بی اختیاری ادراری (به انگلیسی: Urinary incontinence) از مشکلات مجاری ادراری شایع در دنیا و نوعی نشت یا دفع غیر ارادی ادرار است که بسیاری از افراد به خصوص زنان از آن رنج می برند.
این عارضه انواع مختلفی دارد که هر یک به دلایل خاصی ایجاد و به علائم گوناگونی منجر می شوند.
در ادامه قصد داریم درباره بی اختیاری ادراری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بی اختیاری ادراری چیست؟
بی اختیاری ادراری به نوعی نشت غیر ارادی ادرار گفته می شود که در آن فرد به دلیل از دست دادن یا ضعیف شدن کنترل روی اسفنکتر ادراری و با این که تمایلی به ادرار کردن ندارد به صورت غیر ارادی دفع ادرار خواهد داشت.
اسفنکتر ادراری دریچه کنترل ادرار است که زیر مثانه قرار گرفته است.
بی اختیاری ادراری ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد و شایع ترین نوع آن بی اختیاری ادراری استرس است که به علت فشار فیزیکی همچون سرفه کردن ایجاد شده و بیشتر در زنان باردار و افراد چاق دیده می شود.
ناگفته نماند این عارضه در زنان شایع تر از مردان می باشد و گفته شده حدود 30 درصد زنان 30 تا 60 ساله و 1.5 تا 5 درصد مردان در این رنج سنی از آن رنج می برند. همچنین احتمال بروز آن با افزایش سن بیشتر می شود.
انواع بی اختیاری ادراری
بی اختیاری ادراری دارای انواع مختلف است که رابطه نزدیکی با علت بروز این عارضه دارند. این انواع عبارتند از :
- بی اختیاری ادراری استرس : این نوع بی اختیاری معمولا هنگام سرفه کردن، خندیدن یا انجام برخی فعالیت ها از جمله دویدن یا پریدن رخ می دهد
- بی اختیاری ادراری فوری : این نوع که به نام بی اختیاری رفلکس یا مثانه پر کار نیز شناخته شده، حالت اشتیاق ناگهانی و شدید به دفع ادرار ایجاد می کند و همزمان یا بلافاصله بعد از آن ادرار به طور غیر ارادی خارج می شود
- بی اختیاری ادراری سر ریز : در این نوع بی اختیاری، عدم توانایی مثانه در تخلیه کامل می تواند باعث نشت ادرار شود
- بی اختیاری ادراری کلی : در این نوع مثانه نمی تواند ادرار را در خود نگه دارد
- بی اختیاری ادراری عملکردی : در این نوع فرد به دلیل مشکلات حرکتی نمی تواند به موقع و سریع به دستشویی برود و ادرار به صورت غیر ارادی خارج می شود
- بی اختیاری ادراری ترکیبی : این نوع بی اختیاری ترکیبی از انواع مختلف است
علت بی اختیاری ادراری
علت بروز بی اختیاری ادراری ارتباط نزدیکی با نوع آن دارد :
1. بی اختیاری ادراری استرس
برخی عوامل خطر زای این نوع عبارتند از :
- بارداری و زایمان
- یائسگی، افت استروژن می تواند عضلات را ضعیف کند
- هیسترکتومی و برخی روش های جراحی
- سن
- چاقی
2. بی اختیاری ادراری فوری
برخی عوامل خطر زای این نوع عبارتند از :
- سیستیت (التهاب دیواره مثانه)
- مشکلات عصبی مانند ام اس، سکته مغزی و بیماری پارکینسون
- بزرگ شدن پروستات که می تواند باعث افتادگی مثانه و تحریک مجرای ادرار شود
3. بی اختیاری ادراری سر ریز
این نوع بی اختیاری ادراری به دلیل بروز انسداد در مثانه رخ می دهد و عوامل زیر ممکن است در آن نقش داشته باشند :
- بزرگ شدن پروستات
- توموری که به مثانه فشار می آورد
- سنگ مجرای ادراری
- یبوست
- زیاده روی در عمل جراحی برای درمان بی اختیاری ادراری
4. بی اختیاری ادراری کلی
این نوع می تواند به دلایل زیر ایجاد شود :
- نقص آناتومیک که از بدو تولد وجود داشته باشد
