دیابت نوع 2 (به انگلیسی: Type 2 diabetes) نوعی بیماری مزمن و از انواع دیابت است که به دلیل تجمع گلوکز (قند) در جریان خون رخ می دهد.
این بیماری افراد زیادی را در سراسر دنیا درگیر کرده اما خوشبختانه با برخی روش ها و داروها می توان آن را کنترل و حتی گاهی معکوس کرد، اگرچه در صورت عدم کنترل آن ممکن است عوارض متعدد و جدی ایجاد شود.
در ادامه قصد داریم درباره دیابت نوع 2 و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیابت نوع 2 چیست؟
دیابت نوع 2 یکی از شایع ترین بیماری های غدد در سراسر دنیا می باشد.
در حالت طبیعی هورمون انسولین به انتقال قند از خون به سلول ها کمک می کند تا در آن جا به عنوان انرژی مصرف شوند اما در دیابت نوع 2 سلول های بدن نمی توانند به طور طبیعی به انسولین پاسخ دهند که نتیجه آن بالا رفتن سطح قند خون می باشد.
در مراحل پیشرفته تر این بیماری ممکن است حتی بدن نتواند انسولین کافی تولید کند.
به طور کلی دیابت نوع 2 کنترل نشده می تواند به افزایش مزمن سطح قند خون منجر شود که علائم متعددی ایجاد کرده و ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
علائم دیابت نوع 2
همان طور که گفتیم در دیابت نوع 2 بدن قادر به استفاده موثر از انسولین برای رساندن قند به سلول ها نمی باشد. این مسئله باعث می شود بدن به منابع انرژی جایگزین در بافت ها، ماهیچه ها و اندام های دیگر تکیه کند که خود یک واکنش زنجیره ای است و می تواند علائم مختلفی به دنبال داشته باشد.
دیابت نوع 2 معمولا به تدریج ایجاد می شود و علائم آن ممکن است خفیف بوده و در مراحل اولیه به راحتی از بین برود. برخی از علائم دیابت نوع 2 عبارتند از :
- گرسنگی دائمی
- کمبود انرژی
- خستگی
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- تاری دید
- درد، سوزن سوزن شدن یا بی حسی در دست یا پا
با پیشرفت بیماری علائم شدیدتر می شود و می تواند عوارض بالقوه خطرناکی ایجاد کند.
در صورتی که سطح قند خون به مدت طولانی بالا باشد ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد :
- مشکلات چشمی (رتینوپاتی دیابتی)
- احساس بی حسی در اندام ها (نوروپاتی)
- بیماری کلیه (نفروپاتی)
- بیماری لثه
- حمله قلبی یا سکته مغزی
علت دیابت نوع 2
انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط لوز المعده تولید و هنگام غذا خوردن آزاد می شود. این هورمون به انتقال قند از جریان خون به سلول های سراسر بدن کمک می کند.
بدن افرادی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند در برابر انسولین مقاوم می شود و نمی تواند از این هورمون به طور موثر استفاده کند. این مسئله لوز المعده را تحت فشار قرار می دهد تا انسولین بیشتری تولید کند اما به مرور زمان فشار زیاد باعث آسیب سلول های این اندام شده و ممکن است دیگر قادر به تولید انسولین نباشند.
در صورتی که بدن انسولین کافی تولید نکند یا قادر به استفاده موثر از آن نباشد، قند در جریان خون تجمع یافته و سلول های بدن نمی توانند برای تولید انرژی از آن استفاده کنند.
پزشکان علت اصلی و دقیق این مسئله را نمی دانند اما به نظر می رسد به اختلال عملکرد سلولی در لوز المعده یا سیگنال دهی و تنظیم سلولی مرتبط باشد.
اگرچه فاکتورهای مربوط به سبک زندگی معمولا دیابت نوع 2 را تحریک می کنند اما ممکن است عوامل دیگری نیز در این زمینه نقش داشته باشند، از جمله :
- استعداد ژنتیکی ابتلا به دیابت نوع 2 در خانواده
- استعداد ژنتیکی چاقی در خانواده که می تواند خطر مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت را افزایش دهد
- سن حداقل 45 سال
- افراد سیاه پوست، اسپانیایی / لاتینی، بومیان آمریکا یا بومیان آلاسکا
لازم به ذکر است محرک قطعی دیابت نوع 2 مقاومت بدن در برابر انسولین می باشد اما معمولا ترکیبی از عوامل وجود دارند که خطر بروز این مقاومت را افزایش می دهند.
