بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک (به انگلیسی: Celiac disease) یکی از معروف ترین بیماری های خود ایمنی است که به دلیل واکنش منفی سیستم ایمنی به پروتئین گلوتن ایجاد شده و افراد زیادی در سراسر دنیا از آن رنج می برند.

این بیماری نیاز به رژیم غذایی خاص و فاقد گلوتن دارد و در صورت عدم توجه به روش های درمانی و تغییرات لازم در تغذیه می تواند به مشکلات سلامتی جدی به خصوص کمبود مواد مغذی در بدن منجر شود.

در ادامه قصد داریم درباره بیماری سلیاک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به گلوتن ایجاد می شود. گلوتن نام عمومی گروهی از پروتئین های موجود در غلات گندم، جو و چاودار می باشد.

در فرد مبتلا به سلیاک، مصرف گلوتن باعث التهاب روده می شود و تکرار آن به مرور به روده کوچک آسیب می رساند که می تواند به مشکلات جذب مواد مغذی از مواد غذایی منجر شود.

در دنیا از هر 100 نفر 1 نفر به سلیاک مبتلا می شود، اگرچه بسیاری از افراد از بیماری خود اطلاع ندارند. گفته شده تنها در ایالات متحده حدود 2.5 میلیون نفر بدون آن که بدانند به این بیماری مبتلا هستند.

تنها راه جلوگیری از بروز علائم سلیاک این است که فرد از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی گلوتن اجتناب کند.

علائم سلیاک

علائم بیماری سلیاک ممکن است خفیف تا شدید باشد. این علائم احتمالا در طول زمان و از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. بعضی افراد مبتلا هیچ علامتی از بیماری ندارند یا در اواخر زندگی ممکن است علائمی تجربه کنند. در واقع بسیاری از بیماران تا زمانی که دچار کمبود مواد مغذی یا کم خونی نشوند به بیماری خود پی نمی برند.

علائم گوارشی سلیاک در کودکان بیشتر از بزرگسالان است، این علائم عبارتند از :

درد شکمی
نفخ
گاز
اسهال یا یبوست مزمن
حالت تهوع
استفراغ
مدفوع کم رنگ با بوی بد
مدفوع چرب که شناور می شود

علائم غیر گوارشی سلیاک عبارتند از :

کاهش وزن
خستگی
افسردگی یا اضطراب
درد مفصل
زخم های دهان
بثوراتی به نام درماتیت هرپتیفورمیس
نوعی آسیب عصبی در اندام ها به نام نوروپاتی محیطی که می تواند باعث گز گز پاها شود

افراد مبتلا به سلیاک ممکن است دچار کمبود مواد مغذی شوند زیرا آسیب به روده به تدریج در جذب مواد مغذی ضروری مانند ویتامین های B12، D و K اختلال ایجاد می کند، به همین دلیل فرد ممکن است دچار کم خونی ناشی از فقر آهن نیز شود.

بیماری سلیاک علاوه بر سوء تغذیه می تواند به روده بزرگ نیز آسیب رساند و باعث آسیب ظریف سایر اندام های بدن شود.

تفاوت در علائم سلیاک احتمالا به موارد زیر بستگی دارد :

سن
میزان آسیب به روده کوچک
مقدار گلوتن مصرف شده
سن شروع مصرف گلوتن
مدت زمان تغذیه با شیر مادر، زیرا ممکن است علائم سلیاک بعدها در کسانی که مدت طولانی تری از شیر مادر تغذیه کرده اند ظاهر شود

مواردی همچون عمل جراحی، بارداری، عفونت یا استرس شدید نیز گاهی باعث تحریک علائم این بیماری می شود.