- آسیب نخاعی که سیگنال های عصبی مغز و مثانه را دچار اختلال می کند
- ایجاد فیستول (لوله یا مجاری) بین مثانه و ناحیه مجاور آن (اغلب واژن)
سایر علل
برخی علل احتمالی دیگر عبارتند از :
- برخی داروها به خصوص داروهای ادرار آور، داروهای ضد فشار خون، قرص های خواب آور، آرام بخش ها و شل کننده های عضلانی
- الکل
- عفونت های دستگاه ادراری
عوامل خطر زای بی اختیاری ادراری
برخی عوامل خطر زا احتمال بروز بی اختیاری ادراری را افزایش می دهند، از جمله :
- چاقی : افزایش وزن، فشار اضافی به مثانه و عضلات اطراف آن وارد می کند که عضلات را ضعیف کرده و باعث می شود هنگام عطسه یا سرفه نشت ادرار بیشتری رخ دهد
- سیگار کشیدن : در این حالت فرد ممکن است دچار سرفه مزمن شود که می تواند بی اختیاری ادرار را تشدید کند
- جنسیت : زنان بیشتر از مردان دچار بی اختیاری ادراری استرس می شوند به خصوص اگر بچه دار شده باشند
- افزایش سن : عضلات مثانه و مجرای ادرار با افزایش سن ضعیف شده و خطر بروز بی اختیاری را افزایش می دهند
- برخی بیماری ها : بیماری هایی همچون دیابت، بیماری های کلیوی، آسیب نخاعی و بیماری های عصبی از جمله سکته می توانند باعث بی اختیاری ادراری شوند
- بیماری پروستات : بی اختیاری ادراری گاهی بعد از عمل جراحی یا پرتو درمانی پروستات ایجاد می شود
علائم بی اختیاری ادراری
علامت اصلی بی اختیاری ادراری نشت یا خارج شدن ناخواسته ادرار است که زمان و چگونگی آن به نوع بی اختیاری ادرار بستگی دارد :
1. بی اختیاری ادراری استرس
این نوع رایج ترین نوع بی اختیاری ادراری است که به خصوص در زنانی که زایمان کرده یا یائسه شده اند بیشتر دیده می شود.
در این حالت هنگامی که مثانه و عضلات درگیر در کنترل ادرار، تحت استرس اضافی و ناگهانی قرار می گیرند بی اختیاری ادرار رخ می دهد. منظور از استرس فشار فیزیکی است نه استرس روانی.
موارد زیر ممکن است باعث بروز بی اختیاری استرس شود :
- سرفه، عطسه، خندیدن
- برداشتن اجسام سنگین
- ورزش
2. بی اختیاری ادراری فوری
این نوع دومین فرم متداول بی اختیاری ادرار است که در آن انقباض ناگهانی و غیر ارادی دیواره عضلانی مثانه باعث تمایل بیش از حد به ادرار کردن می شود.
در بی اختیاری ادراری فوری، زمانی که فرد احساس ادرار کردن پیدا می کند فارغ از این که در حال انجام چه کاری باشد تنها مدت کوتاهی فرصت دارد به دستشویی برسد.
تمایل شدید به ادرار کردن می تواند از موارد زیر ناشی شود :
- تغییر ناگهانی در وضعیت بدنی
- صدای آب روان
- رابطه جنسی به خصوص در طول ارگاسم
در این نوع بی اختیاری عضلات مثانه به دلایل مختلف از جمله آسیب به عصب مثانه، سیستم عصبی یا خود عضلات ممکن است به صورت غیر ارادی فعال شوند.
3. بی اختیاری ادراری سر ریز
این نوع بی اختیاری بیشتر در مردان مبتلا به مشکلات غده پروستات، مثانه آسیب دیده یا مجرای ادراری مسدود شده رخ می دهد. بزرگ شدن غده پروستات می تواند مثانه را مسدود کند.
در این حالت مثانه نمی تواند ادرار را به اندازه کافی در خود نگه دارد یا به طور کامل تخلیه کند که باعث می شود اندکی ادرار نشت کند. در اغلب موارد بیماران مجبور هستند به طور مکرر ادرار کنند که احتمالا به صورت چکه ای خواهد بود.
4. بی اختیاری ادرار ترکیبی
در این نوع معمولا ترکیبی از علائم بی اختیاری استرس و بی اختیاری فوری دیده می شود.
