پریکاردیت (به انگلیسی: Pericarditis) نوی عارضه قلبی است که به دلیل التهاب کیسه پریکارد در اطراف قلب ایجاد و در اغلب موارد به صورت خود به خود برطرف می شود.
علت بروز پریکاردیت در بسیاری از موارد مشخص نیست و ممکن است عفونی یا غیر عفونی باشد. به نظر می رسد عفونت های باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی می توانند باعث بروز پریکاردیت شوند اما این عارضه اغلب ویروسی است.
در ادامه قصد داریم درباره پریکاردیت و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پریکاردیت چیست؟
پریکاردیت به التهاب کیسه پریکارد گفته می شود که اطراف قلب را احاطه کرده و از قلب محافظت می کند. در این عارضه لایه های پریکارد با هم تماس پیدا کرده و تحریک می شوند که نتیجه آن درد شدید می باشد.
با ورم کردن پریکارد یا پر شدن آن از مایعات مشکلاتی ایجاد شده و این مسئله می تواند به قلب و عملکرد آن آسیب برساند.
علائم پریکاردیت شامل تپش قلب کوبنده، سرفه خشک و درد در ناحیه شانه می باشد و در موارد نادر می تواند باعث ایجاد اسکار دائمی در پریکارد شود.
نحوه عملکرد پریکارد
پریکارد کیسه نازکی است که اطراف قلب را احاطه کرده و از آن محافظت می کند. این کیسه چند وظیفه مهم بر عهده دارد که عبارتند از :
- قلب را در داخل حفره سینه ثابت نگه می دارد
- از کشیدگی بیش از حد قلب و پر شدن بیش از حد آن با خون جلوگیری می کند
- قلب را روان می کند تا هنگام ضربان با بافت های اطرافش اصطحکاک پیدا نکند
- از قلب در برابر هر گونه عفونت که ممکن است از اندام های اطراف مانند ریه ها پخش شود محافظت می کند
پریکارد دو لایه دارد که عبارتند از :
- پریکارد فیبری : لایه خارجی پریکارد است که از بافت همبند ضخیم ساخته شده و به دیافراگم وصل می شود. این لایه قلب را در قفسه سینه نگه می دارد و از آن در برابر عفونت ها محافظت می کند
- پریکارد سروز : لایه داخلی پریکارد است که خود به دو لایه احشایی و جداری تقسیم می شود. این لایه به روان سازی قلب کمک می کند
انواع پریکارد
پریکاردیت به دو نوع اصلی حاد و مزمن تقسیم می شود.
علائم پریکاردیت حاد به سرعت ظاهر شده و مدت زیادی طول نمی کشد در حالی که علائم پریکاردیت مزمن مدت زمان طولانی تری ادامه دارد.
پریکاردیت مزمن دارای دو نوع می باشد که عبارتند از :
- پریکاردیت بدون وقفه : این نوع معمولا طی 6 هفته بعد از کاهش درمان دارویی پریکاردیت حاد رخ می دهد
- پریکاردیت متناوب : این نوع معمولا بعد از گذشت 6 هفته از کاهش درمان دارویی پریکاردیت حاد رخ می دهد
برخی از پزشکان با توجه به نوع مایع تجمع پیدا کرده در اطراف قلب، پریکاردیت را به پنج گروه تقسیم می کنند که عبارتند از :
- سروز : در این نوع پریکاردیت مایعات کم رنگ، زرد و شفاف هستند
- چرکی : در این نوع پریکاردیت مایعات چرکی و سفید مایل به زرد هستند
- فیبرینی : این پریکاردیت شامل فیبرین (از عوامل لخته کننده خون) و لکوسیت ها (نوعی گلبول سفید) می باشد
- کوزوسی (پنیری) : نوعی مرگ سلولی است که در آن بافت آسیب دیده ظاهری شبیه پنیر پیدا می کند
- هموراژیک : در این نوع پریکاردیت مایع حاوی خون است
علائم پریکاردیت
علائم پریکاردیت ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- درد شدید در قفسه سینه (گاهی در مرکز و گاهی سمت چپ) که ممکن است هنگام نشستن یا خم شدن به جلو از شدت آن کم شود
- تپش قلب کوبنده
- تنگی نفس به خصوص در حالت خوابیده
- تب خفیف
- ضعف عمومی
- ورم شکم یا پاها
- سرفه
- درد شانه
علائم این عارضه بسیار شبیه حمله قلبی است. افرادی که دچار درد در ناحیه قفسه سینه می شوند لازم است سریع به پزشک مراجعه کنند.
علت پریکاردیت
همان طور که قبلا اشاره شد کیسه پریکارد از دو لایه تشکیل شده که با مقدار کمی مایع از هم جدا شده اند. این مایع باعث می شود لایه ها با هم سایش نداشته باشند.
با این حال با عفونی و متورم شدن پریکارد، لایه ها با هم تماس پیدا کرده و مشکلاتی به وجود می آید. در بسیاری از موارد علت اصلی این رخداد مشخص نیست.
به نظر می رسد پریکاردیت در بیشتر موارد از عفونت های ویروسی ناشی می شود که قابل تشخیص نمی باشد. برخی از رایج ترین ویروس هایی که ممکن است باعث بروز پریکاردیت حاد شوند عبارتند از :
- انتروویروس ها از جمله سرماخوردگی و مننژینت ویروسی
- اچ آی وی
- تب غده ای
- هرپس سیمپلکس
- سیتو مگالوویروس
- ویروس های آدنوویروس از جمله ذات الریه و برونشیت
- آنفلوآنزا
- هپاتیت C
پریکاردیت اغلب بعد از حمله قلبی شدید رخ می دهد. به نظر می رسد این مسئله به دلیل تحریک عضلات زیرین قلب در حمله قلبی می باشد. عمل جراحی قلب نیز می تواند زمینه ساز بروز این عارضه باشد.
