زردی یا یرقان چیست؟

زردی (به انگلیسی: Jaundice) از اختلالات شایع در سراسر دنیا است که با علائمی همچون زرد شدن رنگ پوست و سفید شدن رنگ چشم ها شناخته می شود.

این اختلال به خصوص در میان نوزادان تازه متولد شده بسیار رایج است اما می تواند در هر سنی رخ دهد و علت آن اغلب یک بیماری زمینه ای در کبد یا مجاری صفراوی می باشد.

در ادامه قصد داریم درباره زردی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

زردی چیست؟

زردی یا یرقان در واقع یک اصطلاح است که برای توصیف رنگ زرد پوست و سفیدی چشم ها استفاده می شود. در این حالت مایعات بدن نیز ممکن است به رنگ زرد تغییر کنند.

رنگ پوست بدن با توجه به سطح بیلی روبین در خون ممکن است متفاوت باشد. این ماده زائد به طور طبیعی در خون وجود دارد و سطح متوسط آن می تواند به زرد شدن و سطح بالای آن به قهوه ای شدن پوست منجر شود.

افزایش این ماده در بدن و به دنبال آن زردی معمولا به دلیل التهاب کبد یا مسدود شدن مجاری صفراوی رخ می دهد و از جمله علائم آن می توان به زردی پوست و سفیدی چشم، تیرگی ادرار و خارش اشاره کرد.

زردی با چندین آزمایش مختلف قابل تشخیص است و در صورت کنترل علت اصلی، بیماری درمان خواهد شد.

علت زردی

زردی معمولا به دلیل مشکل کبدی ایجاد می شود زیرا زردی پوست و سفیدی چشم زمانی رخ می دهد که بدن قادر به تصفیه درست ماده بیلی روبین نباشد و در اغلب موارد به مشکلات کبدی مرتبط است.

بیلی روبین ماده زائد زرد رنگی است که بعد از خارج شدن آهن از خون، در جریان خون باقی می ماند. از آن جا که کبد مسئولیت تصفیه مواد زائد خون از جمله بیلی روبین را بر عهده دارد، زمانی که بیلی روبین به کبد می رسد سایر مواد شیمیایی نیز به آن متصل شده و ماده ای به نام بیلی روبین کونژوگه به وجود می آید.

کبد نوعی آب گوارشی به نام صفرا تولید می کند که بیلی روبین کونژوگه وارد آن شده و سپس از بدن خارج می شود. این نوع بیلی روبین عامل رنگ قهوه ای مدفوع می باشد.

در صورتی که سطح بیلی روبین در بدن تا حد زیادی افزایش یابد می تواند به بافت های اطراف نشت کرده و باعث زرد شدن رنگ پوست و چشم شود که به آن هیپربیلی روبینمی نیز گفته می شود.

عوامل خطر زای زردی

زردی اغلب به دلیل یک مشکل زمینه ای در بدن رخ می دهد که ممکن است باعث تولید بیش از حد بیلی روبین در بدن شده یا در تصفیه و دفع آن توسط کبد تداخل ایجاد کند. هر دوی این موارد می توانند باعث رسوب بیلی روبین در بافت ها شوند.

مشکلات زمینه ای که در بروز زردی نقش دارند عبارتند از :

التهاب حاد کبدی : این مسئله ممکن است در توانایی کبد در اتصال و ترشح بیلی روبین به صفرا اختلال ایجاد کرده و باعث تجمع این ماده شود
التهاب مجاری صفراوی : این مسئله می تواند از ترشح صفرا و دفع بیلی روبین توسط آن جلوگیری کرده و باعث زردی شود
انسداد مجاری صفراوی : این مسئله از دفع بیلی روبین توسط کبد جلوگیری می کند
کم خونی همولیتیک : با تجزیه مقادیر زیادی از گلبول های قرمز تولید بیلی روبین تا حد زیادی افزایش می یابد
سندرم گیلبرت : یک بیماری ارثی است که توانایی آنزیم ها در پردازش دفع صفرا را مختل می کند
کلستاز : این مسئله باعث قطع جریان صفرا از کبد می شود. صفرا حاوی بیلی روبین کونژوگه است که به جای دفع در کبد باقی می ماند

