تصلب شرایین (به انگلیسی: Atherosclerosis) نوعی عارضه نسبتا شایع است که در اثر تجمع پلاک در سرخرگ ها و سخت شدن عروق رخ داده و با ایجاد مشکل در جریان خون می تواند به اندام های مختلف از جمله قلب، پاها یا کلیه آسیب برساند.
این عارضه از مشکلات سلامتی مرتبط با افزایش سن است که خوشبختانه قابل پیشگیری می باشد و گزینه های درمانی موفقی برای آن وجود دارد.
در ادامه قصد داریم درباره تصلب شرایین و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
تصلب شرایین چیست؟
تصلب شرایین که به نام آترواسکلروز نیز شناخته شده تنگی عروق ناشی از تجمع پلاک در سرخرگ ها می باشد، این عروق خونی اکسیژن و مواد مغذی را از قلب به بقیه اندام های بدن منتقل می کنند.
با افزایش سن ممکن است چربی ها، کلسترول و کلسیم در سرخرگ ها جمع شده و پلاک ها به وجود بیایند که می توانند با مشکلاتی در جریان خون همراه باشند. این عارضه می تواند هر یک از سرخرگ های بدن از جمله قلب، پاها و کلیه ها را درگیر کند و باعث کمبود خون رسانی و اکسیژن در بافت ها شود به علاوه ممکن است با شکستن پلاک ها، لخته خون ایجاد شود.
عدم درمان تصلب شرایین می تواند به عوارض جدی همچون سکته مغزی، حمله قلبی یا نارسایی قلبی منجر شود.
لازم به ذکر است دو اصطلاح آرتریوسکلروز و آترواسکلروز که معمولا به جای هم استفاده می شوند یکسان نیستند. آرتریوسکلروز در واقع به سخت و سفت شدن دیواره سرخرگ ها اشاره دارد در حالی که آترواسکلروز نوعی آرتریوسکلروز است که در آن دیواره سرخرگ ها به دلیل تشکیل پلاک سخت می شوند.
علت تصلب شرایین
تجمع پلاک ها و در نتیجه آن سخت شدن سرخرگ ها باعث محدود شدن جریان خون در رگ ها شده و اندام ها و بافت های بدن نمی توانند خون اکسیژن دار مورد نیاز خود را دریافت کنند. این عارضه علل مختلفی دارد که شایع ترین آن ها عبارتند از :
1. کلسترول بالا
کلسترول ماده ای مومی و زرد رنگ است که به طور طبیعی در بدن و همچنین مواد غذایی خاص مصرفی وجود دارد. اگر سطح کلسترول خون خیلی بالا باشد می تواند سرخرگ ها را مسدود کرده و به یک پلاک سخت تبدیل شود که گردش خون در قلب و اندام های دیگر را محدود یا مسدود می کند.
2. تغذیه
استفاده از یک رژیم غذایی سالم اهمیت زیادی دارد. انجمن قلب آمریکا توصیه کرده همه افراد از یک الگوی غذایی سالم پیروی کنند که موارد زیر را در خود گنجانده باشد :
- طیف گسترده ای از میوه ها و سبزیجات
- غلات کامل
- محصولات لبنی کم چرب
- مرغ و ماهی بدون پوست
- آجیل و حبوبات
- روغن های گیاهی غیر گرمسیری مانند روغن زیتون یا روغن آفتاب گردان
برخی دیگر از نکات رژیم غذایی برای پیشگیری از تصلب شرایین عبارتند از :
- اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی های حاوی قندهای افزودنی مانند نوشیدنی های شیرین شده با قند، آب نبات و دسرها؛ مصرف بیش از 6 قاشق چای خوری یا 100 کالری شکر در روز برای اکثر خانم ها و 9 قاشق چای خوری یا 150 کالری برای اکثر آقایان توصیه نمی شود.
- اجتناب از مصرف مواد غذایی پر نمک و شور؛ هدف این است که مقدار مصرف روزانه سدیم از 2300 میلی گرم تجاوز نکند، در حالت ایده آل این مقدار نباید بیش از 1500 میلی گرم در روز باشد.
- اجتناب از مصرف مواد غذایی سرشار از چربی های نا سالم مانند چربی های ترانس؛ توصیه می شود این چربی ها را با چربی های اشباع نشده جایگزین کنید. اگر لازم است کلسترول خون خود را کاهش دهید نباید میزان چربی اشباع شده مصرفی روزانه شما بیش از 5 تا 6 درصد کالری مصرفی باشد. به عنوان مثال برای کسی که 2000 کالری در روز دریافت می کند این مقدار حدود 13 گرم چربی اشباع است.
3. پیری
با افزایش سن، قلب و عروق برای پمپاژ و دریافت خون تلاش بیشتری می کنند، به همین دلیل سرخرگ ها ممکن است ضعیف شده و خاصیت کششی کمتری داشته باشند که در نتیجه بیشتر در معرض تجمع پلاک قرار خواهند گرفت.
