی به استثنای تغییرات در قاعدگی یکسان است.
شایع ترین علائم اولیه پیش یائسگی عبارتند از :
- کاهش دفعات قاعدگی
- قاعدگی های سنگین تر یا سبک تر از آن چه فرد معمولا تجربه می کرده است
- علائم وازوموتور از جمله گر گرفتگی و تعریق شبانه
تخمین زده شده حدود 75 درصد از زنان در دوره یائسگی گر گرفتگی را تجربه می کنند. سایر علائم شایع یائسگی عبارتند از :
- بی خوابی
- خشکی واژن
- افزایش وزن
- افسردگی
- اضطراب
- مشکل در تمرکز
- مشکلات حافظه
- کاهش میل جنسی
- خشکی پوست، دهان و چشم
- افزایش ادرار
- دردناک یا حساس شدن سینه ها
- سردرد
- تپش قلب
- عفونت های دستگاه ادراری
- کاهش توده عضلانی
- دردناک یا سفت شدن مفاصل
- کاهش توده استخوانی
- کاهش حجم سینه ها
- نازک شدن یا ریزش مو
- افزایش رشد مو در نواحی دیگر بدن مانند صورت، گردن، سینه و قسمت بالایی پشت
علت یائسگی
یائسگی یک فرآیند طبیعی در خانم ها است که به دلیل افزایش سن تخمدان ها و کاهش تولید هورمون های تولید مثل در بدن اتفاق می افتد. در این مرحله بدن در واکنش به کاهش تولید هورمون های زیر شروع به تغییراتی می کند :
- استروژن
- پروژسترون
- تستوسترون
- هورمون محرک فولیکول (FSH)
- هورمون لوتئینه کننده (LH)
یکی از قابل توجه ترین تغییرات این دوره از بین رفتن فولیکول های تخمدان فعال است. لازم به ذکر است فولیکول های تخمدان ساختارهایی هستند که تخمک ها را تولید و از دیواره تخمدان آزاد می کنند و باعث بروز قاعدگی و توانایی باروری می شوند.
بسیاری از زنان در ابتدای مرحله یائسگی متوجه تغییراتی در دفعات قاعدگی و شدت و طول دوره خود می شوند که این مسئله معمولا در اواسط تا اواخر دهه 40 رخ می دهد. به عنوان مثال گفته شده اکثر زنان (در ایالات متحده) تا سن 52 سالگی یائسه می شوند.
در برخی موارد یائسگی با آسیب یا جراحی برداشتن تخمدان ها و ساختارهای لگنی تحریک شده یا با آن ها مرتبط می باشد.
برخی علل شایع یائسگی القایی عبارتند از :
- تخمدان برداری دو طرفه یا برداشتن تخمدان ها با جراحی
- ابلیشن تخمدان یا قطع عملکرد تخمدان که ممکن است از طریق هورمون درمانی، عمل جراحی یا تکنیک های رادیوتراپی در زنان مبتلا به سرطان گیرنده استروژن مثبت انجام شود
- استفاده از پرتو درمانی در ناحیه لگن
- آسیب های لگنی که به شدت به تخمدان ها آسیب زده یا آن ها را تخریب کند
تشخیص یائسگی
اگر علائم یائسگی به قدری شدید باشد که باعث آزار فرد یا اختلال در امور روزمره او شود یا علائم در سن 45 سالگی یا زودتر شروع شده باشد بهتر است با پزشک مشورت شود.
در حال حاضر سازمان غذا و داروی آمریکا یک آزمایش خون جدید به نام آزمایش تشخیصی PicoAMH Elisa برای تشخیص یائسگی تایید کرده است که مشخص می کند آیا یک خانم وارد مرحله یائسگی شده یا در دوره پیش یائسگی قرار دارد. این تست ممکن است برای خانم هایی که دچار علائم پیش یائسگی آزار دهنده هستند مفید باشد.
لازم به ذکر است یائسگی زودرس با افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی های استخوانی، بیماری قلبی، تغییرات شناختی، تغییرات واژن، کاهش میل جنسی و تغییرات خلق و خو همراه می باشد.
پزشک برای تشخیص می تواند از آزمایش خون برای تعیین سطح هورمون های خاصی در خون که معمولا FSH و نوعی استروژن به نام استرادیول می باشد نیز استفاده کند.
افزایش مداوم سطح هورمون FSH در خون به میزان 30 واحد mIU/mL یا بالاتر به همراه علامت عدم قاعدگی برای یک سال متوالی معمولا نشانه ای برای تایید یائسگی محسوب می شود. آزمایش بزاق و آزمایش ادرار بدون نسخه نیز برای این منظور در دسترس است که البته غیر قابل اعتماد و پر هزینه می باشند.
