فیبرومیالژی (به انگلیسی: Fibromyalgia) از بیماری های مزمن و طولانی مدت است که با علائمی همچون درد در عضلات و استخوان ها، نقاط حساس به درد و تحریک پذیر، خستگی و اختلالات خواب و مشکلات شناختی همراه می باشد.
متاسفانه تشخیص این بیماری به دلیل مشابه بودن علائم آن با بسیاری از بیماری های دیگر دشوار است و هیچ آزمایشی برای تایید تشخیص آن وجود ندارد، به همین دلیل اغلب به درستی تشخیص داده نمی شود.
در ادامه قصد داریم درباره فیبرومیالژی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فیبرومیالژی چیست؟
فیبرومیالژی نوعی سندرم شایع و مزمن است که با درد فیزیکی و آشفتگی ذهنی همراه می باشد و علائم آن معمولا با نشانه های آرتریت یا التهاب مفاصل اشتباه گرفته می شود، اگرچه بر خلاف آرتریت باعث التهاب یا آسیب عضلانی و مفصلی نمی شود.
این بیماری معمولا به عنوان یک نوع مشکل روماتیسمی توصیف می شود که با درد بافت نرم یا درد میوفاسیال همراه می باشد.
نکته جالب آن که در گذشته فیبرومیالژی به عنوان یک بیماری واقعی در نظر گرفته نمی شد اما امروزه درک پزشکان نسبت به آن تا حد قابل توجهی افزایش یافته است. اگرچه درمان این بیماری همچنان چالش برانگیز است اما با کمک برخی داروها، تکنیک ها و تغییرات در سبک زندگی می توان به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کرد.
علائم فیبرومیالژی
فیبرومیالژی باعث ایجاد مناطق درد می شود که برخی از آن ها با مناطقی که قبلا به عنوان نقاط تحریک یا نقاط حساس شناخته می شدند هم پوشانی دارد اما برخی کاملا متفاوت می باشند. درد در این نقاط نوعی درد پیوسته و مبهم است.
طبق پروتکل تشخیصی که سال 2016 ارائه شده در صورتی که فرد در 4 نقطه از 5 منطقه ذکر شده، دچار درد اسکلتی عضلانی باشد احتمالا به فیبرومیالژی مبتلا می باشد. این پروتکل تشخیصی درد چند موضعی نام دارد و با معیارهای تشخیصی که سال 1990 برای این بیماری ذکر شده متضاد می باشد.
در پروتکل تشخیصی 2016 بر خلاف معیارهای تشخیصی قدیمی، روی نواحی درد اسکلتی عضلانی و شدت درد تمرکز می شود نه مدت زمان درد.
سایر علائم فیبرومیالژی عبارتند از :
- خستگی
- مشکل خواب
- خوابیدن به مدت طولانی بدون احساس آرامش بعد از بیدار شدن
- سردرد
- افسردگی
- اضطراب
- مشکل در توجه یا تمرکز
- درد مبهم در قسمت پایین شکم
- خشکی چشم
- مشکلات مثانه مانند ورم مثانه
در افراد مبتلا به فیبرومیالژی، مغز و اعصاب ممکن است سیگنال های درد طبیعی را بد تفسیر کرده یا نسبت به آن ها واکنش بیش از حد نشان دهند. این مسئله احتمالا به دلیل عدم تعادل شیمیایی در مغز یا ناهنجاری در گانگلیون ریشه پشتی باشد که روی حساسیت درد مرکزی (مغز) تاثیر می گذارد.
فیبرومیالژی می تواند روی احساسات و سطح انرژی فرد نیز اثر بگذارد.
مه فیبرومیالژی
مه فیبرومیالژی که به نام مه مغزی نیز شناخته شده اصطلاحی است که برخی مردم برای توصیف احساس مبهم خود از آن استفاده می کنند. علائم مه مغزی شامل موارد زیر می باشد :
- اختلال در حافظه
- مشکل در تمرکز
- مشکل در هوشیار ماندن
برخی افراد مه مغزی ناشی از این بیماری را از درد آن بدتر می دانند.
علائم فیبرومیالژی در زنان
به طور کلی علائم فیبرومیالژی در زنان شدیدتر از مردان است و زنان درد گسترده تر، علائم سندرم روده تحریک پذیر و خستگی صبحگاهی را بیش از مردان تجربه می کنند. به علاوه دوره های قاعدگی آن ها نیز دردناک می شود.