چه کسانی بیشتر در معرض تصلب شرایین هستند؟
عوامل متعددی ممکن است افراد را در معرض ابتلا به تصلب شرایین قرار دهد که برخی از آن ها قابل کنترل بوده و برخی دیگر را نمی توان کنترل کرد. برخی از این عوامل عبارتند از :
- سابقه خانوادگی : افرادی که در خانواده آن ها ابتلا به تصلب شرایین دیده می شود بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند. این بیماری و همچنین سایر مشکلات مربوط به قلب می تواند ارثی باشد
- عدم تحرک : ورزش منظم برای قلب مفید است. این کار عضله قلب را قوی نگه داشته و باعث می شود اکسیژن و جریان خون بیشتری به اندام های بدن بفرستد. زندگی بی تحرک خطر ابتلا به بسیاری از مشکلات سلامتی از جمله بیماری های قلبی را افزایش می دهد
- فشار خون بالا : این عارضه می تواند با ضعیف کردن عروق خونی در برخی نواحی بدن باعث آسیب آن ها شود. کلسترول و سایر مواد موجود در خون ممکن است به مرور زمان انعطاف پذیری سرخرگ ها را کاهش دهد
- سیگار کشیدن : سیگار و تنباکو می تواند به عروق خونی و قلب آسیب بزند
- دیابت : شیوع بیماری عروق کرونری در افراد دیابتی بسیار بیشتر است
علائم تصلب شرایین
اکثر علائم تصلب شرایین تا زمانی که انسداد ایجاد نشود بروز نمی کنند، برخی علائم شایع عبارتند از :
- درد قفسه سینه یا آنژین قلبی
- درد در ناحیه پا، بازو و هر جای دیگری که دچار انسداد سرخرگی شده است
- تنگی نفس
- خستگی
- گیجی (در صورتی که انسداد روی جریان خون به مغز اثر بگذارد)
- ضعف عضلانی در پاها ناشی از کمبود جریان خون
آشنایی با علائم حمله قلبی و سکته مغزی نیز مهم است زیرا تصلب شرایین می تواند احتمال بروز هر دو را که از مشکلات اورژانسی هستند افزایش دهد.
برخی علائم حمله قلبی عبارتند از :
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- درد در شانه ها، پشت، گردن، بازوها و فک
- درد شکم
- تنگی نفس
- تعریق
- سبکی سر
- حالت تهوع یا استفراغ
برخی علائم سکته مغزی عبارتند از:
- ضعف یا بی حسی در صورت یا اندام ها
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در درک گفتار
- مشکلات بینایی
- از دست دادن تعادل
- سردرد ناگهانی و شدید
حمله قلبی و سکته مغزی هر دو بسیار جدی و تهدید کننده زندگی هستند و در صورت بروز علائم آن ها باید هر چه سریع تر با اورژانس تماس گرفته یا به بیمارستان مراجعه کرد.
نحوه تشخیص تصلب شرایین
اگر علائم تصلب شرایین دارید پزشک معاینه فیزیکی انجام می دهد و موارد زیر را بررسی می کند :
- نبض ضعیف شده
- آنوریسم، بیرون زدگی غیر عادی یا گشاد شدن یک سرخرگ به دلیل ضعیف شدن دیواره سرخرگی
- کند شدن سرعت بهبود زخم که نشان دهنده کاهش جریان خون است
متخصص قلب احتمالا به صدای قلب گوش می دهد تا صداهای غیر طبیعی را تشخیص دهد. همچنین ممکن است از آزمایش های زیر استفاده کند :
- آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول
- سونوگرافی داپلر که از امواج صوتی برای تصویر برداری از سرخرگ و تشخیص انسداد استفاده می کند
- شاخص پایی بازویی (ABI) که با مقایسه فشار خون در دست و پاها به دنبال انسداد در این اندام ها می گردد
- آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی (MRA) برای عکس گرفتن ازسرخرگ های بزرگ بدن
- آنژیوگرافی قلب که نوعی اشعه ایکس قفسه سینه است
- نوار قلب که فعالیت الکتریکی در قلب را اندازه گیری کرده و به دنبال نواحی می گردد که دچار کاهش جریان خون شده اند
- تست استرس یا تست تحمل ورزش که ضربان قلب و فشار خون هنگام ورزش روی تردمیل یا دوچرخه ثابت را کنترل می کند
درمان تصلب شرایین
درمان تصلب شرایین شامل تغییر سبک زندگی فعلی برای کاهش میزان چربی و کلسترول مصرفی می باشد. برای بهبود سلامت قلب و عروق خونی نیز احتمالا لازم است بیشتر ورزش کنید.
تا زمانی که تصلب شرایین شدید نباشد پزشک ممکن است تغییر سبک زندگی را به عنوان اولین اقدام جهت درمان توصیه کند، در شرایط شدیدتر ممکن است به درمان های پزشکی همچون دارو یا جراحی نیاز باشد.
