نفخ معده (به انگلیسی: Flatulence) از مشکلات گوارشی بسیار شایع است که طی آن مقدار زیادی گاز در دستگاه گوارشی تجمع یافته و ناراحتی های شکمی به دنبال دارد.
این وضعیت در اکثر موارد به دلیل مصرف مواد غذایی خاص رخ می دهد اگرچه می تواند نشانه یک بیماری جدی باشد. همچنین به قدری شایع است که تقریبا همه مردم در دوره ای از زندگی خود آن را تجربه می کنند.
در ادامه قصد داریم درباره نفخ و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
نفخ چیست؟
به تجمع گاز در دستگاه گوارش نفخ گفته می شود که در صورتی که شدید باشد می تواند به ناراحتی های گوارشی آزار دهنده منجر شود.
همه ما زمانی که غذا می خوریم، مایعات می نوشیم یا بزاق دهان خود را قورت می دهیم مقدار کمی هوا نیز می بلعیم که در روده جمع می شود.
گاز درون دستگاه گوارش عمدتا از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. علاوه بر این زمانی که غذا در دستگاه گوارش هضم می شود مقداری گاز اغلب به شکل هیدروژن، متان و دی اکسید کربن آزاد می کند. تجمع این گازها در بدن معمولا به شکل آروغ از طریق دهان یا باد روده از مجرای مقعد دفع می شود.
نفخ شکم در اغلب موارد بدون این که فرد از آن آگاه باشد رخ می دهد. بویی ندارد و مقدار آن ناچیز است، این در حالی است که بو دار بودن گاز نفخ به دلیل مقدار اندک گازهای گوگرد در آن است زیرا زمانی که غذا به درستی هضم نشود شروع به تجزیه کرده و گوگرد آزاد می کند.
خوشبختانه در اکثر موارد تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی فرد می تواند به کنترل گاز بیش از حد در معده کمک کند.
علت نفخ
نفخ شکم ممکن است در اثر فرآیندهای طبیعی بدن ایجاد شده یا از بیماری هایی نشات بگیرد که روی سیستم گوارشی تاثیر می گذارند.
منابع خارجی ایجاد نفخ همان مواد غذایی و خوراکی هایی هستند که از خارج از بدن وارد می شوند. همان طور که گفتیم ما هنگام غذا خوردن، نوشیدن یا قورت دادن بزاق (به خصوص زمانی که بزاق اضافی تولید می شود،) به دلیل حالت تهوع یا رفلاکس اسید مقداری هوا می بلعیم.
منابع داخلی نفخ نیز در داخل روده هستند، به این صورت که گاز ممکن است به عنوان محصول جانبی هضم برخی غذاها یا زمانی که غذاها به طور کامل هضم نشده اند ایجاد شود.
در صورتی که غذاها به طور کامل توسط معده یا روده کوچک هضم نشوند، پس از رسیدن به روده بزرگ نفخ ایجاد می کنند.
چرا برخی مواد غذایی گاز بیشتری تولید می کنند؟
مواد غذایی نفاخ معمولا مواد حاوی پلی ساکاریدهای خاص به ویژه الیگوساکاریدهایی همچون اینولین هستند. اینولین متعلق به دسته ای از فیبرهای رژیمی به نام فروکتان می باشد.
برخی از غذاهایی که می توانند نفخ را تشدید کنند عبارتند از :
- سبزیجاتی مانند کنگر فرنگی، کلم بروکلی، تره فرنگی، گل کلم، کلم، سیر، پیاز، لوبیا، کلم بروکسل و شلغم
- غلاتی همچون گندم یا جو
- حبوبات از جمله لوبیا و عدس
- محصولات لبنی
- مخمر در محصولاتی همچون نان
- بادام هندی
در ادامه علت نفاخ بودن برخی مواد غذایی را توضیح خواهیم داد :
1. لوبیاها
هضم کربوهیدرات های پیچیده موجود در لوبیا برای دستگاه گوارش انسان دشوار است. این مواد توسط میکرو ارگانیسم های موجود در روده به نام فلور روده که متان تولید می کنند هضم می شوند.
زمانی که کربوهیدرات های پیچیده به روده تحتانی می رسند، باکتری ها از آن ها تغذیه و گاز تولید می کنند.