فرا رسیدن دوره یائسگی می تواند باعث تشدید علائم فیبرومیالژی شود، به خصوص این که برخی علائم یائسگی و فیبرومیالژی تقریبا یکسان به نظر می رسند.
لازم به ذکر است از زمانی که از پروتکل تشخیصی سال 2016 برای این بیماری استفاده می شود تعداد موارد تشخیص فیبرومیالژیا در مردان افزایش یافته است.
علائم فیبرومیالژی در مردان
اگرچه زنان نسبت به مردان علائم قابل توجه تری تجربه می کنند و این بیماری بیشتر به عنوان یک بیماری زنانه شناخته شده اما مردان نیز به آن دچار می شوند.
این بیماری در آقایان نیز مانند خانم ها ممکن است با درد شدید و علائم عاطفی همراه باشد و تاثیر منفی روی کیفیت زندگی، شغل و روابط آن ها بگذارد.
نقاط درد در فیبرومیالژی
در گذشته در صورتی که فرد در حداقل 11 نقطه از 18 نقطه خاص که به آن ها نقاطه ماشه ای گفته می شود دچار درد و حساسیت گسترده بود، پزشک به بیماری فیبرومیالژی مشکوک می شد و برای بررسی درد روی نواحی مورد نظر فشار وارد می کرد.
نقاط ماشه ای رایج عبارتند از :
- پشت سر
- بالای شانه ها
- قسمت بالای قفسه سینه
- لگن
- زانو
- بخش خارجی آرنج
در بیشتر موارد، سایر نقاط ماشه ای در پروسه تشخیص استفاده نمی شوند بلکه طبق پروتکل تشخیصی 2016 اگر در 4 نقطه از 5 نقطه ماشه ای درد وجود داشته باشد و هیچ علت پزشکی دیگری برای آن یافت نشود فیبرومیالژی در نظر گرفته می شود.
درد فیبرومیالژی
درد علامت اصلی فیبرومیالژی است و در آن فرد در عضلات مختلف و سایر بافت های نرم بدن احساس درد خواهد داشت که ممکن است درد خفیف تا یک درد آزار دهنده، شدید و تقریبا غیر قابل تحمل باشد. شدت آن نیز با توجه به این که فرد تا چه حد می تواند با این درد کنار بیاید مشخص می شود.
به نظر می رسد فیبرومیالژی از پاسخ غیر طبیعی سیستم عصبی ناشی می شود که در آن بدن نسبت به مواردی که معمولا دردناک نیستند واکنش بیش از حد نشان می دهد و ممکن است درد در بیش از یک ناحیه از بدن احساس شود.
علت این مسئله هنوز مشخص نشده و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
درد قفسه سینه
درد فیبرومیالژی در ناحیه قفسه سینه می تواند نگران کننده و ترسناک به نظر برسد زیرا شبیه درد ناشی از حمله قلبی می باشد. این درد در واقع در غضروفی که دنده ها را به استخوان جناغ سینه وصل می کند رخ می دهد و ممکن است به شانه ها و دست نیز سرایت کند.
درد قفسه سینه ناشی از فیبرومیالژی معمولا تیز، تیر کشنده یا سوزنده می باشد و فرد مانند درد ناشی از حمله قلبی ممکن است در نگه داشتن نفس خود مشکل پیدا کند.
درد پشت
ناحیه پشت و کمر از شایع ترین مکان هایی است که ممکن است درد فیبرومیالژی در آن احساس شود. با این حال هر نوع کمر دردی نشانه فیبرومیالژی نیست و بسیاری از بیماری ها از جمله آرتروز یا گرفتن عضله می تواند باعث ایجاد آن شود.
در این مواقع وجود علائم دیگر نظیر مه مغزی و خستگی می تواند به تشخیص فیبرومیالژی کمک کند. همچنین ممکن است فرد به ترکیبی از فیبرومیالژی و آرتروز مبتلا باشد.
داروهایی که برای تسکین علائم دیگر فیبرومیالژی مصرف می شوند احتمالا باعث تسکین درد پشت شده و ورزش های کششی و تقویت کننده نیز برای پشتیبانی از عضلات و سایر بافت های نرم ناحیه پشت مفید هستند.
پا درد
ممکن است درد فیبرومیالژی در عضلات و بافت های نرم پاها نیز احساس شود که احتمالا شبیه درد عضله کشیده شده یا سفتی در آرتریت بوده و می تواند عمیق، سوزنده و ضربان دار باشد.