دارو درمانی
مصرف برخی داروها می تواند از تشدید تصلب شرایین جلوگیری کند، از جمله :
- داروهای کاهنده کلسترول خون از جمله استاتین ها و فیبرات ها
- مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین که ممکن است به جلوگیری از تنگی سرخرگ ها کمک کنند
- مسدود کننده های بتا یا مسدود کننده های کانال کلسیم برای کاهش فشار خون
- دیورتیک ها برای کاهش فشار خون بالا
- داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت مانند آسپرین برای جلوگیری از لخته شدن خون و گرفتگی سرخرگ ها
نکته : آسپرین به خصوص برای افرادی که سابقه بیماری قلبی عروقی آترواسکلروتیک دارند (مانند حمله قلبی و سکته مغزی) مفید است.
اگر سابقه بیماری قلبی عروقی آترواسکلروتیک قبلی وجود نداشته باشد، باید آسپرین را تنها به عنوان داروی پیشگیری کننده استفاده کنید اگر احتمال کم خونریزی اما خطر بالای ابتلا به بیماری قلبی عروقی آترواسکلروتیک وجود دارد.
عمل جراحی
اگر علائم تصلب شرایین شدید بوده یا بافت عضلانی یا پوستی در معرض خطر قرار داشته باشد ممکن است به جراحی نیاز باشد.
برخی عمل جراحی های احتمالی برای این منظور عبارتند از :
- جراحی بای پس که شامل استفاده از رگ از جای دیگری در بدن یا یک لوله مصنوعی برای هدایت خون در اطراف سرخرگ مسدود یا تنگ شده است
- درمان ترومبولیتیک که شامل حل کردن لخته خون با تزریق دارو به سرخرگ آسیب دیده است
- آنژیوپلاستی که شامل استفاده از کاتتر و بالون برای گشاد کردن عروق و گاهی قرار دادن استنت برای باز ماندن سرخرگ می باشد
- عمل جراحی اندارترکتومی که شامل برداشتن رسوبات چربی از سرخرگ با کمک جراحی است
- آترکتومی که شامل برداشتن پلاک از عروق با استفاده از کاتتر با تیغه ای تیز در انتهای آن است
عوارض تصلب شرایین
تصلب شرایین می تواند باعث بروز عوارض زیر شود :
- نارسایی قلبی
- حمله قلبی
- ریتم غیر طبیعی قلب
- سکته
- مرگ
این عارضه با بیماری های زیر نیز مرتبط می باشد :
- بیماری عروق کرونری : عروق کرونر عروقی خونی هستند که خون و اکسیژن مورد نیاز بافت عضلانی قلب را تامین می کنند، بیماری عروق کرونری به دلیل سخت شدن این عروق رخ می دهد.
- بیماری شریان کاروتید : سرخرگ های کاروتید در گردن هستند و خون را به مغز می رسانند، اگر در دیواره آن ها پلاک جمع شود ممکن است سرخرگ ها به خطر افتاده و کاهش گردش خون باعث کاهش خون رسانی و اکسیژن رسانی به بافت و سلول های مغزی شود.
- بیماری شریان محیطی : پاها، دست ها و بخش های تحتانی بدن به سرخرگ ها نیاز دارند تا جریان خون و اکسیژن مورد نیاز بافت های خود را تامین کنند، سخت شدن سرخرگ ها می توانند باعث مشکلات گردش خون در این نواحی شوند.
- بیماری کلیه : سرخرگ های کلیه خون مورد نیاز برای این اندام را تامین می کنند، عملکرد کلیه برای دفع مواد زائد و آب اضافی از خون ضروری است در حالی که تصلب شرایین در سرخرگ های این ناحیه می تواند به نارسایی کلیوی منجر شود.
تصلب شرایین و سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی می تواند به پیشگیری و درمان تصلب شرایین به خصوص در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمک کند.
تغییرات مثبت در سبک زندگی برای این منظور عبارتند از :
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم که چربی های اشباع شده و کلسترول کم داشته باشد
- پرهیز از غذاهای چرب
- افزودن ماهی به رژیم غذایی (دو بار در هفته)
- هر هفته حداقل 75 دقیقه ورزش شدید یا 150 دقیقه ورزش متوسط
- ترک سیگار
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی
- کنترل استرس
- درمان بیماری های مرتبط با تصلب شرایین مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت
سخن آخر …
اگرچه گزینه های درمانی متعددی برای تصلب شرایین وجود دارد و وضعیت سلامتی فرد بهبود پیدا می کند اما این پروسه ای زمان بر است که به عوامل مختلف از جمله شدت بیماری و تعداد اندام هایی که تحت تاثیر قرار گرفته اند بستگی دارد.
سخت شدن سرخرگ ها قابل برگشت نیست اما درمان علت اصلی و استفاده از یک سبک زندگی سالم و تغییرات مثبت در رژیم غذایی می تواند به کند شدن سرعت پیشرفت و جلوگیری از تشدید آن کمک کند.
توصیه می شود برای ایجاد تغییرات مناسب در سبک زندگی با پزشک مشورت کرده و برای کنترل وضعیت و جلوگیری از عوارض تصلب شرایین، در صورت نیاز زیر نظر پزشک خود دارو درمانی داشته باشید.
منبع: healthline