درمان دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 را می توان کنترل و حتی در برخی موارد معکوس کرد. اکثر برنامه های درمانی شامل بررسی سطح قند خون می باشد و پزشک به فرد می گوید هر چند وقت یک بار باید این کار را انجام دهد.
هدف از کنترل سطح قند خون این است که سطح آن در یک محدوده خاص و ایمن باقی بماند.
همچنین معمولا در ابتدای فرایند درمانی، توصیه می شود بیمار تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کند، از جمله :
- مصرف مواد غذایی غنی از فیبر و کربوهیدرات های سالم از جمله خوردن میوه ها، سبزیجات و غلات کامل که می تواند به ثابت نگه داشتن سطح قند خون کمک کند
- غذا خوردن در فواصل منظم
- گوش دادن به بدن و توجه به آن. به عنوان مثال هر زمان فرد احساس سیری داشت باید دست از غذا خوردن بکشد
- کنترل وزن و حفظ سلامت قلب. برای این منظور لازم است مصرف کربوهیدرات های فراوری شده، شیرینی ها و چربی های حیوانی به حداقل برسد
- نیم ساعت فعالیت بدنی روزانه برای حفظ سلامت قلب و کنترل سطح قند خون
توصیه می شود افراد مبتلا به دیابت نوع 2 درباره علائم اولیه افت یا افزایش شدید قند خون و اقداماتی که لازم است در هر یک از این شرایط انجام دهند با پزشک خود مشورت کنند. علاوه بر این مراجعه به یک متخصص تغذیه به فرد کمک می کند تا با خوراکی های مفید و مضر برای کنترل قند خون آشنا شود.
لازم به ذکر است همه افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نیاز به استفاده از انسولین ندارند، بلکه در مواردی که لوز المعده به تنهایی قادر به تولید انسولین کافی نباشد احتمالا انسولین تجویز می شود که باید طبق دستور پزشک استفاده شود.
علاوه بر این چندین داروی تجویزی برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 وجود دارد که به کنترل این بیماری کمک می کند.
داروهای دیابت نوع 2
در برخی موارد تغییرات سبک زندگی برای کنترل دیابت نوع 2 کافی است. اگر این طور نباشد پزشک از چندین دارو برای این منظور استفاده می کند که عبارتند از :
- متفورمین : این دارو می تواند سطح قند خون را کاهش داده و واکنش بدن به انسولین را بهبود بخشد. در واقع متفورمین خط اول مقابله با بیماری در اکثر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 محسوب می شود
- گروه دارویی سولفونیل اوره : داروهای خوراکی که به بدن کمک می کنند تا انسولین بیشتری تولید کند
- مگلیتینیدها : داروهای سریع الاثر و کوتاه مدت که لوز المعده را تحریک می کنند تا انسولین بیشتری ترشح کند
- گروه دارویی تیازولیدیندیون : داروهایی که بدن را نسبت به انسولین حساس تر می کنند
- مهار کننده های دی پپتیدیل پپتیداز 4 : این داروها اثر خفیف تری داشته و به کاهش سطح قند خون کمک می کنند
- آگونیست های پپتید-1 شبه گلوکاگون : این داروها هضم را کند کرده و سطح قند خون را بهبود می بخشند
- مهار کننده های SGLT2 : این داروها به کلیه ها کمک می کنند تا قند موجود در بدن را از طریق ادرار دفع کنند
توجه داشته باشید هر یک از داروهای ذکر شده می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند و ممکن است مدتی طول بکشد تا بهترین دارو یا ترکیبی از داروها برای درمان دیابت در فرد انتخاب شود.
علاوه بر این در صورتی که سطح فشار خون یا کلسترول فرد در سطح خوبی نباشد ممکن است برای رفع آن ها نیاز به مصرف دارو باشد.