ناگفته نماند در دوران پیش یائسگی به دلیل نوسانات روزانه سطوح FSH و استروژن، پزشک معمولا این وضعیت را بر اساس علائم، تاریخچه پزشکی و اطلاعات قاعدگی یک خانم تشخیص می دهد.
به علاوه پزشک بسته به علائم و سابقه سلامتی فرد ممکن است از آزمایش های خون مختلف برای رد سایر بیماری های زمینه ای که می توانند باعث بروز علائم شده باشند استفاده کند.
آزمایش های خون که معمولا برای کمک به تایید یائسگی استفاده می‌شوند عبارتند از :
- تست های عملکرد تیروئید
- پروفایل چربی خون
- تست عملکرد کبد
- تست عملکرد کلیه
- تست تستوسترون، پروژسترون، پرولاکتین، استرادیول و گنادوتروپین جفتی انسان
درمان یائسگی
در مواردی که علائم شدید بوده یا روی کیفیت زندگی فرد تاثیر می گذارد ممکن است نیاز به درمان علائم باشد.
یکی از درمان های مورد استفاده در یائسگی هورمون درمانی است که نوعی درمان موثر در زنان کمتر از 60 سال یا طی 10 سال بعد از شروع علائم یائسگی برای کاهش یا مدیریت علائم زیر می باشد :
- گر گرفتگی
- تعریق شبانه
- آتروفی واژن
- پوکی استخوان
از برخی داروها نیز ممکن است برای درمان علائم خاص یائسگی مانند ریزش مو و خشکی واژن استفاده شود.
داروهایی که گاهی برای کاهش علائم یائسگی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از :
- ماینوکسیدیل موضعی 5 درصد یک بار در روز برای درمان نازک شدن و ریزش مو
- شامپوهای ضد شوره، معمولا کتوکونازول 2 درصد و پیریتیون روی 1 درصد برای ریزش مو
- کرم موضعی افلورنیتین هیدروکلراید برای عارضه رشد موهای نا خواسته
- مهار کننده های انتخابی باز جذب سروتونین، معمولا پاروکستین 7.5 میلی گرم برای تسکین گر گرفتگی، اضطراب و افسردگی
- مرطوب کننده ها و روان کننده های واژن غیر هورمونی
- روان کننده های واژینال مبتنی بر استروژن با دوز پایین به شکل کرم، حلقه یا قرص
- اسپمیفن برای خشکی واژن و رابطه جنسی دردناک
- آنتی بیوتیک های پیشگیرانه برای عفونت های ادراری مکرر
- داروهای خواب برای بی خوابی
- دنوزوماب، تری پاراتید، رالوکسیفن یا کلسی تونین برای پوکی استخوان پس یائسگی
درمان های خانگی و تغییر سبک زندگی
روش های طبیعی گوناگون برای کاهش علائم یائسگی خفیف تا متوسط یائسگی وجود دارد که از جمله آن ها می توان به درمان های خانگی، تغییر سبک زندگی و درمان های جایگزین اشاره کرد.
توصیه های مهم در کنترل علائم یائسگی به صورت خانگی عبارتند از :
1. حفظ خنکی و راحتی بدن
بهتر است خانم های یائسه به خصوص در طول شب و در هوای گرم یا آب و هوای غیر قابل پیش بینی لباس های گشاد و چند لایه بپوشند. این کار می تواند به مدیریت گر گرفتگی کمک کند.
خنک نگه داشتن اتاق خواب و اجتناب از پتوهای سنگین در شب نیز می تواند به کاهش تعریق شبانه کمک کند.
خانم هایی که دائما دچار تعریق شبانه هستند بهتر است از یک ملحفه ضد آب در زیر رختخواب خود استفاده کنند. همچنین توصیه می شود همیشه باد بزن همراه داشته باشند که در صورت گر گرفتگی به خنک شدن بدن آن ها کمک کند.
2. ورزش و کنترل وزن سالم
بهتر است خانم هایی که در مرحله یائسگی هستند برای کنترل وزن سالم، کالری دریافتی روزانه خود را بین 400 تا 600 کالری کاهش دهند. همچنین مهم است که به مدت 20 تا 30 دقیقه در روز به طور متوسط ورزش کنند.
