استئوپنی (به انگلیسی: Osteopenia) به وضعیتی گفته می شود که در آن تراکم استخوانی فرد کمتر از حد طبیعی باشد.
این وضعیت نوعی بیماری محسوب نمی شود اما می تواند زمینه ساز بیماری های استخوانی جدی مانند پوکی استخوان باشد که خطر شکستگی استخوان، خمیدگی اندام، درد شدید یا کاهش قد را به همراه دارد.
در ادامه قصد داریم درباره استئوپنی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
استئوپنی چیست؟
استئوپنی به سطح پایین تراکم استخوانی بدن در مقایسه با سایر افراد هم سن و سال اشاره دارد. منظور از تراکم استخوان جرم و استحکام استخوان ها می باشد.
اگرچه این وضعیت اغلب با علائم خاصی همراه نمی باشد اما می تواند خطر بیماری های دیگر از جمله مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان را افزایش دهد.
همان طور که می دانید بدن انسان در طول زندگی، سلول های استخوانی را باز جذب یا تجزیه می کند اما برخی سلول های خاص از کلسیم برای ساخت استخوان های جدید استفاده می کنند. به همین دلیل استخوان ها معمولا جرم و استحکام خود را حفظ می کنند.
تراکم استخوان افراد تا سن 35 سالگی به اوج خود می رسد اما با افزایش سن، بدن سلول های استخوانی را سریع تر از حدی که بتواند جایگزین کند، باز جذب می کند که می تواند به کاهش تراکم استخوانی در فرد منجر شود.
سنجش تراکم استخوان تستی است که برای اندازه گیری میزان مواد معدنی در استخوان ها و تشخیص استئوپنی استفاده می شود. خوشبختانه با برخی تکنیک ها و روش هایی همچون ورزش کردن و تغذیه مناسب می توان به قوی نگه داشتن استخوان ها کمک کرده و از بروز استئوپنی جلوگیری کرد.
علائم استئوپنی
استئوپنی معمولا با علائم خاصی همراه نمی باشد، به خصوص این که کاهش تراکم استخوانی باعث درد در فرد نمی شود تا برای تشخیص علت آن اقدام کند.
افزایش سن شایع ترین عامل خطر زای استئوپنی می باشد زیرا بعد از رسیدن به اوج توده استخوانی در بدن، سرعت تجزیه استخوان های قدیمی بیشتر از تولید استخوان های جدید می شود که نتیجه آن از دست دادن مقداری تراکم استخوانی می باشد.
به علاوه معمولا بعد از یائسه شدن زنان و کاهش استروژن، استخوان ها سریع تر تجزیه می شوند. در مواردی که کاهش تراکم استخوانی شدید باشد ممکن است استئوپنی رخ دهد.
عوامل خطر زای استئوپنی
استئوپنی شایع است و هر چه افراد دارای عوامل خطر زای بیشتری باشند خطر بروز آن افزایش می یابد. برخی عوامل خطر زا عبارتند از :
- زن بودن
- سابقه خانوادگی کم بودن تراکم استخوانی
- سن بالای 50 سال
- یائسگی قبل از 45 سالگی
- برداشتن تخمدان ها قبل از یائسگی
- ورزش نکردن به اندازه کافی
- رژیم غذایی فاقد کلسیم و ویتامین D
- سیگار کشیدن یا استفاده از اشکال دیگر تنباکو
- مصرف بیش از حد الکل یا کافئین
- مصرف پردنیزون یا فنی توئین
برخی مسائل نیز می توانند خطر ابتلا به استئوپنی را افزایش دهند، از جمله :
- بی اشتهایی
- پرخوری عصبی
- سندرم کوشینگ
- پرکاری پارا تیروئید
- پرکاری تیروئید
- بیماری های التهابی مانند روماتیسم مفصلی، لوپوس یا بیماری کرون
تشخیص استئوپنی
توصیه شده افراد زیر سنجش تراکم استخوان انجام دهند :
- زنان 65 ساله یا بالاتر
- زنان کمتر از 65 سال که یائسه شده اند و دارای یک یا چند عامل خطر زا می باشند
- زنان یائسه ای که در اثر یک فعالیت معمولی مانند کشیدن جارو برقی دچار شکستگی استخوان شده اند
گاهی پزشک به دلایل دیگر سنجش تراکم استخوان انجام می دهد، به عنوان مثال از هر 3 مرد سفید پوست و آسیایی بالای 50 سال یک نفر تراکم استخوان پایین دارد.
اسکن تراکم استخوان
سنجش میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف که اسکن تراکم استخوان نیز نامیده می شود، رایج ترین روش برای اندازه گیری تراکم استخوان است.
در این تست از اشعه ایکس استفاده می شود که تابش کمتری نسبت به اشعه ایکس معمولی دارد و بدون درد می باشد.