علائم سلیاک در کودکان

بیماری سلیاک در کودکان می تواند به کاهش یا جلوگیری از جذب مواد مغذی منجر شده و مشکلات رشد به همراه داشته باشد، از جمله :

عدم رشد در نوزادان
تاخیر رشد و کوتاهی قد
کاهش وزن
آسیب دیدگی مینای دندان
تغییرات خلق و خو از جمله بی تابی و آزردگی
بلوغ دیر رس

روی آوردن به رژیم غذایی فاقد گلوتن در مراحل اولیه بیماری می تواند از بروز این موارد جلوگیری کند، آسیب به روده نیز احتمالا طی چند هفته بعد از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود پیدا خواهد کرد. با گذشت زمان کودک ممکن است خود به خود بهبود پیدا کرده و تا پایان عمرش دیگر دچار علائم بیماری سلیاک نشود.

علت سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی است. زمانی که فرد مبتلا به این بیماری، گلوتن مصرف می کند سیستم ایمنی بدن او روده کوچک را مورد حمله قرار داده و به آن صدمه می زند.

با گذشت زمان برآمدگی های انگشت مانند به نام ویلی در روده کوچک که وظیفه جذب مواد مغذی را دارند، آسیب دیده و جذب مواد مغذی کاهش می یابد که می تواند زمینه ساز بیماری های دیگر شود.

سلیاک می تواند همه افراد را درگیر کند اما بیشتر در سفید پوستان و زنان دیده می شود و در افرادی که سابقه خانوادگی دارند احتمال ابتلا به آن 1 به 10 می باشد. همچنین در افرادی که به برخی بیماری های خاص دچار هستند بیشتر دیده می شود، از جمله :

سندرم داون
سندرم ترنر
دیابت نوع 1

تشخیص سلیاک

پزشک برای تشخیص بیماری سلیاک اغلب به سابقه پزشکی شخص و خانواده او و نتایج آزمایش های خون، ژنتیک و نمونه برداری تکیه می کند. به عنوان مثال پزشک، خون را برای اطمینان از حضور آنتی بادی های رایج در افراد مبتلا به سلیاک مانند آنتی بادی آنتی گلیادین و آنتی بادی اندومیزیال بررسی می کند.

اگر نتایج آزمایش های انجام شده ابتلا به بیماری سلیاک را تایید کند، پزشک ممکن است با کمک آندوسکوپ از دیواره روده نیز نمونه برداری کند.

تشخیص بیماری سلیاک کمی دشوار می باشد زیرا علائم آن با بیماری های زیر شباهت دارد :

سندرم روده تحریک پذیر
بیماری کرون روده کوچک
عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل گلوتن
رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک
نارسایی لوز المعده

سلیاک و تغذیه

در اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن علائم را تا حد زیادی بهبود بخشیده و ممکن است فرد طی چند روز یا چند هفته بهبودی را مشاهده کند.

در کودکان، روده کوچک معمولا طی 3 تا 6 ماه بهبود پیدا می کند اما در بزرگسالان، بهبودی کامل ممکن است چند سال طول بکشد. زمانی که روده بهبود پیدا کند بدن قادر به جذب درست مواد مغذی موجود در مواد غذایی خواهد بود.

استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن در برخی نقاط جهان که محصولات فاقد گلوتن عرضه می کنند بسیار آسان تر شده است. نکته مهم این است که بدانید گلوتن در چه مواد غذایی و محصولاتی وجود دارد، مثلا حتی در برخی خمیر دندان ها نیز گلوتن وجود دارد اما بسیاری از بیماران به آن توجه نمی کنند.

گلوتن به طور طبیعی در گندم، چاودار و جو وجود دارد. بیشتر غلات و دانه های آن ها، پاستا و همچنین بسیاری از مواد غذایی فراوری شده حاوی گلوتن هستند. آبجو و سایر نوشیدنی های الکلی حاوی غلات نیز گلوتن دارند.

بررسی برچسب محصولات قبل از استفاده بسیار مهم است زیرا همان طور که قبلا گفتیم گلوتن می تواند در محصولاتی که فکرش را نمی کنید استفاده شود.