5. بی اختیاری ادراری عملکردی
در این نوع فرد می داند که نیاز به دفع ادرار دارد اما به دلیل مشکلات حرکتی نمی تواند به موقع خود را به دستشویی برساند.
برخی علل شایع بی اختیاری عملکردی عبارتند از :
- گیجی
- زوال عقل
- کم بینایی یا کم تحرک بودن
- چالاک نبودن، مثلا فرد در باز کردن دکمه های شلوارش کُند عمل می کند
- افسردگی، اضطراب یا عصبانیت که می تواند به عدم تمایل به دستشویی رفتن منجر شود
این نوع بیشتر در افراد مسن رخ می دهد و در خانه سالمندان شایع تر است.
6. بی اختیاری ادراری کلی
در بی اختیاری ادراری کلی فرد به طور پیوسته دچار نشت ادرار می شود یا به طور دوره ای مقدار زیادی ادرار غیر قابل کنترل از او دفع می شود.
در این حالت ممکن است فرد به یک بیماری مادرزادی یا نقص تولد دچار باشد، آسیبی در نخاع یا سیستم ادرار او ایجاد شده یا بین مثانه و مثلا واژن سوراخ (فیستول) وجود داشته باشد.
درمان بی اختیاری ادراری
درمان این عارضه به عوامل مختلف از جمله نوع بی اختیاری ادرار، سن، سلامت عمومی و وضعیت روانی فرد بستگی دارد.
به عنوان مثال در بی اختیاری ادراری استرس، تمرینات کگل برای تقویت عضله ادرار و عضلات کف لگن (عضلاتی که به کنترل ادرار کمک می کنند) مفید هستند.
تکنیک های آموزش مثانه
- به تاخیر انداختن رویداد : طی این تکنیک بیمار می آموزد چطور هر زمان فرد تمایل به ادرار کردن دارد آن را به تاخیر بیندازد
- دفع دو مرحله ای : شامل ادرار کردن، چند دقیقه صبر کردن و سپس دوباره ادرار کردن است
- جدول زمانی دستشویی رفتن : فرد در ساعت های معینی در روز مثلا هر 2 ساعت یک بار به دستشویی می رود
آموزش مثانه به بیمار کمک می کند تا به تدریج کنترل مثانه خود را به دست آورد.
دارو درمانی
پزشک در صورت نیاز ممکن است از دارو درمانی به همراه سایر روش ها و تمرینات استفاده کند. برخی داروهای تجویزی عبارتند از :
- داروهای آنتی کولینرژیک : این داروها با کاهش فعالیت و پرکاری مثانه به افرادی که از بی اختیاری ادراری رنج می برند کمک می کنند
- استروژن موضعی : استفاده از این داروهای موضعی ممکن است بافت مجرای ادرار و واژن را تقویت کرده و برخی علائم را کاهش دهد
- ایمی پرامین (توفرانیل) : یک داروی ضد افسردگی سه حلقه ای است که به بهبود بی اختیاری ادراری کمک می کند
ابزار و تجهیزات پزشکی
از آن جا که بی اختیاری ادراری در زنان بسیار شایع است، خانم ها می توانند از برخی دستگاه ها برای درمان این عارضه استفاده کنند، از جمله :
- دستگاه داخل میز راهی : در این تکنیک فرد هنگام انجام فعالیت های روزمره از این دستگاه استفاده کرده و هنگام ادرار کردن آن را خارج می کند
- دستگاه رحم بند : این دستگاه در واقع حلقه سفتی است که داخل واژن قرار گرفته و به بالا نگه داشتن مثانه و جلوگیری از نشت ادرار کمک می کند
- رادیو فرکانس درمانی : با کمک این دستگاه، بافت ناحیه تحتانی دستگاه ادراری گرم و سفت تر می شود که تاثیر خوبی در کنترل بهتر ادرار خواهد داشت
- بوتاکس : تزریق بوتاکس به عضله مثانه برای کسانی که دچار پرکاری مثانه هستند مفید خواهد بود
- عامل حجیم کننده : در این روش تزریق داخل بافت اطراف مجرای ادرار به بسته ماندن آن کمک می کند
- محرک عصب ساکروم : این ابزار در زیر پوست باسن کاشته شده و با یک سیم به عصبی که از نخاع به مثانه امتداد دارد وصل می شود. این سیم یک نبض الکتریکی ایجاد می کند که باعث تحریک عصب شده و به کنترل مثانه کمک می کند
عمل جراحی
اگر سایر روش های درمانی برای بی اختیاری ادراری موثر نباشند ممکن است از عمل جراحی استفاده شود. خانم هایی که قصد بارداری دارند قبل از انتخاب این گزینه لازم است با پزشک مشورت کنند.
