پره اکلامپسی چیست؟

پره اکلامپسی (به انگلیسی: Preeclampsia) از شایع ترین عوارض جدی دوران بارداری است که معمولا در اواخر بارداری رخ داده و در صورت عدم توجه می تواند به مشکلات خطرناک از جمله تشنج، کما و حتی مرگ مادر منجر شود.

این عارضه در تقریبا 5 درصد موارد بارداری دیده می شود و به نظر می رسد علت آن ریشه در اختلالات عروق خونی جفت می باشد.

در ادامه قصد داریم درباره پره اکلامپسی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

پره اکلامپسی چیست؟

پره اکلامپسی وضعیتی است که برخی خانم ها در دوران بارداری (معمولا در سه ماه سوم) به آن دچار می شوند و با علائم احتمالی همچون افزایش ناگهانی فشار خون و ورم به خصوص در صورت، دست ها و پاها همراه می باشد.

این عارضه در صورت عدم درمان ممکن است به اکلامپسی منجر شود که تشنج، کما و حتی مرگ مادر باردار را به دنبال خواهد داشت، اگرچه تشخیص به موقع و ملاقات منظم با پزشک در دوران قبل از زایمان احتمال بروز عوارض پره اکلامپسی را تا حد زیادی کاهش می دهد.

گفته شده از هر 20 خانم باردار یک نفر ممکن است به این عارضه دچار شود و علت دقیق آن مشخص نیست اما احتمالا عروق خونی جفت درگیر شده و ممکن است مسائل ژنتیکی نیز در آن دخیل باشند.

علائم پره اکلامپسی

پره اکلامپسی در ابتدا ممکن است هیچ علامت خاصی به همراه نداشته باشد اما در برخی موارد، علائم پره اکلامپسی به صورت فشار خون بالا و پروتئین در ادرار دیده می شود.

این علائم در اکثر موارد در نتیجه آزمایش های روتین قبل از زایمان مشخص می شوند.

اگرچه گفته شده 6 تا 8 درصد زنان باردار فشار خون بالا را تجربه می کنند اما این مسئله لزوما به این معنا نیست که آن ها دچار پره اکلامپسی شده باشند بلکه مهم ترین نشانه این عارضه، وجود پروتئین در ادرار می باشد.

با تشدید پره اکلامپسی ممکن است علائمی همچون احتباس مایعات (ادم) و به دنبال آن ورم دست، پا، مچ پا و صورت ایجاد شود.

ورم یکی از مشخصه های شایع بارداری است و به خصوص در سه ماه سوم بارداری در قسمت های پایین بدن از جمله مچ پا و پا رخ می دهد. این علائم معمولا هنگام صبح خفیف تر بوده و با افزایش تجمع مایعات در طول روز تشدید می شود.

این نوع ورم نیز لزوما به معنای ابتلای فرد به پره اکلامپسی نیست زیرا ورم ناشی از این عارضه به طور ناگهانی رخ داده و شدیدتر است.

در مراحل بعد ممکن است علائم زیر ظاهر شود :

تاری دید و گاهی جرقه های چشمی
سردرد اغلب شدید
کسالت
تنگی نفس
درد زیر دنده ها سمت راست
افزایش وزن سریع (ناشی از احتباس مایعات)
استفراغ
کاهش دفع ادرار
کاهش پلاکت خون
اختلال در عملکرد کبد

همچنین با کاهش خون رسانی به جفت، رشد جنین احتمالا کاهش خواهد یافت.

علت پره اکلامپسی

کارشناسان هنوز درباره علت دقیق پره اکلامپسی مطمئن نیستند اما به نظر می رسد در رشد و تکامل جفت مشکلی به وجود می آید زیرا عروق خون رسان به آن از حد طبیعی باریک تر شده و پاسخ متفاوتی به سیگنال های هورمونی می دهند.

به علاوه به دلیل باریک بودن عروق خونی، جریان خون نیز در این ناحیه کاهش خواهد یافت. احتمالا موارد زیر در این مسئله نقش داشته باشند :

آسیب به رگ های خونی
جریان خون ناکافی به رحم
مشکلات سیستم ایمنی
عوامل ژنتیکی

تشخیص پره اکلامپسی

در صورتی که جواب دو تست زیر مثبت باشد خانم باردار به پره اکلامپسی مبتلا می باشد :

فشار خون بالا : زمانی که فشار خون بسیار بالا و بالاتر از 140/90 میلی متر جیوه باشد
وجود پروتئین در ادرار : برای این منظور نمونه های ادرار طی 12 ساعت یا بیشتر جمع آوری و میزان پروتئین موجود در آن ها ارزیابی می شود که شدت شرایط را نشان می دهد