برخی مواد غذایی فاقد گلوتن عبارتند از :

گوشت و ماهی
میوه ها و سبزیجات
برخی دانه های غلات مانند برنج، تاج خروس، کینوا و گندم سیاه
آرد برنج
غلاتی همچون ذرت، ارزن، سورگوم و تف
ماکارونی، نان، شیرینی جات و سایر محصولاتی که برچسب فاقد گلوتن دارند

بسیاری از مواد غذایی فراوری شده ممکن است حاوی گلوتن باشند، از جمله :

سوپ کنسرو شده
سس سالاد
سس کچاپ
خردل
سس سویا
چاشنی ها
بستنی
آب نبات
گوشت و سوسیس فراوری شده و کنسرو شده

محصولات غیر خوراکی نیز می توانند حاوی گلوتن باشند، از جمله :

برخی داروهای تجویزی و بدون نسخه
محصولات ویتامینه
خمیر دندان
مواد آرایشی مانند رژ لب، برق لب
تمبر پست ها

توجه داشته باشید :

فرد مبتلا به سلیاک می تواند با جایگزین کردن مواد اولیه و گاهی تنظیم زمان و درجه حرارت پخت، گلوتن را از دستورالعمل های غذایی حذف کند.

در گذشته متخصصان توصیه می کردند افراد مبتلا به سلیاک از مصرف جو دوسر اجتناب کنند اما امروزه مشخص شده مصرف مقدار متوسط این ماده غذایی ایمن است البته به شرط آن که جو دوسر در طول فراوری با محصولات حاوی گلوتن تماس نداشته باشد.

در مسافرت های خارج از کشور دقت داشته باشید که مقررات برچسب گذاری مواد غذایی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

درمان سلیاک

حذف گلوتن از رژیم غذایی در اکثر افراد مبتلا به سلیاک باعث بهبود علائم شده و به روده فرصت بهبودی می دهد.

اگر فرد به درماتیت هرپتیفورمیس مبتلا باشد داروهایی همچون داپسون می توانند علائم را کاهش دهند، با این حال روده بهبود نمی یابد و استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن همچنان اهمیت زیادی دارد.

افراد مبتلا به سلیاک ممکن است از مکمل های ویتامین و مواد معدنی نیز برای جلوگیری یا برطرف کردن کمبود مواد مغذی استفاده کنند.

عوارض سلیاک

در فرد مبتلا به سلیاک، مصرف دائمی گلوتن می تواند به دیواره روده آسیب رسانده و به کمبود مواد مغذی منجر شود که عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت :

کم خونی
ریزش مو
پوکی استخوان
زخم روده کوچک

محققان بیماری سلیاک را با برخی انواع سرطان، از جمله لنفوم که در گلبول های سفید خون رخ می دهد مرتبط دانسته اند، با این حال این ارتباط نادر است و بیشتر افراد مبتلا به سلیاک هرگز به سرطان مبتلا نمی شوند، رژیم غذایی بدون گلوتن این خطر را کاهش می دهد.

برخی افراد به سلیاک مقاوم به درمان مبتلا هستند که در آن بدن به مدت یک سال یا بیشتر نسبت به رژیم غذایی بدون گلوتن واکنش نشان نمی دهد. این مسئله نادر است و تنها 1 تا 2 درصد افراد مبتلا به سلیاک به آن دچار می شوند که تقریبا همگی بالای 50 سال سن دارند.

آیا همه افراد باید از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کنند؟

اگرچه رژیم غذایی فاقد گلوتن طی سال های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده اند اما به نظر نمی رسد این رژیم غذایی برای افرادی که به بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن مبتلا نیستند فایده خاصی داشته باشد.

از یک سو در نتایج تحقیقات تایید نشده که مردم عادی برای کاهش وزن یا بهبود سلامتی خود باید از رژیم غذایی فاقد گلوتن پیروی کنند و از سوی دیگر بسیاری از مواد غذایی حاوی گلوتن جزو منابع مهم ویتامین ها و مواد معدنی از جمله فیبر، آهن و کلسیم محسوب می شوند و قبل از حذف آنها از رژیم غذایی خود باید با پزشک مشورت کنید زیرا این کار می تواند به کمبود مواد مغذی در بدن منجر شود.

منبع: medicalnewstoday