همچنین گاهی اوقات احساس بی حسی، گز گز در پاها یا حس خزیدن چیزی زیر پوست وجود دارد و تمایل شدید و غیر قابل کنترل در حرکت دادن پاها که از نشانه های سندرم پای بی قرار است می تواند با علائم فیبرومیالژی هم پوشانی داشته باشد.
احساس خستگی و سنگینی در پاها نیز شایع است که در این حالت گویا وزنه ای به پا وصل شده است.
علت فیبرومیالژی
علت دقیق بروز فیبرومیالژی هنوز مشخص نیست اما به نظر می رسد عوامل ژنتیکی و ارثی و مجموعه ای از عوامل تحریک کننده مانند عفونت، ضربه و استرس در آن نقش داشته باشد.
عفونت ها
برخی بیماری های عفونی قبلی می توانند علائم فیبرومیالژی را تحریک یا تشدید کنند که از جمله آن ها می توان به آنفلوآنزا، ذات الریه، عفونت های دستگاه گوارش مانند عفونت های ناشی از سالمونا، باکتری شیگلا و ویروس اپشتین بار اشاره کرد.
ژن ها
فیبرومیالژی معمولا در افرادی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری هستند دیده می شود، بنابراین در صورتی که یکی از اعضای خانواده به آن مبتلا باشد فرد بیشتر در معرض بیماری قرار خواهد داشت.
به نظر می رسد جهش های ژنتیکی خاص ممکن است در این مسئله نقش داشته باشد. در حال حاضر چند ژن احتمالی شناسایی شده اند که روی انتقال سیگنال های درد شیمیایی بین سلول های عصبی تاثیر می گذارند.
ضربه و آسیب
افرادی که دچار ضربه شدید فیزیکی یا روحی شده اند ممکن است دچار فیبرومیالژی شوند. این بیماری با اختلال استرس بعد از سانحه نیز مرتبط می باشد.
استرس
استرس نیز مانند ضربه می تواند اثرات طولانی مدت روی بدن داشته باشد، همچنین با تغییرات هورمونی مرتبط است که احتمالا در ابتلا به فیبرومیالژی نقش دارند.
هنوز مشخص نیست چه عاملی باعث مزمن شدن و گستردگی درد فیبرومیالژی می شود. طبق یک نظریه مغز آستانه درد را کاهش می دهد و همین مسئله موجب می شود مواردی که قبلا دردناک نبودند با گذشت زمان بسیار دردناک شوند.
نظریه دیگر می گوید اعصاب بیش از حد به سیگنال های درد واکنش نشان داده و حساس تر می شوند که نتیجه آن بروز دردهای شدید و اغراق آمیز می باشد.
فیبرومیالژی و بیماری های خود ایمنی
در بیماری های خود ایمنی مانند روماتیسم مفصلی یا ام اس، سیستم ایمنی بدن به اشتباه و با پروتئین هایی به نام آنتی بادی به بافت های سالم و مفاصل حمله می کند.
علائم فیبرومیالژی بسیار شبیه اختلالات خود ایمنی است و این هم پوشانی علائم، این نظریه را مطرح کرده که فیبرومیالژی می تواند یک بیماری خود ایمنی باشد. اثبات این ادعا نسبتا سخت است زیرا فیبرومیالژی با التهاب همراه نیست و تاکنون نشانه ای از تولید آنتی بادی ها در این بیماری مشاهده نشده است.
با این وجود ممکن است یک فرد همزمان به یک بیماری خود ایمنی و فیبرومیالژی مبتلا باشد.
عوامل خطر زای فیبرومیالژی
موارد زیر ممکن است علائم فیبرومیالژی را شعله ور کند :
- استرس
- صدمات و جراحات
- بیماری ها مانند آنفلوآنزا
عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز ممکن است باعث شود مغز و سیستم عصبی تفسیر اشتباه از سیگنال های طبیعی درد داشته و باعث واکنش بیش از حد به درد شوند.