ورزش کردن می تواند به موارد زیر کمک کند :
- افزایش انرژی
- خواب شبانه بهتر
- بهبود خلق و خو
- وضعیت عمومی مساعدتر
3. مشورت با پزشک
به این خانم ها توصیه می شود در مورد هر گونه احساس افسردگی، اضطراب، غم، انزوا، بی خوابی و تغییرات شخصیتی با یک مشاور یا روانشناس صحبت کنند و سعی کنند اعضای خانواده، عزیزان یا دوستان خود را در جریان اضطراب، تغییرات خلقی یا افسردگی خود بگذارند تا از نیازهای آن ها مطلع شوند.
4. مکمل رژیم غذایی
مصرف مکمل های کلسیم، ویتامین D و منیزیم برای کمک به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و بهبود سطح انرژی و خواب مفید است اما بهتر است قبل از مصرف هر گونه مکمل ابتدا با پزشک مشورت شود.
5. تکنیک های آرام کننده اعصاب
برخی روش های آرامش اعصاب و تنفس عبارتند از :
- یوگا
- تنفس جعبه ای
- مدیتیشن
6. مراقبت از پوست
توصیه می شود برای کاهش خشکی پوست به صورت روزانه از مرطوب کننده مناسب استفاده شود. همچنین باید از حمام کردن یا شنای بیش از حد خودداری شود زیرا پوست را خشک یا تحریک می کنند.
7. مشکلات خواب
خانم ها می توانند از داروهای خواب بدون نسخه برای درمان موقت بی خوابی استفاده کنند یا در مورد داروهای کمک کننده خواب با پزشک خود مشورت داشته باشند.
افرادی که به صورت دائمی از مشکل خواب رنج می برند لازم است برای مدیریت آن و استراحت شبانه بهتر با پزشک خود صحبت کنند.
8. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل
این خانم ها در صورت سیگاری بودن بهتر است آن را ترک کرده و از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنند زیرا سیگار می تواند به تشدید علائم منجر شود.
همچنین در صورت مصرف الکل باید آن را محدود کنند. گفته شده نوشیدن زیاد مشروبات الکلی در دوران یائسگی ممکن است خطر بروز مشکلات سلامتی را افزایش دهد.
سایر درمان ها
برخی مطالعات محدود نشان داده استفاده از داروهای گیاهی برای تسکین علائم یائسگی ناشی از کمبود استروژن مفید می باشند.
مکمل ها و مواد مغذی طبیعی که ممکن است به کاهش علائم یائسگی کمک کنند عبارتند از :
- سویا
- ویتامین E
- ایزوفلاون
- ملاتونین
- دانه کتان
همچنین طبق برخی ادعاها مصرف کوهوش سیاه می تواند علائمی مانند گر گرفتگی و تعریق شبانه را بهبود بخشد. اما در بررسی های اخیر شواهد کمی برای حمایت از این ادعاها یافت شده و نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه می باشد.
به علاوه تحقیقات در سال 2015 هیچ مدرکی برای حمایت از این ادعا که مصرف اسیدهای چرب امگا 3 می تواند علائم وازوموتور مرتبط با یائسگی را بهبود بخشد پیدا نکرده است.
عوارض یائسگی
عوارض شایع یائسگی عبارتند از :
- آتروفی ولوواژینال
- دیسپارونی یا رابطه جنسی دردناک
- کندتر شدن عملکرد متابولیک بدن
- پوکی استخوان یا ضعیف شدن و کاهش توده و قدرت استخوان ها
- تغییرات ناگهانی خلق و خو یا تغییرات عاطفی
- آب مروارید
- بیماری پریودنتال
- بی اختیاری ادرار
- بیماری قلب یا عروق خونی
چشم انداز یائسگی
مرحله یائسگی نشانه پایان دوران باروری خانم ها می باشد که در آن چرخه قاعدگی به طور طبیعی متوقف می شود.
به طور کلی اکثر خانم ها تا سن 52 سالگی یائسگی را تجربه می کنند اما مواردی همچون آسیب دیدگی لگن یا تخمدان ممکن است باعث بروز یائسگی ناگهانی و زودرس در آنان شود. ژنتیک یا بیماری های زمینه ای نیز می توانند در بروز زودرس یائسگی نقش داشته باشند.
به علاوه بسیاری از زنان از چند سال قبل از وارد شدن به دوره یائسگی علائم آن را مشاهده می کنند که معمولا شامل گر گرفتگی و تعریق شبانه می باشد و می تواند تا 4 سال یا بیشتر پس از یائسگی نیز ادامه پیدا کند.
اگر علائم شدید باشد یا کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است از درمان هایی همچون هورمون درمانی برای کنترل آن استفاده شود. به طور کلی علائم یائسگی را می توان با استفاده از داروهای طبیعی و تنظیم سبک زندگی کنترل کرده یا کاهش داد.
منبع: healthline
