بی اختیاری مدفوع (به انگلیسی: Fecal incontinence) که بی اختیاری روده نیز نامیده می شود وضعیتی است که در آن فرد کنترل حرکات روده را از دست داده و دچار دفع مدفوع غیر ارادی می شود.
این عارضه روی کیفیت زندگی فرد تاثیر بسیار بدی می گذارد که بسیار ناراحت کننده است اما خوشبختانه می توان آن را با برخی روش های پزشکی درمان کرد.
در ادامه قصد داریم درباره بی اختیاری مدفوع و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بی اختیاری مدفوع چیست؟
بی اختیاری مدفوع شامل دفع غیر ارادی مدفوع است که می تواند از دفع به ندرت غیر ارادی مقادیر اندکی مدفوع تا از دست دادن کامل کنترل مدفوع متغیر باشد.
برخی افراد مبتلا به این وضعیت میل به اجابت مزاج دارند اما نمی توانند منتظر بمانند تا به دستشویی برسند. برخی دیگر نیز بدون این که احساس دفع مدفوع داشته باشند اجابت مزاج کرده و آن را احساس نمی کنند.
علت بی اختیاری مدفوع
کنترل طبیعی روده به عملکرد درست موارد زیر بستگی دارد :
- عضلات لگن
- راست روده که بخشی از انتهای تحتانی روده بزرگ است
- عضلات اسفنکتر مقعد که ماهیچه های مقعد هستند
- سیستم عصبی
آسیب به هر یک از این نواحی می تواند به بی اختیاری مدفوع منجر شود.
برخی علل شایع بی اختیاری مدفوع عبارتند از :
1. نهفتگی مدفوع
یبوست مزمن می تواند به نهفتگی مدفوع منجر شود و زمانی اتفاق می افتد که مدفوع سفت در راست روده گیر کند. مدفوع می تواند اسفنکتر را کشیده و ضعیف کند که در نتیجه آن ماهیچه ها نمی توانند عبور طبیعی مدفوع را متوقف کنند.
یکی دیگر از عوارض نهفتگی مدفوع، نشت مواد مدفوع مایع از طریق مقعد است.
2. اسهال
اسهال نتیجه مدفوع شل یا مایع است که می تواند باعث نیاز فوری به اجابت مزاج شود. این نیاز گاهی به قدری ناگهانی است که فرد زمان کافی برای رسیدن به دستشویی پیدا نمی کند.
3. هموروئید
هموروئید خارجی می تواند مانع از بسته شدن کامل اسفنکتر شود و به دنبال آن مدفوع شل و مخاط به صورت غیر ارادی دفع می شود.
4. آسیب عضلانی
آسیب به اسفنکتر مقعد از بسته ماندن مقعد توسط ماهیچه ها جلوگیری می کند. از جمله موارد آسیب رسان می توان به جراحی در ناحیه آنورکتال یا نزدیک آن، ضربه و یبوست اشاره کرد که به عضلات اسفنکتر آسیب می رسانند.
5. آسیب عصبی
در صورتی که اعصابی که حرکت اسفنکتر را کنترل می کنند آسیب ببیند، ماهیچه های اسفنکتر به درستی بسته نمی شوند. زمانی که این اتفاق می افتد ممکن است فرد نیاز به دستشویی رفتن را احساس نکند.
برخی علل آسیب عصبی عبارتند از :
- آسیب ناشی از زایمان
- یبوست مزمن
- سکته
- دیابت شیرین
- ام اس
6. اختلال عملکرد کف لگن
زنان گاهی در حین زایمان دچار آسیب دیدگی عضلات و اعصاب لگن شوند، اگرچه علائم اختلال عملکرد کف لگن ممکن است بلافاصله قابل توجه نباشد و حتی سال ها بعد رخ دهد.
برخی عوارض عبارتند از :
- ضعف عضلات لگنی که در هنگام اجابت مزاج استفاده می شود
- افتادگی راست روده، زمانی رخ می دهد که راست روده از مقعد بیرون بزند
- رکتوسل، زمانی که راست روده به داخل واژن برآمده می شود
برخی مردان نیز ممکن است دچار اختلال عملکرد کف لگن شوند.
عوامل خطر زای بی اختیاری مدفوع
همه افراد ممکن است بی اختیاری مدفوع را تجربه کنند اما برخی بیشتر از دیگران در معرض خطر بروز آن هستند. از جمله عوامل خطر زای بی اختیاری مدفوع می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- سن بالای 65 سال
- جنسیت زن
- زایمان
- یبوست مزمن
- ابتلا به بیماری یا آسیب دیدگی که باعث آسیب عصبی شده باشد
تشخیص بی اختیاری مدفوع
پزشک برای تشخیص این عارضه ابتدا سابقه پزشکی فرد را بررسی و معاینه فیزیکی انجام می دهد. همچنین از فرد در مورد تعداد دفعات بی اختیاری، زمان بروز آن و همچنین رژیم غذایی، داروها و بیماری های احتمالی سوال خواهد کرد.