عوامل دیگری که خطر ابتلا به فیبرومیالژی را افزایش می دهند عبارتند از :
- جنسیت : این بیماری یک عارضه اغلب زنانه است و معمولا در زنان رخ می دهد، اگرچه علت این مسئله مشخص نیست
- سن : این عارضه معمولا در سنین میانسالی تشخیص داده می شود و با افزایش سن، خطر ابتلا به آن افزایش می یابد اگرچه کودکان نیز ممکن است به آن دچار شوند
- سابقه خانوادگی : اگر یکی از اعضای نزدیک در خانواده به این بیماری مبتلا باشد فرد بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار خواهد داشت
- بیماری : اگرچه فیبرومیالژی نوعی آرتریت محسوب نمی شود اما ابتلا به بیماری هایی همچون لوپوس یا روماتیسم مفصلی خطر ابتلا به آن را افزایش می دهد
تشخیص فیبرومیالژی
در صورتی که فرد به مدت 3 ماه یا بیشتر دچار درد گسترده در بدن باشد پزشک به فیبرومیالژی مشکوک خواهد شد. منظور از درد گسترده دردی است که دو طرف بدن را درگیر کرده و در قسمت فوقانی و تحتانی کمر احساس می شود.
به طور کلی هیچ آزمایش یا اسکن تصویر برداری برای تشخیص فیبرومیالژی وجود ندارد اما پزشک بعد از معاینه دقیق، معمولا از این تکنیک ها برای رد سایر علل احتمالی درد مزمن استفاده می کند.
تشخیص این عارضه دشوار است زیرا علائم آن با بسیاری از بیماری های دیگر تداخل دارد. همچنین به نظر می رسد این بیماری با مشکلات خود ایمنی همچون سندرم شوگرن مرتبط می باشد.
درمان فیبرومیالژی
در حال حاضر درمان خاصی برای فیبرومیالژی وجود ندارد اما با کمک تکنیک های درمانی موجود می توان علائم را تسکین داده و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
برخی تکنیک های درمانی فیبرومیالژی عبارتند از :
- داروها
- خود مراقبتی
- تغییر در سبک زندگی
داروها می توانند درد را تسکین داده و به بهبود کیفیت خواب کمک کنند. فیزیوتراپی و کار درمانی نیز برای تقویت قدرت فرد و کاهش استرس و فشار روی بدن مفید هستند.
علاوه بر این با ورزش و تکنیک های کاهش استرس می توان به کاهش علائم روحی و جسمی بیماری کمک کرد.
دارو درمانی
هدف از درمان فیبرومیالژی مدیریت درد و بهبود کیفیت زندگی است. برخی داروهای رایج برای این عارضه عبارتند از :
1. داروهای ضد درد
گفته شده داروهای ضد درد بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می توانند به تسکین درد خفیف کمک کنند.
داروهای مخدر همچون ترامادول نیز در گذشته برای این منظور استفاده می شدند اما تحقیقات نشان داده اثر بخشی ندارد، به علاوه دوز مصرف آن ها معمولا به سرعت افزایش می یابد که ممکن است برای افراد مصرف کننده خطرناک باشد.
امروزه اکثر پزشکان توصیه می کنند از مصرف داروهای مخدر برای درمان فیبرومیالژی اجتناب شود.
2. داروهای ضد افسردگی
گاهی برای درمان درد و خستگی ناشی از فیبرومیالژی از داروهای ضد افسردگی مانند دولوکستین و میلناسیپران استفاده می شود. این داروها به بهبود کیفیت خواب کمک کرده و اثر مثبت روی تعادل انتقال دهنده های عصبی دارند.
3. داروهای ضد تشنج
داروهای ضد صرع همچون گاباپنتین می توانند به کاهش علائم در افراد مبتلا به فیبرومیالژی کمک کنند. پرگابالین داروی ضد تشنج دیگری است که به عنوان اولین داروی مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا برای فیبرومیالژی شناخته شده و از ارسال سیگنال های درد توسط سلول های عصبی جلوگیری می کند.
برخی داروهای ضد افسردگی و خواب نیز اگرچه توسط سازمان غذا و دارو تایید نشده اند اما می توانند به کاهش علائم این بیماری کمک کنند. امروزه مصرف شل کننده های عضلانی که زمانی تجویز می شدند توصیه نمی شود.
درمان های طبیعی
در صورتی که داروهای تجویزی پزشک به تسکین کامل علائم کمک نکنند می توان برای کاهش استرس و درد به سراغ درمان های طبیعی رفت و از آن ها به تنهایی یا همراه با سایر درمان های پزشکی بهره برد.
برخی درمان های طبیعی برای این منظور عبارتند از :
- فیزیوتراپی
- طب سوزنی
- 5 هیدروکسی تریپتوفان
- مدیتیشن
- تای چی
- ورزش
- ماساژ درمانی
- استفاده از رژیم غذایی متعادل و سالم
علاوه بر موارد ذکر شده درمان گروهی و مشاوره می تواند به کاهش استرس ناشی از علائم فیبرومیالژی و افسردگی کمک کند. درمان رفتاری شناختی نیز گزینه دیگری است که از آن برای مدیریت شرایط استرس زا استفاده می شود.