پزشک ممکن است آزمایش های تشخیصی بیشتری نیز انجام دهد، از جمله :

آزمایش های خون : برای بررسی عملکرد کلیه ها، کبد و لخته شدن خون انجام می شود
سونوگرافی جنین : در این تکنیک میزان رشد جنین از نزدیک بررسی می شود تا از رشد کافی او اطمینان حاصل شود
تست بدون استرس : در این تکنیک پزشک ضربان قلب جنین هنگام تکان خوردن را بررسی می کند

درمان پره اکلامپسی

پره اکلامپسی تا زمان تولد نوزاد بهبود پیدا نمی کند و در صورتی که در این مدت فشار خون مادر کاهش پیدا نکند احتمال سکته مغزی، خونریزی شدید، جدا شدن جفت از رحم و تشنج وجود دارد.

در برخی مواد به خصوص اگر علائم پره اکلامپسی زودتر شروع شود و فاصله زیادی تا زایمان باقی مانده باشد احتمالا نمی توان برای درمان روی زایمان حساب کرد.

به خانم هایی که در بارداری های قبلی خود پره اکلامپسی داشته اند توصیه می شود حتما در جلسات قبل از زایمان به طور منظم شرکت داشته باشند. ممکن است داروهای زیر تجویز شود :

داروهای ضد فشار خون : از این داروها برای کاهش فشار خون استفاده می شود
داروهای ضد تشنج : از این داروها در موارد شدید برای جلوگیری از تشنج استفاده می شود. پزشک ممکن است سولفات منیزیم تجویز کند
داروهای کورتون : اگر مادر باردار به پره اکلامپسی یا سندرم هلپ مبتلا باشد از این داروها برای بهبود عملکرد پلاکت و کبد استفاده می شود که می تواند بارداری را طولانی کند

آن ها می توانند رشد ریه کودک را نیز تسریع کنند که در صورتی که قرار باشد نوزاد زودتر از موعد به دنیا بیاید اهمیت زیادی پیدا می کند. بهترین روش درمان سندرم هلپ این است که زایمان تا حد امکان زودتر انجام شود.

استراحت

اگر مدت زیادی تا پایان بارداری باقی مانده و علائم پره اکلامپسی خفیف باشد پزشک ممکن است به مادر توصیه کند که مدتی در رختخواب مانده و استراحت کند، این کار به کاهش فشار خون کمک کرده و باعث افزایش جریان خون به جفت می شود که برای جنین خوب است.

به برخی خانم ها توصیه می شود کلا در رختخواب دراز بکشند و تنها در صورت لزوم بنشینند یا اگر مجبور شدند بایستند اما بعضی از خانم ها می توانند روی صندلی، مبل یا تخت بنشینند اگرچه فعالیت های فیزیکی آن ها تا حدی محدود می شود.

در این مدت ممکن است نیاز به کنترل فشار خون و آزمایش ادرار منظم باشد و وضعیت جنین به طور دائمی بررسی شود.

در موارد شدیدتر نیاز است زن باردار در بیمارستان بستری شده و پزشک مرتب وضعیت سلامتی او را بررسی کند.

زایمان زودرس

اگر پره اکلامپسی دیر هنگام و نزدیک به زایمان تشخیص داده شود احتمالا پزشک، زایمان زودتر از موعد را توصیه می کند.

در موارد بسیار شدید ممکن است هیچ انتخاب دیگری نباشد و القای زایمان یا زایمان سزارین انجام شود. همچنین هنگام زایمان احتمالا سولفات منیزیم به مادر داده می شود تا جریان خون رحم بهبود پیدا کرده و از تشنج جلوگیری شود.

علائم پره اکلامپسی باید طی چند هفته بعد از زایمان از بین برود.

عوامل خطر زای پره اکلامپسی

برخی عوامل خطر زای مرتبط با پره اکلامپسی عبارتند از :