گاهی پریکاردیت حدود یک هفته بعد از حمله قلبی یا عمل جراحی ایجاد می شود که به آن سندرم درسلر گفته می شود. محققان معتقد هستند در این مواقع بافت قلبی مرده وارد سیستم خون شده، به صورت آنتی ژن عمل می کند و باعث تحریک واکنش ایمنی بدن می شود به طوری که بدن به اشتباه در برابر بافت های قلب و پریکارد واکنش نشان می دهد.
سایر علل پریکاردیت عبارتند از :
- اختلالات التهابی سیستمیک از جمله روماتیسم مفصلی و لوپوس
- ضربه
- نارسایی کلیه
- انگل ها
- پرتو درمانی
- عفونت قارچی مانند هیستوپلاسموزیس و کاندیدا
- بیماری های زمینه ای مانند ایدز، سرطان و سل
- کم کاری تیروئید
- داروهای خاص مانند پنی سیلین، وارفارین و فنی توئین
تشخیص پریکاردیت
پزشک برای تشخیص ابتدا به صدای قفسه سینه گوش می دهد زیرا زمانی که لایه های پریکارد با هم تماس پیدا می کنند صدای متمایزی ایجاد می شود.
به علاوه برای بررسی رخ دادن حمله قلبی، تجمع مایعات داخل کیسه پریکارد و یا مشاهده علائم التهاب از آزمایش های تشخیصی استفاده می شود که برخی از آن ها عبارتند از :
- اشعه ایکس قفسه سینه : اشعه ایکس شکل قلب را نشان می دهد و مشخص می کند که آیا اندازه آن به دلیل مایعات اضافی، بزرگ شده است یا خیر
- سی تی اسکن : این تکنیک تصویر دقیق تری از قلب ارائه داده و احتمال بروز سایر مشکلات احتمالی مانند لخته های ریوی و پارگی آئورت را بررسی می کند
- ام آر آی قلب : در این روش از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق از ضخامت دیواره قلب استفاده می شود
- اکو کاردیوگرام : در این روش با کمک امواج صوتی تصویری از قلب ایجاد می شود
- نوار قلب : در این تکنیک فعالیت الکتریکی قلب سنجیده می شود
عوارض پریکاردیت
عدم درمان پریکاردیت ممکن است عوارضی ایجاد کند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- تامپوناد قلبی : با تجمع مایعات در پریکارد، فشار زیادی به قلب وارد شده و از پرشدن آن با خون جلوگیری می شود. این مسئله در صورت عدم درمان می تواند باعث افت شدید و کشنده فشار خون شود
- پریکاردیت انقباضی : این مورد از عوارض نادر پریکاردیت است که شامل ضخیم شدن و اسکار دائمی پریکارد می باشد. این عارضه بافت ها را سفت می کند و قلب نمی تواند کار خودش را به درستی انجام دهد، همچنین باعث بروز تورم در پاها و تنگی نفس می شود
درمان پریکاردیت
در بیشتر موارد، پریکاردیت نیاز به به درمان خاص ندارد و تکنیک های درمانی موجود به شدت و علل اصلی ایجاد کننده این عارضه بستگی دارند. در صورت نیاز به درمان، اولین اقدام معمولا دارو درمانی است.
برخی داروهای مورد استفاده برای این منظور عبارتند از :
- داروهای ضد درد بدون نسخه : از جمله این داروها می توان به آسپرین و ایبو پروفن اشاره کرد که به کاهش درد و التهاب کمک می کنند. در صورت تشدید درد می توان از داروهای ضد درد تجویزی استفاده کرد
- کلشی سین : این دارو دارای اثرات ضد التهابی است و دوره درمان را کوتاه و از عود بیماری جلوگیری می کند به همین دلیل ممکن است در مواردی که پریکاردیت دردناک است یا عود کرده تجویز شود. به افراد مبتلا به بیماری هایی همچون مشکلات کبدی و کلیوی توصیه می شود از مصرف این دارو خودداری کنند. عوارض جانبی شامل دل درد، استفراغ و اسهال است
- داروهای کورتون : اگر موارد بالا اثربخش نباشد ممکن است از کورتون استفاده شود. از آن جا که تجویز این داروها در اولین مرحله پریکاردیت ممکن است باعث عود بیماری شود، به همین دلیل معمولا در آخرین مرحله و در صورت نیاز استفاده می شوند. برخی عوارض جانبی شامل افزایش وزن، تغییرات خلقی و افزایش تعریق می باشد
سایر روش ها
در صورت اثر بخش نبودن داروها ممکن است از تکنیک های جراحی زیر استفاده شود :
- بزل آب شامه : در این تکنیک یک لوله کوچک در حفره پریکارد قرار می گیرد تا مایعات اضافی تخلیه شود، ممکن است لازم باشد لوله چند روز در این ناحیه بماند
- پریکاردیکتومی : در مواردی که پریکارد سفت شده و باعث ایجاد فشار اضافی به قلب می شود ممکن است کیسه طی عمل جراحی به طور کامل برداشته شود، این تکنیک آخرین روش است زیرا احتمال اندک مرگ بیمار وجود دارد
بهبودی ممکن است بین چند روز تا چند ماه طول بکشد، با این حال اکثر افراد بهبودی کامل پیدا می کنند.
منبع: medicalnewstoday