توجه داشته باشید که اثر بخشی اکثر درمان های ذکر شده به طور کامل بررسی نشده است.
فیبرومیالژی و تغذیه
برخی افراد مبتلا به فیبرومیالژی گزارش داده اند که با استفاده از برنامه غذایی خاص یا اجتناب از مصرف برخی مواد غذایی احساس بهتری پیدا می کنند. با این حال هنوز اثبات نشده که رژیم غذایی خاصی بتواند علائم این عارضه را بهبود ببخشد.
به طور کلی افرادی که به این بیماری مبتلا شده اند لازم است از رژیم غذایی متعادل بهره ببرند زیرا تغذیه برای حفظ سلامت بدن و جلوگیری از تشدید علائم و همچنین تامین انرژی مورد نیاز بدن اهمیت زیادی دارد.
توصیه می شود :
- از میوه و سبزیجات به همراه غلات کامل، لبنیات کم چرب و پروتئین بدون چربی بهره ببرید
- آب فراوان بنوشید
- منابع گیاهی بیشتری در رژیم غذایی خود بگنجانید
- مصرف قند خود را کاهش دهید
- ورزش کنید
- وزن سالم داشته باشید
ممکن است بعد از مدتی متوجه شوید مصرف برخی مواد غذایی مانند گلوتن یا مونو سدیم گلوتامات باعث تشدید علائم بیماری می شود، در این صورت بهتر است لیستی از مواد غذایی مصرفی و احساسی که بعد از خوردن آن ها پیدا می کنید تهیه کرده و هنگام مراجعه به پزشک دفترچه را با خود داشته باشید تا پزشک در شناسایی مواردی که باعث تشدید علائم می شوند به شما کمک کند.
از آن جا که یکی از علائم اصلی این بیماری احساس خستگی و فرسودگی است، توصیه می شود از مواد غذایی انرژی بخش نیز استفاده کنید.
تسکین درد فیبرومیالژی
درد فیبرومیالژی ممکن است به قدری آزار دهنده باشد که در برنامه روزانه فرد تداخل ایجاد کند. توصیه می شود تنها به دنبال تسکین این درد نباشید بلکه با پزشک درباره راه هایی برای کنترل آن مشورت کنید.
یکی از گزینه های در دسترس استفاده از داروهای ضد درد می باشد، از جمله :
- آسپرین
- ایبوپروفن
- سدیم ناپروکسن
این داروها باعث کاهش التهاب می شوند، اگرچه التهاب بخش اصلی فیبرومیالژی محسوب نمی شود اما ممکن است با بیماری های روماتیسم مفصلی و غیره هم پوشانی داشته باشد.
داروهای ضد درد به بهبود خواب نیز کمک می کنند.
لازم به ذکر است داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی عوارض جانبی به همراه دارند و لازم است در استفاده طولانی مدت از آن ها برای کاهش دردهای مزمن احتیاط شود. داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج و همچنین مواردی مانند یوگا، طب سوزنی و فیزیوتراپی نیز ممکن است برای کنترل درد مفید باشند.
لازم به ذکر است علاوه بر درد، خستگی ناشی از این بیماری نیز می تواند چالش برانگیز باشد.
زندگی با فیبرومیالژی
درد، خستگی و سایر علائم فیبرومیالژی می تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و در امور روزمره اختلال ایجاد کند.
مسئله مشکل زا در مورد این بیماری این است که بسیاری از افراد درباره بیماری خود دچار اشتباه می شوند زیرا علائم آن معمولا قابل مشاهده نیست و به صورت درد و خستگی و موارد مشابه بروز می کند. به همین دلیل اطرافیان گمان می کنند فرد درباره میزان درد خود اغراق می کند.
با این حال فرد مبتلا باید بداند بیماری اش واقعی است و لازم است در تشخیص و درمان آن پیگیری های لازم را انجام دهد. گاهی لازم است چند روش مختلف امتحان شود تا در نهایت تکنیک درمانی موثر یا ترکیبی از تکنیک ها برای درمان انتخاب شود.
در برخورد با این بیماری با خودتان ملایم باشید، سخت نگیرید و مطمئن باشید که می توانید روش های مقابله و شیوه کنار آمدن با این بیماری را یاد بگیرید.
منبع: healthline