در اسکن تراکم استخوان معمولا سطح تراکم استخوان در ستون فقرات، لگن، مچ دست، انگشت، ساق پا یا پاشنه اندازه گیری و مقدار آن با تراکم استخوانی یک فرد 30 ساله هم جنس و هم نژاد مقایسه می شود.
پزشک از معیار نمره T برای تعیین وضعیت تراکم استخوان فرد استفاده می کند که به صورت زیر می باشد:
- تراکم استخوان طبیعی : بین 1 تا 1-
- تراکم استخوان پایین یا استئوپنی : 1- تا 2.5-
- پوکی استخوان : 2.5 – یا کمتر از آن
درمان استئوپنی
هدف از درمان استئوپنی پیشگیری از پیشرفت آن و جلوگیری از بروز پوکی استخوان در فرد می باشد.
مرحله اول درمان شامل انتخاب رژیم غذایی مناسب و ورزش است. خطر شکستگی استخوان در استئوپنی نسبتا کم است و به همین دلیل پزشک معمولا در این مرحله دارو تجویز نمی کند مگر این که سطح تراکم استخوان نزدیک به سطح مربوط به پوکی استخوان باشد.
پزشک احتمالا درباره مصرف مکمل کلسیم یا ویتامین D نیز با فرد صحبت خواهد کرد، اگرچه به طور کلی بهتر است این مواد غذایی از طریق رژیم غذایی دریافت شود.
رژیم غذایی پوکی استخوان
برای افزایش سطح کلسیم و ویتامین D بدن توصیه می شود از محصولات لبنی مانند پنیر، شیر و ماست استفاده شود. برخی انواع آب پرتقال، نان ها و غلات نیز با کلسیم و ویتامین D غنی شده اند. سایر خوراکی های حاوی کلسیم عبارتند از :
- لوبیای خشک
- کلم بروکلی
- ماهی قزل آلای آب های شیرین
- اسفناج
هدف از درمان در افراد مبتلا به پوکی استخوان دریافت 1200 میلی گرم کلسیم و 800 واحد بین المللی ویتامین D در روز است. با این حال مشخص نیست که آیا این مقادیر در مورد استئوپنی نیز صدق می کند یا خیر.
تمرینات استئوپنی
افراد مبتلا به استئوپنی که در سنین جوانی قرار دارند یا خانم هایی که هنوز یائسه نشده اند لازم است حداقل 30 دقیقه در بیشتر روزهای هفته پیاده روی، حرکات پرشی یا دویدن انجام دهند تا استخوان های آن ها تقویت شود.
این موارد همگی نمونه هایی از تمرینات تحمل وزن هستند، به این معنی که لازم است پاهای فرد با زمین تماس داشته باشد. این در حالیست که ورزش هایی همچون شنا و دوچرخه سواری اگرچه برای قلب و عضله سازی مفید هستند اما استخوان سازی نمی کنند.
خوشبختانه حتی افزایش اندکی تراکم استخوان در فرد نیز می تواند خطر شکستگی استخوان در آینده را تا حد زیادی کاهش دهد.
با این حال با افزایش سن، تولید استخوان برای فرد سخت تر شده و نوع ورزش هایی که انجام می دهد باید روی تقویت عضلات و تعادل نیز تاکید داشته باشد.
پیاده روی همچنان عالی است اما لازم است ورزش هایی همچون شنا و دوچرخه سواری نیز انجام شود. این تمرینات می توانند به کاهش احتمال زمین خوردن فرد کمک کنند.
بهتر است با پزشک درباره بهترین و بی خطرترین تمرینات حرکتی و ورزشی مناسب با وضعیت خود صحبت کنید.
پیشگیری از استئوپنی
بهترین راه برای پیشگیری از استئوپنی عدم رفتارهایی است که باعث بروز آن می شود. اگر سیگاری هستید یا مقادیر زیادی الکل یا کافئین مصرف می کنید بهتر است آن ها را ترک کنید، به خصوص اگر سن تان کمتر از 35 سال است و بدن شما قادر به استخوان سازی کافی می باشد.
اگر سن شما بالاتر از 65 سال است، پزشک احتمالا حداقل یک بار اسکن تراکم استخوان توصیه می کند تا میزان از دست رفتن استخوان در بدن شما بررسی شود.
افراد در هر سن و سالی که باشند می توانند با حفظ یک رژیم غذایی سالم به تقویت استخوان ها کمک کرده و مطمئن شوند که کلسیم و ویتامین D کافی دریافت می کنند.
راه دیگر برای دریافت ویتامین D قرار گرفتن در معرض نور خورشید می باشد. با پزشک خود در مورد میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید با توجه به سایر بیماری هایی که به آن ها مبتلا هستید مشورت کنید.
اگر به استئوپنی دچار هستید لازم است با پزشک مشورت کرده و اقدامات لازم برای پیشگیری از پوکی استخوان را انجام دهید.
منبع: healthline