در مواردی که بدن فرد مبتلا قادر به تولید انسولین کافی نباشد احتمالا نیاز به انسولین درمانی نیز خواهد بود. در این شرایط برخی افراد به تزریق طولانی رهش تنها هنگام شب نیاز داشته و برخی دیگر لازم است چندین بار در روز انسولین تزریق کنند.
رژیم غذایی دیابت نوع 2
رژیم غذایی ابزار مهمی برای کمک به حفظ سلامت قلب و سطح قند خون در محدوده مناسب است.
جالب است بدانید رژیم غذایی توصیه شده برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 همان رژیم غذایی است که تقریبا همه افراد باید از آن پیروی کنند و به صورت زیر می باشد :
- غذاهای متنوع انتخاب شود که سرشار از مواد مغذی و کم کالری هستند
- به حجم وعده های غذایی دقت شود و به محض سیر شدن دست از غذا خوردن کشیده شود
- برچسب مواد غذایی مطالعه شود تا میزان قند یا کربوهیدراتی که ممکن است فرد در یک وعده غذایی دریافت کند مشخص شود
مواد غذایی و نوشیدنی های مضر
افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و حتی کسانی که سعی در پیشگیری از این بیماری و کنترل وزن خود دارند لازم است از مصرف برخی غذاها و نوشیدنی های خاص اجتناب کنند، از جمله :
- غذاهای سرشار از چربی های اشباع یا ترانس (مانند گوشت قرمز و لبنیات پر چرب)
- گوشت های فرآوری شده (مانند هات داگ)
- مارگارین و روغن شورتنینگ
- نان ها و شیرینی های فراوری شده (مانند کیک و نان سفید)
- تنقلات با قند بالا و بسیار فرآوری شده (مانند کوکی های بسته بندی شده و برخی غلات)
- نوشیدنی های شیرین (مانند نوشابه معمولی و برخی آب میوه ها)
توصیه می شود درباره محدودیت های غذایی که لازم است برای حفظ سطح قند خون خود در نظر بگیرید با پزشک مشورت کنید.
مواد غذایی مفید
ابتلا به دیابت نوع 2 به این معنی نیست که فرد نباید هیچ نوع ماده غذایی حاوی کربوهیدرات مصرف نکند بلکه کربوهیدرات های سالم می توانند انرژی و فیبر مورد نیاز بدن را تامین کنند. برخی گزینه ها عبارتند از :
- میوه های کامل
- سبزیجات غیر نشاسته ای (مانند کلم بروکلی، هویج و گل کلم)
- حبوبات مانند لوبیا
- غلات کامل مانند جو یا کینوا
- سیب زمینی شیرین
غذاهای پر چرب نیز برای این افراد توصیه نمی شود اما برخی انواع چربی بسیار مفید هستند. به عنوان مثال مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 برای حفظ سلامت قلب عبارتند از :
- ماهی تن
- ساردین
- ماهی سالمون
- ماهی خال مخالی
- لوزی ماهی
- ماهی روغن
- دانه های کتان
همچنین می توان از مواد غذایی زیر چربی های سالم تک غیر اشباع و چند غیر اشباع دریافت کرد :
- روغن ها مانند روغن زیتون
- آجیل، مانند بادام، گردو و پکان
- آووکادو
عوامل خطر زای دیابت نوع 2
اگرچه برخی عوامل خطر زای دیابت نوع 2 مانند سن و سابقه خانوادگی قابل کنترل نیستند اما برخی عوامل مربوط به سبک زندگی باعث می شوند فرد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار داشته باشد، از جمله :
- اضافه وزن : افرادی که دچار اضافه وزن هستند به احتمال زیاد بافت چربی بیشتری در بدن خود دارند که می تواند سلول ها را در برابر انسولین مقاوم تر کند
- سبک زندگی کم تحرک تر : فعالیت بدنی منظم به سلول ها کمک می کند تا بهتر به انسولین پاسخ دهند
- مصرف مواد غذایی به شدت فرآوری شده : این مواد غذایی معمولا مقدار زیادی قند و کربوهیدرات های فراوری شده در دل خود دارند
علاوه بر این دیابت بارداری و ابتلا به پیش دیابت افراد را بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 قرار می دهد.
