سرطان غدد بزاقی (به انگلیسی: Salivary gland cancer) از سرطان های نادر است که بافت یکی از غدد بزاقی را درگیر کرده و انواع مختلف دارد.
چشم انداز این بیماری به این مسئله بستگی دارد که سرطان تا چه حد از محل اولیه خود به نواحی دیگر پخش شده باشد و در کدام مرحله تشخیص داده شود.
در ادامه قصد داریم درباره سرطان غدد بزاقی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرطان غدد بزاقی چیست؟
غدد بزاقی وظیفه تولید بزاق در بدن را بر عهده دارند که دهان را مرطوب نگه داشته و به هضم کمک می کند. سرطان در این ناحیه نوعی سرطان نادر است که در بافت یکی از این غدد شروع می شود.
این سرطان کمتر از 1 درصد از سرطان ها را تشکیل می دهد و گفته شده از هر 100 هزار نفر 1 نفر را مبتلا می کند.
لازم به ذکر است دهان حاوی چندین غدد بزاقی اصلی و فرعی می باشد و سرطان غدد بزاقی زمانی رخ می دهد که در یکی از این غدد، تومور سرطانی ایجاد شود.
به طور کلی سه جفت غدد بزاقی اصلی وجود دارد که عبارتند از : غدد پاروتید، زیر زبانی و زیر فکی.
غدد پاروتید بزرگ ترین غدد بزاقی می باشند که درست در جلوی هر گوش قرار گرفته اند و به احتمال بیشتر ممکن است تومور سرطانی در آن ها تشکیل شود. اگرچه تومورهایی که در این غدد رشد می کنند اغلب خوش خیم هستند اما این ناحیه می تواند محل شروع بسیاری از تومورهای بد خیم غدد بزاقی نیز باشد.
غدد زیر زبانی گروه دیگری از غدد بزاقی اصلی می باشند که زیر زبان قرار گرفته و کوچک ترین غدد بزاقی اصلی هستند. این غدد به ندرت درگیر تومور سرطانی می شوند.
غدد زیر فکی غددی هستند که زیر فک قرار گرفته اند و حدود 10 تا 20 درصد تومورها از این ناحیه شروع می شوند که تقریبا 50 درصد آن ها بد خیم می باشند.
علاوه بر این صدها غدد بزاقی کوچک میکروسکوپی در اطراف دهان وجود دارد که در نواحی زیر قرار گرفته اند :
- سینوس ها
- زبان
- داخل گونه ها
- بینی
- حنجره
- جعبه صدا
گفته شده غدد این نواحی کمتر دچار تومور می شوند اما در صورت بروز تومور، احتمال بد خیم شدن آن ها بیشتر می باشد.
به علاوه تومورهای غدد بزاقی می توانند شامل سرطان های خون و سیستم لنفاوی مانند لنفوم غیر هوچکین باشند.
ناگفته نماند تومورهای خوش خیم ضایعات موضعی هستند و به نقاط دوردست بدن گسترش نمی یابند. با این حال در صورت عدم درمان یا ناقص برداشته شدن آن ها ممکن است به تومور بد خیم تبدیل شوند.
تومورهای بد خیم تهاجمی تر هستند و احتمال متاستاز یا گسترش آن ها به سایر نقاط بدن بیشتر است.
علائم سرطان غدد بزاقی
افراد مبتلا به سرطان غدد بزاقی ممکن است علائم زیر را تجربه کنند :
- مشکل در باز کردن کامل دهان
- ضعیف شدن عضلات یک طرف صورت
- ورم یا توده در اطراف فک، دهان یا ناحیه گردن
- تفاوت محسوس در ظاهر یک طرف گردن یا صورت
- احساس بی حسی در بخشی از صورت
- درد مداوم در غدد بزاقی
همه افرادی که دچار هر گونه توده بدون دردی شده اند که علت آن عفونت نمی باشد لازم است به پزشک مراجعه کنند.
علت سرطان غدد بزاقی
دانشمندان هنوز علت دقیق سرطان غدد بزاقی را کشف نکرده اند اما به نظر می رسد این مسئله از تغییرات دی ان ای در افراد به دلایل نا مشخص ایجاد می شود.
در حال حاضر چندین عامل ممکن است خطر ابتلا به سرطان غدد بزاقی را افزایش دهد، از جمله :
- قرار گرفتن در معرض پرتو : افرادی که برای سرطان های قبلی سر و گردن تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند ممکن است در آینده بیشتر در معرض ابتلا به سرطان غدد بزاقی قرار داشته باشند
- سن : با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان غدد بزاقی در افراد افزایش می یابد
- جنسیت : مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به سرطان غدد بزاقی قرار دارند
- آلاینده ها : کار کردن با موادی مانند گرد و غبار آلیاژ نیکل و سیلیس ممکن است از عوامل خطر زای این بیماری باشد
- سابقه خانوادگی : عوامل ژنتیکی نیز می تواند خطر ابتلا به سرطان غدد بزاقی را افزایش دهد اگرچه این مسئله اثبات نشده است
انواع سرطان غدد بزاقی
سرطان غدد بزاقی انواع مختلف دارد و برخی از آن ها از نوع آدنوکارسینوم هستند که در سلول های ترشح کننده مواد تشکیل می شوند.