برخی روش های جراحی عبارتند از :
- روش اسلینگ : در این تکنیک برای حمایت از مجرای ادرار و جلوگیری از نشت ادراری، یک مش زیر دهانه مثانه قرار داده می شود
- کولپوساسپنشن : در این تکنیک با بالا بردن دهانه مثانه به رفع بی اختیاری ادرار کمک می شود
- اسفنکتر مصنوعی : در این تکنیک از یک اسفنکتر یا دریچه مصنوعی برای کنترل جریان ادراری استفاده می شود
سایر گزینه های درمانی
- کاتتر ادراری : در این روش برای جمع آوری ادرار یک لوله بلند و باریک در مثانه قرار داده می شود تا ادرار از طریق آن داخل یک کیسه تخلیه شود
- پدهای جاذب : پدهای جاذب راه حل دیگری برای کنترل بی اختیاری ادراری هستند که می توان از داروخانه تهیه کرد
تشخیص بی اختیاری ادراری
برخی روش های تشخیص بی اختیاری ادراری عبارتند از :
- دفترچه یادداشت : لازم است فرد مقدار مایعات مصرفی، زمان ادرار کردن، میزان تولید ادرار و تعداد دوره های بی اختیاری ادرار را در دفترچه خود ثبت کند
- معاینه فیزیکی : اگر بیمار خانم باشد پزشک واژن را معاینه و قدرت عضلات کف لگن را بررسی می کند. در بیماران مرد برای تشخیص غده پروستات بزرگ شده احتمالا راست روده بررسی شود
- آزمایش ادرار : برای تشخیص علائم عفونت و ناهنجاری ها از آزمایش ادرار استفاده می شود
- آزمایش خون : این آزمایش می تواند عملکرد کلیه را ارزیابی کند
- آزمایش حجم ادرار باقی مانده : در این تکنیک حجم ادرار باقی مانده در مثانه بعد از دفع ادرار مشخص می شود
- سونوگرافی لگن : این روش تصاویری ارائه می کند که به تشخیص هر گونه ناهنجاری در این ناحیه کمک خواهد کرد
- تست فشار : در این تکنیک پزشک از بیمار می خواهد یک فشار ناگهانی به مجاری ادراری وارد کرده و همزمان میزان نشت ادراری بررسی می شود
- آزمایش اورودینامیک : این روش مشخص می کند مثانه و عضله اسفنکتر ادرار چه مقدار فشار تحمل می کنند
- سیستوگرام : در این روش با کمک اشعه ایکس تصویری از مثانه ارائه می شود
- سیستوسکوپی : در این روش یک لوله نازک وارد مجرای ادرار شده و پزشک هر گونه ناهنجاری در دستگاه ادراری را بررسی می کند
عوارض بی اختیاری ادراری
عدم توانایی در کنترل ادرار گاهی اوقات به ناراحتی، خجالت و مشکلات فیزیکی منجر می شود. به عنوان مثال :
- مشکلات پوستی : فرد مبتلا به بی اختیاری ادراری ناچار است به طور مرتب از آب برای شستن ناحیه استفاده کند. مرطوب بودن بیش از حد پوست می تواند به زخم های پوستی، بثورات و عفونت منجر شود و گاهی عفونت های قارچی به همراه دارد
- عفونت های دستگاه ادراری : استفاده طولانی مدت از کاتتر ادراری خطر بروز عفونت را به طور قابل توجهی افزایش می دهد
- افتادگی واژن : در افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار ممکن است بخشی از واژن، مثانه و گاهی اوقات مجرای ادرار روی ورودی واژن بیفتد که علت این مسئله معمولا ضعف عضلات کف لگن می باشد
ناگفته نماند خجالت ناشی از این وضعیت ممکن است فرد را از نظر اجتماعی گوشه گیر کرده و باعث افسردگی او شود. افرادی که نگران این مسئله هستند باید به پزشک مراجعه کنند تا در صورت امکان با کمک روش های موجود وضعیت خود را بهبود ببخشند.
منبع: medicalnewstoday