تشخیص دیابت نوع 2
همه افرادی که دچار علائم دیابت شده اند (خواه به پیش دیابت مبتلا باشند یا نباشند) باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
پزشک برای تشخیص معمولا از آزمایش خون استفاده می کند که ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- آزمایش هموگلوبین A1C : این آزمایش میانگین سطح قند خون طی 2 یا 3 ماه قبل را اندازه گیری می کند و نیاز به ناشتا بودن ندارد
- آزمایش گلوکز پلاسمای ناشتا : این آزمایش میزان قند خون در پلاسما را اندازه گیری می کند و ممکن است نیاز به ناشتا بودن طی 8 ساعت گذشته داشته باشد
- تست تحمل گلوکز خوراکی : در طول این آزمایش 3 بار از فرد خون گرفته می شود که شامل قبل، یک ساعت بعد و 2 ساعت بعد از نوشیدن یک نوشیدنی قندی می باشد. نتایج آزمایش نشان می دهد که بدن تا چه اندازه با قند خون قبل و بعد از نوشیدنی مقابله می کند
در صورتی که فرد به دیابت مبتلا باشد احتمالا پزشک اطلاعاتی در مورد نحوه کنترل این بیماری در اختیار او قرار می دهد، از جمله :
- چگونگی کنترل سطح گلوکز خون
- توصیه های غذایی
- توصیه های فعالیت بدنی
- اطلاعات در مورد داروهای مصرفی
ممکن است لازم باشد برای درمان این بیماری به یک متخصص غدد مراجعه شود.
پیشگیری از دیابت نوع 2
اگرچه پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 همیشه امکان پذیر نیست اما با تغییراتی در سبک زندگی می توان زمان ابتلا به آن را به تاخیر انداخته یا حتی از بروز آن پیشگیری کرد، حتی اگر فرد عوامل خطر زایی همچون پیش دیابت داشته باشد.
برخی نکات برای پیشگیری از این بیماری عبارتند از :
- رژیم غذایی : بهترین نوع رژیم غذایی برای پیشگیری از دیابت نوع 2 استفاده از برنامه غذایی سرشار از میوه ها، سبزیجات، کربوهیدرات های سالم، چربی های سالم و به حداقل رساندن مصرف شکر فراوری شده است
- ورزش : طبق دستور العمل های ورزشی ارائه شده، بهتر است بزرگسالان در هفته 150 دقیقه ورزش داشته باشند که می تواند به 30 دقیقه در روز و 5 روز در هفته تقسیم شود. توصیه شده از ترکیبی از ورزش های تقویت عضلات و هوازی برای این منظور استفاده شود
- کنترل وزن : حفظ وزن در سطح متوسط روش خوبی برای جلوگیری از عوارض مزمن آن از جمله دیابت نوع 2 می باشد
عوارض دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 در بسیاری از افراد به طور موثری قابل مدیریت است اما در صورت عدم کنترل می تواند تقریبا تمام اندام های بدن را تحت تاثیر قرار دهد و به عوارض جدی منجر شود، از جمله :
- مشکلات پوستی مانند عفونت های باکتریایی یا قارچی
- آسیب عصبی یا نوروپاتی که می تواند باعث از دست دادن حس یا بی حسی و گز گز در اندام ها و همچنین مشکلات گوارشی مانند استفراغ، اسهال و یبوست شود
- گردش خون ضعیف در پاها که باعث می شود زخم ها به سختی بهبود یافته و حتی به قانقاریا و از دست دادن پا یا ساق منجر شود
- اختلال شنوایی
- آسیب شبکیه یا رتینوپاتی و آسیب چشمی که می تواند باعث بدتر شدن بینایی، گلوکوم و آب مروارید شود
- بیماری های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، تنگی عروق، آنژین صدری، حمله قلبی و سکته مغزی
- افزایش احتمال حمله قلبی در زنان مبتلا به دیابت
- افزایش 3.5 برابری احتمال بروز اختلال نعوظ در مردان مبتلا به دیابت
هیپوگلیسمی
هیپوگلیسمی از عوارض شایع دیابت نوع 2 است و زمانی رخ می دهد که قند خون فرد بیش از حد افت کرده باشد که از جمله علائم آن می توان به لرزش، سر گیجه و مشکل در صحبت کردن اشاره کرد.