بارداری اول : احتمال پره اکلامپسی در حاملگی اول بسیار بیشتر از بارداری های بعدی است
فاصله بین دو بارداری : اگر بارداری دوم حداقل 10 سال بعد از بارداری اول رخ دهد، احتمال پره اکلامپسی افزایش می یابد
بارداری اول از شوهر جدید : خطر ابتلا به این عارضه در خانمی که بارداری دوم یا سوم خود را با همسری که قبلا از او باردار نشده دارد بیشتر از خانمی است که همه بارداری هایش از یک همسر بوده است
سابقه خانوادگی : خانمی که مادر یا خواهرش دچار پره اکلامپسی شده باشد بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار دارد
سابقه شخصی پره اکلامپسی : خطر ابتلا به این عارضه در خانمی که در اولین بارداری خود به آن مبتلا شده بیشتر است
سن : زنان بالای 40 سال و خانم های کم سن و نوجوان در مقایسه با دیگر خانم ها بیشتر در معرض پره اکلامپسی هستند
برخی بیماری ها : زنان مبتلا به دیابت، فشار خون بالا، میگرن و بیماری های کلیوی به احتمال بیشتر به پره اکلامپسی دچار می شوند
چاقی : میزان پره اکلامپسی در بین خانم های چاق بیشتر است
چند قلو زایی : اگر خانمی دو یا چند قلو باردار باشد احتمال بروز پره اکلامپسی در او بیشتر خواهد بود

پیشگیری از پره اکلامپسی

اگرچه نمی توان از پره اکلامپسی به طور کامل پیشگیری کرد اما با برخی اقدامات می توان عوامل موثر در افزایش فشار خون را کاهش داد، از جمله :

نوشیدن روزانه حدود 6 تا 8 لیوان آب
پرهیز از غذاهای سرخ شده یا فراوری شده
محدود کردن نمک در رژیم غذایی
ورزش منظم
اجتناب از مصرف الکل و کافئین
بالا بردن پاها چند بار در روز
استراحت کردن
مصرف مکمل ها و داروهایی که پزشک تجویز کرده است

توجه به این موارد می تواند به حفظ فشار خون در محدوده سالم و کاهش خطر ابتلا به پره اکلامپسی کمک کند.

بعد از زایمان

در موارد نادر ممکن است مادر بعد از زایمان به فشار خون بالا مبتلا باشد که به آن پره اکلامپسی پس از زایمان گفته می شود.

این عارضه ممکن است بین چند روز تا چند هفته بعد از زایمان رخ دهد و علائم اصلی آن شامل فشار خون بالا و پروتئین در ادرار می باشد. به علاوه علائم طبیعی همراه با پره اکلامپسی مانند سردردهای شدید و ورم صورت نیز می تواند ایجاد شود.

پره اکلامپسی بعد از زایمان به راحتی و با مصرف داروهای فشار خون و ضد تشنج پیشگیری و کنترل می شود و طبیعتا داروهایی برای این منظور تجویز خواهد شد که تاثیر منفی در شیردهی مادر نداشته باشد.

عوارض پره اکلامپسی

در صورت عدم درمان پره اکلامپسی، خطر بروز عوارض جدی وجود دارد. اگرچه ملاقات منظم با پزشک در دوره قبل از زایمان احتمال بروز عوارض را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد اما اگر این عارضه به هر دلیل تشخیص داده نشود خطر بروز این موارد وجود خواهد داشت.

برخی عوارض پره اکلامپسی عبارتند از :

1. سندرم هلپ

سندرم هلپ می تواند به سرعت برای مادر و جنین خطرناک شود. هلپ (HELLP) مخفف کلمات همولیز، افزایش آنزیم های کبدی و تعداد کم پلاکت می باشد.

این عارضه در واقع ترکیبی از اختلالات لخته شدن خون و کبد می باشد که اغلب درست پس از زایمان رخ می دهد، اگرچه ابتلا به آن در هر زمان بعد از هفته بیستم بارداری بعید نیست و حتی در موارد نادر قبل از این زمان بروز می کند.

تنها روش موثر برای درمان سندرم هلپ زایمان زودرس تا حد امکان است.

2. کاهش خون رسانی به جفت

اگر جریان خون به جفت کاهش پیدا کند ممکن است جنین اکسیژن و مواد مغذی مورد نیازش را دریافت نکند و نتیجه آن کاهش رشد، مشکلات تنفسی و زایمان زودرس می باشد.

3. جدا شدن زود هنگام جفت

در این وضعیت جفت از دیواره داخلی رحم جدا می شود و در موارد شدید ممکن است خونریزی شدید رخ دهد که می تواند به جفت آسیب برساند. این مسئله زندگی مادر و جنین را در معرض خطر قرار خواهد داد.

4. اکلامپسی

این بیماری ترکیبی از پره اکلامپسی و تشنج است و با علائمی همچون درد در ناحیه سمت راست زیر دنده ها، سردرد شدید، تاری دید، گیجی و کاهش هوشیاری همراه می باشد.

در صورت عدم درمان ممکن است مادر به کما رفته و دچار آسیب دائمی مغز و حتی مرگ شود. این وضعیت برای جنین نیز تهدید کننده است.