2. عدم تحمل لاکتوز
زمانی که فردی که در بدنش آنزیم لازم برای تجزیه لاکتوز ندارد از مواد غذایی حاوی لاکتوز مانند شیر استفاده می کند، باکتری ها از این لاکتوز تغذیه کرده و در برخی موارد این فرایند گاز زیادی تولید می کند.
3. بیماری سلیاک
عدم تحمل پروتئین گلوتن به این معنی است که برخی افراد هنگام مصرف جو، گندم و چاودار دچار نفخ بیش از حد می شوند.
4. شیرین کننده های مصنوعی
در آب نبات ها، آدامس ها و خوراکی های شیرین بدون قند موادی به نام سوربیتول و مانیتول وجود دارد که برخی افراد با مصرف آن ها دچار اسهال، گاز یا هر دو می شوند.
5. مکمل های فیبر
افزودن بیش از حد سریع مکمل های فیبر به رژیم غذایی می تواند باعث نفخ شکم شود، به خصوص اگر این مکمل ها حاوی پسیلیوم باشند.
6. نوشیدنی های گاز دار
نوشیدنی های گاز دار و آب جو ممکن است باعث تجمع گاز در دستگاه روده ای شده و نفخ به دنبال داشته باشند.
افرادی که نمی دانند چگونه رژیم غذایی کاهنده نفخ داشته باشند بهتر است در این مورد با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.
بیماری هایی که نفخ را تشدید می کنند
1. بیماری های زمینه ای
برخی بیماری های مزمن مانند بیماری کرون، کولیت اولستراتیو یا دیورتیکولیت می توانند باعث نفخ شوند و برخی انواع سرطان نیز ممکن است انسداد روده به همراه داشته باشند. به طور کلی افرادی که به صورت ناگهانی دچار تشدید نفخ شده اند باید به پزشک مراجعه کنند.
2. مشکلات کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا و کوله سیستیت می تواند باعث ایجاد گاز اضافی و نفخ در افراد شود.
3. یبوست
یبوست می تواند دفع گاز اضافی را دشوارتر کرده و تجمع گاز و ناراحتی های بیشتر به دنبال داشته باشد.
4. گاستروانتریت و سایر عفونت های روده ای
عفونت های ویروسی، باکتریایی یا انگلی دستگاه گوارش یا مسمومیت غذایی می توانند باعث تجمع گاز شوند که از جمله آن ها می توان به عفونت ای کولای، آمبیازیس و عفونت ژیاردیا اشاره کرد.
5. آنتی بیوتیک ها
این داروها می توانند فلور طبیعی روده یا فلور باکتریایی روده را به هم زده و به نفخ شکم منجر شوند.
6. ملین ها
استفاده منظم و بیش از حد از ملین ها می تواند خطر ابتلا به نفخ را افزایش دهد.
7. سایر علل
از دیگر علل احتمالی نفخ می توان به بارداری، فتق، پانکراتیت، بیماری هیرشپرونگ، سندرم پیش از قاعدگی، اندومتریوز و غیره اشاره کرد.
لازم به ذکر است در مواردی که علائم مسمومیت یا انسداد وجود داشته یا خون در مدفوع مشاهده شود لازم است فورا به پزشک مراجعه شود.
تشخیص نفخ
پزشک با شناسایی علت اصلی نفخ می تواند راه های مناسب برای تسکین علائم پیشنهاد دهد. برای این منظور معمولا در مورد تاریخچه پزشکی و عادات غذایی سوالاتی از فرد می پرسد و برای بررسی بزرگ شدن شکم، معاینه فیزیکی انجام می دهد.
همچنین ممکن است با ضربه زدن به شکم و گوش دادن به صدای آن گاز را بررسی کند.
سوالاتی همچون دفعات اجابت مزاج، وجود فشار هنگام دفع مدفوع، درد شکمی بعد از غذا و مدت زمان نفخ شکم نیز به پزشک در تشخیص دقیق تر عامل ایجاد نفخ کمک می کند.
درمان نفخ
همان طور که قبلا اشاره کردیم نفخ معمولا یک مشکل جدی محسوب نمی شود و در بیشتر موارد تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی تنها چیزی است که فرد به آن نیاز دارد.