برخی مشکلات نادر که ممکن است باعث بروز زردی شوند عبارتند از :

سندرم کریگلر نجار : یک بیماری ارثی است که آنزیم خاص مسئول پردازش بیلی روبین را مختل می کند
سندرم دوبین جانسون : یک نوع زردی مزمن است که از ترشح بیلی روبین کونژوگه از سلول های کبد به صفرا جلوگیری می کند
شبه زردی : یک نوع بی خطر زردی است که در آن زردی پوست به دلیل مصرف بیش از حد بتاکاروتن می باشد نه افزایش بیش از حد بیلی روبین و معمولا از خوردن مقادیر زیاد هویج، کدو تنبل یا خربزه ناشی می شود

علائم زردی

افزایش بیش از حد بیلی روبین می تواند باعث بروز زردی در چشم و پوست شود. برخی علائم شایع زردی عبارتند از :

رنگ زرد پوست و سفیدی چشم ها که معمولا از سر شروع شده و به پایین بدن گسترش می یابد
کم رنگ شدن مدفوع
ادرار تیره
خارش

علائم همراه با زردی ناشی از به هم خوردن سطح بیلی روبین عبارتند از :

خستگی
درد شکمی
کاهش وزن
استفراغ
تب
مدفوع کم رنگ
ادرار تیره

تشخیص زردی

پزشک معمولا برای تشخیص زردی و تایید سطح بیلی روبین از سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی استفاده می کند. در طول معاینه فیزیکی وضعیت شکم از نظر وجود تومور و همچنین میزان سفتی کبد بررسی می شود.

کبد سفت نشانه سیروز یا اسکار کبدی می باشد و کبد بیش از حد سفت می تواند نشانه سرطان باشد.

آزمایش های مختلفی برای تایید زردی وجود دارد. اولین مورد آزمایش عملکرد کبد می باشد تا پزشک مطمئن شود این اندام به درستی کار می کند یا خیر. در صورتی که پزشک علت علائم را پیدا نکند ممکن است آزمایش خون برای بررسی سطح بیلی روبین و ترکیب خون درخواست کند که شامل موارد زیر می باشد :

آزمایش بیلی روبین : بالا بودن سطح بیلی روبین غیر کونژوگه در مقایسه با سطح بیلی روبین کونژوگه نشان دهنده زردی همولیتیک می باشد
شمارش کامل خون (CBC) : این آزمایش سطح گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها را اندازه گیری می کند
آزمایش های هپاتیت A ، B و C : این آزمایش ها برای تعدادی از عفونت های کبدی می باشد

در صورتی که پزشک به انسداد مشکوک باشد با کمک تکنیک های تصویر برداری همچون سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی ساختار کبد را بررسی می کند.

همچنین ممکن است آندوسکوپی رتروگراد انجام شود که تکنیک ترکیبی از آندوسکوپی و تصویربرداری با اشعه ایکس می باشد.

نمونه برداری از کبد نیز برای بررسی التهاب، سیروز، سرطان و کبد چرب مفید است که طی آن از سوزن برای جدا کردن بخش کوچکی از بافت کبد استفاده می شود.

درمان زردی

درمان زردی به علت اصلی آن بستگی دارد و به جای علائم این بیماری، مشکلات زمینه ای عامل آن را هدف قرار می دهد. به عنوان مثال:

زردی ناشی از کم خونی احتمالا با افزایش مقدار آهن در خون یا با مصرف مکمل های آهن و مصرف بیشتر مواد غذایی غنی از آهن درمان می شود.

