شکاف لب و کام (به انگلیسی: Cleft Palate and Lip) که به نام لب شکری نیز شناخته می شود نوعی ناهنجاری مادرزادی است که در طول رشد جنین رخ می دهد.
این عارضه ممکن است در ظاهر چهره نوزاد کاملا قابل مشاهده بوده و در صورت عدم درمان به مشکلات سلامتی، رفتاری و اجتماعی منجر شود. خوشبختانه امروزه در پزشکی مدرن می توان با کمک عمل جراحی این عارضه را درمان کرد.
در ادامه قصد داریم درباره شکاف لب و کام و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
شکاف لب و کام چیست؟
زمانی که جنین در حال رشد در رحم مادر است، در حالت عادی ساختارهای طبیعی در بدن شکل می گیرند و به هم جوش می خورند اما گاهی عدم هم جوشی رخ می دهد که می تواند به یک وضعیت مادرزادی به نام شکاف منجر شود.
در میان 15 نوع شکاف مادرزادی که می تواند در دهان و صورت جنین رخ دهد، شکاف لب و کام حدود 50 تا 80 درصد موارد را تشکیل می دهد و جزو شایع ترین آن ها محسوب می شود.
شکاف لب زمانی ایجاد می شود که یک شکاف یا جای خالی دهانه مانند در لب ایجاد شود. این دهانه می تواند کوچک و جزئی بوده و شبیه یک تو رفتگی روی لب به نظر برسد یا به قدری بزرگ و کامل باشد که لب بالایی را به بینی وصل کند.
لازم به ذکر است شکاف لب یک طرفه در سمت چپ یا سمت راست لب بالایی رخ می دهد اما شکاف دو طرفه هر دو سمت را درگیر می کند.
شکاف کام زمانی رخ می دهد که سقف دهان جنین هنگام رشد داخل رحم به درستی بسته نشود. کام از دو قسمت سخت و نرم تشکیل شده که هر دو می توانند به شکاف دچار شوند.
کام سخت بخش استخوانی جلوی سقف دهان است در حالی که کام نرم در پشت دهان قرار گرفته و دارای بافت نرم می باشد.
افرادی که دچار شکاف کام کامل هستند ممکن است در فک خود شکاف داشته باشند اما شکاف کام ناقص شبیه یک سوراخ در سقف دهان به نظر می رسد.
خوشبختانه امروزه با انجام جراحی های پیشرفته می توان اکثر موارد را با کمترین اثر زخم به جای مانده درمان کرد اما در صورت عدم درمان، شکاف لب و کام ممکن است به مشکلات زیر منجر شود :
- مشکلات دندان
- عفونت گوش و کاهش شنوایی احتمالی
- مشکلات تغذیه
- اعتماد به نفس پایین
- مشکلات گفتاری
علت شکاف لب و کام
جمجمه جنین در 12 هفته اول دوره بارداری در حال رشد و شکل گیری است.
در این زمان دو صفحه مجزا از استخوان و بافت تشکیل شده و به تدریج به سمت یکدیگر حرکت می کنند. سپس به دهان و بینی متصل شده یا جوش می خورند و جمجمه را شکل می دهند. هم جوشی ناقص در این مرحله باعث بروز شکاف می شود.
عوامل خطر زای شکاف لب و کام
برخی ژن های خاص در بعضی افراد، آن ها را بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به شکاف قرار می دهد. اگرچه اکثر والدین مبتلا به این عارضه آن را به فرزندان خود انتقال نمی دهند اما به نظر می رسد بروز این وضعیت مادرزادی در نوزادانی که برخی از بستگان نزدیک آن ها با این عارضه متولد شده اند شایع تر است.
لازم به ذکر است در صورتی که مادر سیگاری باشد، در هر ماه بارداری بیش از 10 واحد الکل مصرف کند، دچار کمبود اسید فولیک باشد یا از چاقی رنج ببرد، احتمال لب شکری شدن فرزندش افزایش خواهد یافت.
گفته شده مصرف برخی داروهای خاص برای درمان صرع مانند توپیرامات یا والپروئیک اسید در 3 ماه اول بارداری نیز خطر ابتلا را افزایش می دهد.
درمان شکاف لب و کام
برای درمان نوزادان مبتلا به شکاف لب و کام تکنیک های متعددی در دسترس می باشد.
به عنوان مثال یک متخصص ارتودنسی احتمالا طی یک هفته بعد از تولد نوزاد شروع به ترمیم کام کرده و لب ها را به هم نزدیک می کند. این تکنیک درمانی که قالب گیری نازو آلوئولار یا تکنیک NAM نامیده می شود در واقع نوزاد را برای عمل جراحی آینده آماده می سازد.
عمل جراحی جهت بستن شکاف لب ممکن است طی 3 تا 6 ماه بعد از تولد انجام شود. برای درمان شکاف کام نیز معمولا بین 9 تا 18 ماهگی نوزاد اقدام می شود. این اقدامات باعث می شوند کودک بتواند در آینده به راحتی صحبت کرده و غذا بخورد.