درمان خانگی
با اجتناب از مصرف مواد غذایی که می توانند زمینه ساز بروز نفخ باشند مانند غذاهای حاوی سطوح بالای کربوهیدرات های غیر قابل جذب، می توان از نفخ شکم جلوگیری کرد.
برخی خوراکی های حاوی کربوهیدرات های آسان هضم عبارتند از :
- موز
- میوه های خانواده مرکبات
- انگور
- کاهو
- برنج
- ماست؛ افرادی که از عدم تحمل لاکتوز رنج می برند باید در این مورد با متخصص تغذیه مشورت کنند
به خاطر داشته باشید در صورت نیاز به حذف برخی مواد غذایی از برنامه تغذیه خود باید اطمینان حاصل کنید نیازهای روزانه بدن شما با مواد غذایی مصرفی باقی مانده برآورده شود.
برخی روش های دیگر برای کاهش نفخ عبارتند از :
- وعده های غذایی کوچک تر : در صورتی که فرد در طول روز 4 تا 6 وعده غذایی کوچک تر به جای سه وعده غذایی بزرگ تر داشته باشد علائم نفخ اغلب بهبود می یابد. چای نعناع نیز ممکن است کمک کننده باشد
- غذا خوردن آهسته : هضم غذا از دهان شروع می شود، بنابراین غذا باید قبل از قورت دادن کاملا جویده شود
- پرهیز از آدامس و نوشابه های گاز دار : جویدن آدامس باعث می شود افراد هوای بیشتری ببلعند که به نوبه خود باعث افزایش نفخ می شود
- ترک سیگار : سیگار کشیدن باعث می شود افراد هوای بیشتری ببلعند و همچنین می تواند تحریک سیستم گوارشی را به دنبال داشته باشد
- انتخاب محصولات لبنی کم لاکتوز : حذف غذاهای حاوی لاکتوز بالا ممکن است علائم نفخ را بهبود ببخشد
- انتخاب حبوباتی که قبل از پختن تخمیر می شوند : این حبوبات فیبر محلول کمتر و محتوای مغذی بیشتری دارند و ممکن است نفخ را کاهش دهند
- ورزش : فعالیت باعث افزایش عملکرد سیستم گوارشی می شود و می تواند به کاهش گاز و نفخ کمک کند
- بالشتک های زغالی : این بالشتک ها داخل لباس قرار می گیرند، گاز آزاد شده را جذب می کنند و تاثیر گاز بدبو را کاهش می دهند
- پروبیوتیک ها : این مواد ممکن است علائم نفخ را در برخی افراد کاهش دهند
درمان های پزشکی
در صورتی که تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی برای درمان نفخ کافی نباشد، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای بدون نسخه باشد.
قرص زغال یکی از درمان های موجود است زیرا زغال گاز روده را جذب کرده و علائم نفخ را کاهش می دهد.
توصیه می شود افراد قبل از استفاده از هر گونه داروی بدون نسخه ابتدا با پزشک خود مشورت کنند زیرا زغال ممکن است برخی مواد فعال در بدن را نیز جذب کند. برخی از پزشکان استفاده از زغال را برای این منظور توصیه نمی کنند زیرا فواید آن مشخص نیست.
عوارض نفخ
درد و ناراحتی مداوم، خجالت اجتماعی و استرس از عوارض اصلی نفخ است.
به علاوه نفخ ممکن است باعث بروز موارد زیر شود که در این صورت بهتر است با پزشک مشورت شود :
- دائما مقدار زیادی گاز در روده جمع می شود
- فرد اغلب دچار نفخ شکم است
- علائم به مرور تشدید می یابند
- باد اغلب به طور غیر ارادی آزاد می شود
- باد حاصل از نفخ همیشه بوی بد دارد
- علائم دیگری علاوه بر نفخ وجود دارد که احتمالا نشان دهنده یک بیماری گوارشی می باشد
- دردهای تیز و کوبنده یا گرفتگی در شکم ایجاد می شود و محل دردها تغییر می کند
نفخ شدید و مداوم می تواند نشانه یک بیماری زمینه ای مانند سندرم روده تحریک پذیر باشد.
منبع: medicalnewstoday