زمانی که فرد دچار این وضعیت می شود می تواند با خوردن یک ماده غذایی یا نوشیدنی شیرین مانند آب میوه، نوشابه یا شکلات آن را برطرف کند.
هیپرگلیسمی
هیپرگلیسمی از دیگر عوارض دیابت نوع 2 است و زمانی اتفاق می افتد که قند خون فرد بیش از حد بالا باشد. از جمله علائم این وضعیت می توان به تکرر ادرار و افزایش تشنگی اشاره کرد.
لازم به ذکر است نظارت دقیق روی سطح قند خون و فعالیت بدنی می تواند به پیشگیری از هیپر گلیسمی کمک کند.
عوارض دوران بارداری و بعد از آن
خانم هایی که در دوران بارداری از دیابت رنج می برند لازم است وضعیت خود را به دقت بررسی کنند زیرا عدم کنترل این بیماری در دوران بارداری می تواند به مشکلات زیر منجر شود :
- بارداری و زایمان را دشوار می کند
- به اندام های در حال رشد جنین آسیب می رساند
- باعث افزایش وزن کودک می شود
همچنین می تواند خطر ابتلای کودک به دیابت در طول زندگی اش را افزایش دهد.
کنترل دیابت نوع 2
کنترل بیماری دیابت نوع 2 نیاز به یک همکاری دو طرفه میان بیمار و پزشک معالج او دارد و نتایج دوره درمانی به میزان متعهد بودن فرد به دستورالعمل های ارائه شده توسط پزشک وابسته است.
ممکن است پزشک آزمایش های دوره ای خون برای زیر نظر داشتن سطح قند خون بیمار تجویز کند تا مشخص شود کنترل این بیماری در فرد تا چه حد خوب بوده است و در صورتی که بیمار دارو مصرف می کند، این آزمایش ها میزان اثر بخشی داروها را مشخص می کنند.
از آن جا که دیابت می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد ممکن است لازم باشد سطح فشار خون و کلسترول فرد نیز بررسی شود. در صورت وجود علائم بیماری های قلبی نیاز به آزمایش های بیشتر می باشد که از جمله آن ها می توان به نوار قلب یا تست استرس قلبی اشاره کرد.
در ضمن لازم است افراد خانواده یا کسانی که فرد با آن ها زندگی می کند از علائم افت یا افزایش قند خون اطلاع داشته باشند تا در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهند.
دیابت نوع 2 در کودکان
متاسفانه طی سال های اخیر ابتلا به دیابت نوع 2 در کودکان تا حد زیادی افزایش یافته است.
در صورتی که کودکی به دیابت مبتلا باشد، پزشک قبل از استفاده از هر گونه تکنیک درمانی ابتدا نوع آن را مشخص می کند.
همان طور که انتخاب سبک زندگی مناسب می تواند به بزرگسالان کمک کند تا دیابت نوع 2 را کنترل یا حتی معکوس کنند، با تشویق کودکان به تغذیه خوب و فعالیت بدنی روزانه می توان به کاهش خطر ابتلا به این بیماری در آن ها کمک کرد.
آمار و ارقام چه می گوید؟
آمار به دست آمده توسط سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد :
- شیوع دیابت در جهان در سال 2014 در بزرگسالان 8.5 درصد بوده، این در حالی است که در سال 1980 تنها 4.7 درصد از بزرگسالان به این بیماری مبتلا بوده اند
- دیابت در سال 2016 به طور مستقیم باعث حدود 1.6 میلیون مورد مرگ و میر در دنیا شد
- دیابت خطر حمله قلبی و سکته مغزی را در بزرگسالان تقریبا 3 برابر افزایش می دهد
- این بیماری یکی از دلایل اصلی نارسایی کلیه در جهان محسوب می شود
منبع: healthline