برای درمان زردی ناشی از هپاتیت به داروهای ضد ویروسی یا استروئیدی نیاز است و زردی ناشی از انسداد مجاری صفراوی با برطرف کردن انسداد درمان می شود.

در مواردی که زردی به دلیل مصرف برخی داروهای خاص ایجاد شده باشد احتمالا تغییر دارویی زیر نظر پزشک زردی را برطرف خواهد کرد.

عوارض زردی

گاهی اوقات خارش همراه با زردی به قدری شدید است که برخی بیماران پوست خود را خراشیده، دچار بی خوابی می شوند و در موارد غیر قابل تحمل به خودکشی فکر می کنند.

با این حال عوارضی که به دنبال زردی رخ می دهد معمولا به بیماری زمینه ای عامل زردی مرتبط می باشد. به عنوان مثال اگر مجاری صفراوی مسدود شده باشد ممکن است فرد دچار خونریزی غیر قابل کنترل شود زیرا انسداد باعث کمبود ویتامین های مورد نیاز برای لخته شدن خون می شود.

انواع زردی

به طور کلی سه نوع زردی وجود دارد که عبارتند از:

زردی هپاتوسلولار : این نوع زردی نتیجه بیماری یا آسیب کبدی می باشد
زردی همولیتیک : این نوع زردی در اثر همولیز یا تجزیه سریع گلبول های قرمز خون رخ می دهد که باعث افزایش تولید بیلی روبین می شود
زردی انسدادی : این نوع زردی به دلیل انسداد مجاری صفراوی رخ می دهد و از خروج بیلی روبین از کبد جلوگیری می کند

زردی در نوزادان

زردی نوزادان بسیار شایع است، تا جایی که گفته شده حدود 60 درصد نوزادان آن را تجربه می کنند و این احتمال در نوزادان نارس که قبل از هفته 37 بارداری به دنیا آمده اند تا 80 درصد هم می رسد.

علائم زردی در نوزادان معمولا طی 72 ساعت بعد از تولد ظاهر می شود و علت این است که تجزیه و جایگزین شدن مکرر و سریع گلبول های قرمز خون در بدن نوزادان باعث افزایش تولید بیلی روبین در بدن آن ها شده و از سوی دیگر کبد آن ها به اندازه کافی رشد نکرده و تصفیه بیلی روبین در بدن کندتر انجام می شود.

علائم زردی نوزادان معمولا بدون درمان و طی 2 هفته برطرف می شود اما در برخی نوزادان سطح بیلی روبین بسیار بالا است و نیاز به درمان با انتقال خون یا فتوتراپی دارند. در این موارد درمان بسیار مهم است زیرا عدم درمان می تواند به کرن‌ ایکتروس که نوع بسیار نادر آسیب دائمی مغز می باشد منجر شود.

سطح بیلی روبین در زردی چقدر است؟

سطح بیلی روبین در یک آزمایش خون به نام آزمایش بیلی روبین مشخص می شود. این آزمایش سطح بیلی روبین غیر کونژوگه یا غیر مستقیم را اندازه گیری می کند که عامل شروع زردی می باشد.

سطح بیلی روبین بر حسب میلی گرم در دسی لیتر اندازه گیری می شود. سطح این ماده در بزرگسالان و کودکان بزرگ تر باید بین 0.3 تا 0.6 میلی گرم در دسی لیتر باشد.

حدود 97 درصد نوزادانی که بعد از 9 ماه بارداری کامل متولد می شوند سطح بیلی روبین آن ها کمتر از 13 میلی گرم در دسی لیتر است و اگر بیشتر از این مقدار باشد نیاز به مراقبت زیر نظر پزشک خواهد بود.

پیشگیری از زردی

زردی تا حد زیادی به عملکرد کبد ارتباط دارد و برای پیشگیری از آن لازم است افراد با استفاده از یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و اجتناب از الکل سلامت این اندام را حفظ کنند.

منبع: medicalnewstoday