برخی انواع سرطان های غدد بزاقی عبارتند از :
- کارسینوم موکواپیدرموئید : این نوع شایع ترین شکل سرطان غدد بزاقی است که اغلب به آرامی رشد کرده و معمولا از غدد پاروتید شروع می شود
- کارسینوم کیستیک آدنوئید : این تومورها به کندی رشد می کنند اما ممکن است درمان آن ها دشوار باشد زیرا در امتداد اعصاب شکل می گیرند
- کارسینوم سلول آسینیک : این کارسینوم در سنین پایین تر ایجاد می شود و رشد آهسته ای دارد
- آدنوکارسینومای چند ریختی درجه پایین : این نوع سرطان اغلب قابل درمان است و در غدد بزاقی کوچک شکل می گیرد
- سایر ضایعات اپی تلیال : این دسته انواع مختلف سرطان از جمله هیپرپلازی مجرای داخلی و هیپرپلازی انکوسیتیک ندولار را در بر می گیرد
گاهی اوقات پزشک تشخیص می دهد فرد به آدنوکارسینوم مبتلا شده اما نمی تواند نوع آن را تشخیص دهد. این موارد به نام آدنوکارسینوم NOS شناخته شده و در غدد پاروتید و غدد بزاقی کوچک شایع هستند.
انواع نادر سرطان نیز ممکن است بروز کنند که از جمله آن ها می توان به سارکوم ها که سرطان سلول های بافت همبند هستند یا لنفوم غیر هوچکین در غدد بزاقی در افرادی که به سندرم شوگرن مبتلا می باشند اشاره کرد.
تشخیص سرطان غدد بزاقی
پزشک برای تشخیص سرطان غدد بزاقی ابتدا سابقه پزشکی فرد را بررسی کرده و کناره های صورت، دهان و ناحیه اطراف فک را معاینه می کند. اگر حین معاینه ورم در غدد لنفاوی شناسایی کند ممکن است به سرطان مشکوک شود.
لازم به ذکر است علت بروز ورم در غدد لنفاوی در اغلب موارد سرطان نیست بلکه این مسئله ممکن است به دلیل عفونت یا التهاب ویروسی رخ داده باشد. به علاوه ضعف عضلانی یا بی حسی در صورت می تواند نشان دهنده گسترش سرطان به اعصاب باشد.
پزشک برای بررسی بیشتر و تعیین محل و میزان گسترش بیماری ممکن است آزمایش های تصویر برداری تجویز کند. این آزمایش ها معمولا شامل عکس برداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی می باشند.
همچنین در برخی موارد بیوپسی انجام می شود تا بافت غدد بزاقی بررسی شود. در بیوپسی برشی، یک برش کوچک در ناحیه ایجاد شده، نمونه ای از تومور جدا و به آزمایشگاه ارسال می شود.
بسته به یافته های اولیه ممکن است به عمل جراحی برای برداشتن و آزمایش کل تومور نیاز باشد.
درمان سرطان غدد بزاقی
درمان سرطان بزاقی اغلب شامل عمل جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی یا ترکیبی از این موارد می باشد.
عمل جراحی
جراحی معمولا اولین گزینه درمانی سرطان غدد بزاقی است. گاهی ممکن است نیاز باشد کل غده بزاقی به همراه اعصاب و مجاری که ممکن است سرطان به آن ها گسترش یافته باشد برداشته شود.
اگر تومور کوچک و دسترسی به آن آسان باشد، جراح تنها تومور و مقدار اندکی از بافت اطراف آن را بر می دارد.
عوارض جانبی عمل جراحی نادر است اما گاهی با عوارض زیر همراه می باشد :
- واکنش های ناخوشایند به بیهوشی
- دیر خوب شدن زخم ها
- عفونت
- خونریزی بیش از حد
به علاوه آسیب عصبی ممکن است باعث افتادگی یک طرف صورت فرد شده و گاه فرد بعد از عمل جراحی در بلع یا صحبت کردن مشکل داشته باشد.
در برخی موارد می توان جراحی ترمیمی انجام داد و با گفتار درمانی به بازیابی برخی توانایی های خوردن و صحبت کردن کمک کرد.
سندرم فری یا تعریق شدید چشایی عارضه دیگری است که زمانی اتفاق می افتد که اعصاب به شکل غیر عادی دوباره رشد کنند. این مسئله می تواند به تعریق در برخی نواحی صورت هنگام جویدن منجر شود. پزشک ممکن است برای درمان این مشکل عمل جراحی دیگری پیشنهاد دهد.
پرتو درمانی
در تکنیک پرتو درمانی ذرات یا پرتوهای انرژی پر قدرت به سمت تومور هدایت می شوند تا رشد سلول های سرطانی را کاهش داده یا از بین ببرند.