نتایج آزمایش های زیر ممکن است به تشخیص کمک کند :
- معاینه دیجیتالی ناحیه راست روده
- کشت مدفوع
- تنقیه باریم (اشعه ایکس فلوروسکوپی روده بزرگ، از جمله کولون و راست روده با کنتراست باریم)
- آزمایش خون
- الکترومیوگرافی (برای آزمایش عملکرد عضلات و اعصاب مرتبط)
- سونوگرافی آنورکتال
- پروکتوگرافی (تصویر برداری با اشعه ایکس در حین اجابت مزاج)
درمان بی اختیاری مدفوع
درمان بی اختیاری مدفوع به علت آن بستگی دارد. برخی گزینه های درمانی عبارتند از :
1. رژیم غذایی
برای این منظور مواد غذایی که باعث اسهال یا یبوست می شوند شناسایی شده و از رژیم غذایی حذف می شوند. این اقدام می تواند به تنظیم حرکات روده کمک کند.
پزشک احتمالا مواردی همچون افزایش مصرف مایعات و انواع خاصی از فیبر را نیز توصیه خواهد کرد.
2. داروها
در مورد اسهال، داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید، کدئین یا دیفنوکسیلات – آتروپین برای کند کردن حرکت روده بزرگ
تجویز می شوند که سرعت دفع مدفوع را کاهش می دهند. پزشک ممکن است مصرف مکمل های فیبر را نیز برای درمان یبوست توصیه کند.
3. آموزش مجدد روده
پیروی از یک برنامه روتین آموزش مجدد روده می تواند به حرکات طبیعی روده کمک کند. برخی جنبه های این برنامه ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- رفتن به دستشویی طبق یک برنامه منظم
- استفاده از شیاف راست روده برای تحریک حرکات روده
4. استفاده از لباس زیر مخصوص بی اختیاری مدفوع
برای محافظت بیشتر می توان از لباس های زیر با طراحی خاص استفاده کرد که به شکل یک بار مصرف و قابل استفاده مجدد در دسترس هستند و در برخی برندها از فناوری هایی استفاده می شود که بو را به حداقل می رساند.
5. تمرینات کگل
تمرینات کگل باعث تقویت عضلات کف لگن می شوند. این تمرینات شامل انقباض مکرر عضلاتی است که هنگام رفتن به دستشویی استفاده می شود. برای یادگیری روش صحیح انجام تمرینات باید با پزشک خود مشورت کنید.
6. بیو فیدبک
بیو فیدبک یک تکنیک پزشکی جایگزین است که با کمک آن یاد می گیرید از ذهن خود برای کنترل عملکردهای بدن با کمک حسگرها استفاده کنید.
اگر به بی اختیاری مدفوع دچار باشید بیو فیدبک کمک می کند یاد بگیرید عضلات اسفنکتر خود را کنترل و تقویت کنید.
گاهی اوقات تجهیزات پزشکی مورد استفاده در مقعد و راست روده قرار می گیرد، سپس پزشک عملکرد عضله راست روده و اسفنکتر مقعد را آزمایش می کند.
تون عضلانی اندازه گیری شده به صورت بصری روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می شود تا قدرت حرکات عضلانی مشاهده شود. بنابراین با مشاهده اطلاعات (فیدبک) یاد می گیرید که چگونه کنترل عضلات راست روده را بهبود ببخشید (بیو).
6. عمل جراحی
عمل جراحی معمولا برای موارد شدید بی اختیاری مدفوع استفاده می شود. چندین گزینه جراحی برای این منظور وجود دارد که عبارتند از :
- اسفنکتروپلاستی : در این روش دو انتهای پاره شده اسفنکتر مقعدی به هم نزدیک می شود تا ماهیچه تقویت شده و اسفنکتر مقعد سفت شود
- پیوند عضله گراسیلیس : در این تکنیک عضله گراسیلیس از قسمت داخلی ران به اطراف عضله اسفنکتر مقعد منتقل می شود تا قدرت و حمایت بیشتری در این ناحیه ایجاد کند
- اسفنکتر مصنوعی : یک حلقه سیلیکونی است که در اطراف مقعد کاشته می شود و زمانی که فرد قصد اجابت مزاج دارد آن را به صورت دستی بیرون می آورد
- کولوستومی : برخی افراد که دچار بی اختیاری مدفوع شدید هستند برای انجام کولوستومی تحت عمل جراحی قرار می گیرند. در این روش جراح انتهای روده بزرگ را به سمت دیواره شکم هدایت می کند. سپس یک کیسه به ناحیه شکم در اطراف استوما که بخشی از روده است متصل می کند. پس از اتمام جراحی مدفوع دیگر از مقعد عبور نمی کند بلکه از استوما به کیسه یک بار مصرف تخلیه می شود
7. سولستا
سولستا یک ژل تزریقی است که در سال 2011 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان بی اختیاری مدفوع تایید شده است. هدف از درمان سولستا افزایش مقدار بافت راست روده است.
ژل به دیواره مقعد تزریق می شود و بی اختیاری مدفوع را در برخی افراد به طور موثری کاهش می دهد یا به طور کامل درمان می کند. این کار با افزایش حجم و ضخامت بافت مقعدی عمل می کند که دهانه مقعد را باریک کرده و به بسته ماندن آن کمک می کند.
پیشگیری از بی اختیاری مدفوع
افزایش سن، آسیب دیدگی های گذشته و برخی بیماری ها می تواند به بی اختیاری مدفوع منجر شود. این وضعیت همیشه قابل پیشگیری نیست اما با حفظ حرکات منظم روده و قوی نگه داشتن عضلات لگن می توان خطر آن را کاهش داد.
منبع: healthline