گاهی برای تنظیم مجدد فک نیز از عمل جراحی ترمیمی استفاده می شود. در مواردی که کودک برای ترمیم فک نیاز به عمل جراحی دارد، برخی پزشکان ترجیح می دهند منتظر بمانند تا کودک به سن 10 تا 12 سالگی برسد و همه دندان های بزرگسالی اش قبل از عمل رشد کند تا نیازی به جراحی های ترمیمی بعدی نباشد.
با این حال برخی پزشکان با در نظر گرفتن این استدلال که گفتار درمانی در سنین بالا کمتر موثر است ترجیح می دهند زودتر نسبت به عمل جراحی فک اقدام کنند.
اکثر کودکان مبتلا به این عارضه در دوران رشد نیاز به انجام ترکیبی از تکنیک ها و عمل های جراحی دارند.
گاهی این شکاف تا لبه آلوئولار فک بالا که در امتداد آن فک بالا به دندان ها می رسد ادامه دارد. در این صورت پزشک بافت استخوانی مورد نیاز را از سایر نواحی بدن مانند لگن جدا کرده و از آن برای پر کردن شکاف استفاده می کند.
لازم به ذکر است در بسیاری از کشورها یک تیم متخصص وضعیت فرد را تا رسیدن به سنین بزرگسالی تحت نظر دارند. در برخی موارد حتی نیاز به نظارت مادام العمر می باشد.
امروزه اثر زخم به جای مانده از عمل جراحی شکاف معمولا بسیار ناچیز است اما فرد ممکن است در مراحل بعدی زندگی برای از بین بردن آثار باقی مانده جراحی زیبایی انجام دهد.
گفتار و شنوایی
شکاف لب و کام به دلیل نقش مهم لب ها، کام و زبان در تولید کلمات، می تواند تاثیر به سزایی روی گفتار داشته باشد. همچنین ممکن است خطر بروز عفونت گوش را افزایش دهد که تاثیر منفی روی میزان شنوایی فرد دارد.
لوله های تمپانوستومی برای جلوگیری از تجمع مایعات در گوش میانی کمک کننده هستند. برای حل مشکلات گفتاری نیز مشورت با یک گفتار درمان گر می تواند مفید باشد.
همچنین ممکن است علاوه بر ترمیم شکاف به جراحی های دیگر نیاز باشد تا میزان هوای خروجی از بینی در حین گفتار کاهش پیدا کند.
لازم به ذکر است گفتار درمان گر می تواند به کودک در رفع مشکلات گفتاری موجود از قبل ترمیم کمک کند. کودکان مبتلا به شکاف باید بعد از ترمیم، روش های جدید تولید کلمات را یاد بگیرند.
مشکلات زندگی اجتماعی
امروزه کودکان مبتلا به شکاف اغلب در سنین پایین تحت عمل جراحی ترمیمی قرار گرفته و احتمال بروز اثرات منفی این عارضه در بُعد اجتماعی و کاهش عزت نفس کودک در سنین بالاتر کاهش می یابد.
با این حال ممکن است کودک از سنین پایین تر نیاز به برقراری ارتباط و تعامل با کودکان دیگر داشته باشد. در این صورت گاهی هم بازی ها درباره علت متفاوت بودن ظاهر او با دیگران سوالاتی می پرسند و کودک باید بتواند وضعیت خود را برای دوستانش توضیح دهد.
اگر شکاف باعث مشکلات شنوایی و گفتاری کودک شده باشد لازم است این وضعیت با پرسنل مدرسه در میان گذاشته شود و آموزگاران باید کودک را در نقطه ای از کلاس درس بنشانند که دیدن و شنیدن برای او راحت تر باشد.
مشکلات دندان
کودکان مبتلا به شکاف کام یا لب بیشتر از سایر کودکان دچار مشکلات دندان می شوند. در این کودکان لبه آلوئولار (برجستگی استخوانی که لثه و دندان های بالا را پشتیبانی می کند) ممکن است به طور کامل رشد نکند.
همچنین کودک ممکن است برای صاف شدن و تغییر موقعیت دندان ها به ارتودنسی نیاز داشته باشد.
ناگفته نماند پوسیدگی دندان در کودکان مبتلا به این عارضه شایع است و رعایت بهداشت دهان و دندان می تواند به کاهش خطر پوسیدگی و مشکلات دندانی کمک کند.
پیشگیری از شکاف لب و کام
شکاف لب و کام از وضعیت های چالش بر انگیز هم برای والدین و هم کودکان می باشد اما خوشبختانه با کمک جراحی های ترمیمی و سایر تکنیک ها می توان تا حد زیادی از وخامت اوضاع کاست.
در حال حاضر راهی برای پیشگیری از این عارضه وجود ندارد اما اجتناب از نوشیدن الکل و مصرف دخانیات در دوران بارداری می تواند خطر بروز آن را کاهش دهد.
توصیه می شود قبل از مصرف هر گونه دارو در بارداری با پزشک مشورت شود.
اگر سابقه ابتلا به شکاف لب و کام در خانواده یک یا هر دو والد وجود داشته باشد، والدین باید قبل از بارداری از مشاوره ژنتیک استفاده کنند تا درباره احتمال ابتلای فرزندشان به شکاف لب و کام اطلاعات لازم را به دست آورند.
منبع: medicalnewstoday