متداول ترین نوع پرتو درمانی برای سرطان غدد بزاقی، پرتو درمانی خارجی است که سطح بالایی از تشعشع را فراهم می کند.
برای درمان معمولا لازم است 5 روز در هفته و به مدت 7 هفته پرتو درمانی انجام شود. انواع جدیدتر پرتو درمانی نیز وجود دارند که درمان را به چندین دوز کوچک تر در روز تقسیم کرده و ممکن است موفقیت آمیزتر باشند.
به علاوه پزشک گاهی داروهای حساس کننده پرتویی تجویز می کند که تومور را به پرتو درمانی حساس تر کرده و به دنبال آن سلول های سرطانی بیشتری طی پرتو درمانی از بین می روند.
برخی عوارض جانبی پرتو درمانی عبارتند از :
- سوزش پوست
- حالت تهوع
- استفراغ
- خستگی
این عوارض اغلب بعد از درمان برطرف می شوند. با این حال پرتو درمانی می تواند اثرات منفی روی سایر بخش های سر و گردن داشته باشد، از جمله :
- خشکی دهان به دلیل کاهش تولید بزاق
- زخم های گلو و دهان
- خشکی و درد گلو
- مشکل در بلع
- از دست دادن کامل یا جزئی چشایی
- درد و آسیب استخوانی
- بدتر شدن مشکلات دندان
- آسیب به غده تیروئید
- صدای زنگ یا احساس پر بودن گوش
شیمی درمانی
اگر سرطان به سایر بخش های بدن گسترش یافته باشد احتمالا شیمی درمانی یا سایر درمان های ضد سرطانی توصیه شود. در این مواقع برنامه درمانی فرد ممکن است شامل پرتو درمانی نیز باشد اما همیشه این طور نیست.
در شیمی درمانی از انواع مختلفی از داروها مانند 5 – فلورویوراسیل یا کربوپلاتین استفاده می شود که پزشک می تواند به تنهایی یا همراه با داروهای دیگر تجویز کند.
ناگفته نماند شیمی درمانی سلول های سرطانی را از بین می برد اما می تواند روی برخی سلول های سالم مانند فولیکول های مو و سلول های مخاطی دهان تاثیر منفی بگذارد. عوارض جانبی شایع این تکنیک عبارتند از :
- کاهش اشتها، حالت تهوع و استفراغ
- کاهش تعداد گلبول های سفید و قرمز خون که خطر عفونت و خستگی را افزایش می دهد
- کاهش تعداد پلاکت خون که به کبودی راحت تر منجر می شود
- ریزش مو
- زخم های دهان
پزشک بعد از تکمیل درمان به نظارت دقیق روی وضعیت بیمار ادامه خواهد داد. در این مرحله مهم است که بیمار در همه قرار ملاقات های بعدی خود با پزشک شرکت کند، این امر می تواند به حداقل رساندن عوارض جانبی درمان و تشخیص زود هنگام علائم عود سرطان کمک کند.
پیشگیری از سرطان غدد بزاقی
از آن جا که پزشکان از علت دقیق بروز سرطان غدد بزاقی مطلع نیستند، پیشگیری از آن دشوار است.
با این حال به نظر می رسد اجتناب از تنباکو و الکل ممکن است تا حدی خطر ابتلا به این سرطان نادر و بسیاری از سرطان های شایع دیگر را کاهش دهد.
همچنین به افرادی که در محیط کار با گرد و غبار آلیاژ نیکل، گرد و غبار سیلیس یا مواد رادیواکتیو سر و کار دارند توصیه می شود هنگام کار از محافظ مخصوص استفاده کنند.
چشم انداز سرطان غدد بزاقی
همان طور که قبلا اشاره کردیم چشم انداز سرطان غدد بزاقی به این که سرطان تا چه حد از محل اولیه خود به نواحی دیگر سرایت کرده و در کدام مرحله تشخیص داده شده بستگی دارد.
به طور کلی چشم انداز این بیماری در مراحل مختلف به صورت زیر می باشد :
- سرطان موضعی : اگر پزشک سرطان غدد بزاقی را قبل از انتشار از محل اصلی خود شناسایی و درمان کند، امید به زندگی 5 ساله بیمار 95 درصد است
- سرطان منطقه ای : اگر سرطان به بافت مجاور گسترش پیدا کند، امید به زندگی 5 ساله به 69 درصد کاهش می یابد
- سرطان اندام های دور : اگر سرطان به نقاط دور سرایت کند امید به زندگی 5 ساله 44 درصد خواهد بود
توجه داشته باشید همه این تخمین ها تا حد زیادی به سن، سلامت کلی و موفقیت درمان ها بستگی دارد و تنها یک پزشک می تواند چشم انداز دقیق بیمار خود را پیش بینی کند.
به طور کلی تشخیص و درمان زود هنگام بهترین راه برای بهبود چشم انداز امید به زندگی در فرد مبتلا به سرطان غدد بزاقی می باشد.
منبع: medicalnewstoday
