پاروسمی (به انگلیسی: Parosmia) یا بویایی پریشی اصطلاحی است که برای توصیف مشکلات سلامتی که حس بویایی را دچار اختلال می کنند استفاده می شود.
افراد مبتلا به این وضعیت شدت بوها را به درستی تشخیص نمی دهند، به عبارت دیگر قادر به تشخیص طیف کامل رایحه های مختلف اطراف خود نیستند.
در ادامه قصد داریم درباره پاروسمی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پاروسمی چیست؟
پاروسمی به وضعیتی گفته می شود که فرد مبتلا به آن در تشخیص بوهای اطراف خود دچار مشکل شده و رایحه متفاوتی را احساس می کند. به عنوان مثال برای برخی افراد بوهای معمولی که هر روز با آن ها سر و کار دارند تند و زننده به نظر می رسد.
پاروسمی گاهی با وضعیت دیگری به نام فانتوسمی اشتباه گرفته می شود اما این دو با هم تفاوت دارند.
در فانتوسمی زمانی که هیچ عامل محرک بویایی در اطراف وجود ندارد فرد بوی بدی را احساس می کند، در حالی که در پاروسمی فرد قادر به تشخیص بوها می باشد اما رایحه ای که حس می کند با رایحه واقعی تفاوت دارد.
به عنوان مثال ممکن است به جای بوی مطبوع و ملایم نان تازه بوی تند و کپک زدگی احساس کند.
افراد مبتلا به پاروسمی این عارضه را با شدت های مختلف و به دلایل گوناگون تجربه می کنند و در شدیدترین موارد ممکن است فرد مبتلا به دلیل احساس رایحه های به شدت قوی و ناخوشایند از نظر جسمی بیمار شود.
علائم پاروسمی
پاروسمی در اکثر موارد بعد از درمان عفونت ظاهر می شود و شدت علائم آن ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد.
علامت اصلی در این عارضه بوی بد مداوم است به خصوص زمانی که غذایی در اطراف فرد وجود داشته باشد. همچنین ممکن است فرد در تشخیص برخی بوهای اطراف خود مشکل داشته باشد.
این مسئله به دلیل آسیب دیدن نورون های بویایی رخ می دهد، به طوری که رایحه هایی که قبلا برای فرد مطبوع و خوشایند بوده بعد از ابتلا به این عارضه ممکن است زننده و غیر قابل تحمل شوند. همچنین زمانی که فرد سعی می کند غذایی را که بوی نا مطبوعی از آن احساس می کند میل کند احتمالا دچار حالت تهوع یا بیماری می شود.
علت پاروسمی
پاروسمی معمولا بعد از آسیب دیدگی نورون های تشخیص دهنده بو (حواس بویایی) در اثر عفونت ویروسی یا سایر بیماری ها رخ می دهد.
این نورون ها بینی را پوشانده و به مغز نشان می دهند که چگونه اطلاعات شیمیایی سازنده بو را تفسیر کند. بنابراین آسیب به آن ها می تواند شیوه دریافت بوها توسط مغز را تغییر دهد.
پیازهای بویایی که در ناحیه زیرین بخش جلویی مغز قرار دارند، سیگنال هایی از این نورون ها دریافت می کنند که به مغز سیگنالی درباره انواع بوها می دهد، مثلا به مغز می گوید بویی خوشایند، اشتها آور، بد و غیره است. زمانی که این پیازهای بویایی آسیب ببینند ممکن است پاروسمی ایجاد شود.
برخی علل اصلی بروز پاروسمی عبارتند از :
1. ضربه به سر یا ضربه مغزی
به نظر می رسد آسیب تروماتیک مغزی با آسیب های بویایی ارتباط داشته باشد. اگرچه مدت و شدت پاروسمی به آسیب دیدگی سر بستگی دارد اما بروز علائم پاروسمی بعد از ضربه به سر غیر معمول نیست.
ضربه به سر می تواند به از دست دادن حس بویایی ناشی از برش رشته های عصبی بویایی در صفحه کریبریفرم نیز منجر شود. علاوه بر این گاهی بعد از ضربه به سر تشنج رخ می دهد که ممکن است پاروسمی ایجاد کند.
2. عفونت باکتریایی یا ویروسی
یکی از علل بروز علائم پاروسمی آسیب بویایی ناشی از سرماخوردگی یا ویروس است زیرا عفونت های تنفسی فوقانی می توانند به نورون های بویایی آسیب برسانند. این مسئله بیشتر در افراد مسن اتفاق می افتد.
3. سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
سیستم بویایی ممکن است در اثر سیگار کشیدن آسیب ببیند.
گفته شده قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی موجود در سیگار و به طور کلی مواد شیمیایی سمی و آلودگی هوای شدید می تواند به مرور زمان باعث بروز پاروسمی شود.
4. عوارض جانبی درمان سرطان
پرتو درمانی و شیمی درمانی هر دو ممکن است باعث پاروسمی شوند.
طبق یک مطالعه مشخص شده 86 درصد بیماران سرطانی حین استفاده از تکنیک های درمانی سرطان، تغییراتی در حس بویایی و چشایی خود تجربه کرده اند.
5. بیماری های عصبی
یکی از اولین علائم بیماری آلزایمر و پارکینسون از دست دادن حس بویایی است. به علاوه زوال عقل لویی بادی و بیماری هانتینگتون نیز در بروز اختلال در تشخیص درست بوها نقش دارند.
6. تومورها
وجود تومور در پیازهای بویایی، قشر پیشانی و حفره های سینوسی می تواند باعث تغییراتی در حس بویایی شود اما این مسئله به ندرت علائم پاروسمی به دنبال دارد.
در اکثر موارد افرادی که دچار تومور هستند فانتوسمی را تجربه می کنند زیرا تومور حواس بویایی آن ها را تحریک کرده و بوهایی را احساس می کنند که اصلا وجود ندارد.
7. کووید 19
برخی افراد مبتلا به بیماری کووید 19 از دست دادن بویایی یا آنوسمی را تجربه کرده اند اما از آن جا که عفونت های ویروسی می توانند به پاروسمی نیز منجر شوند، این مشکل در مبتلایان به کرونا نیز دیده شده است.
به نظر می رسد در این مورد ویروس تغییراتی در سیستم بویایی ایجاد می کند و آسیب مداوم می تواند باعث تغییر حس بویایی بعد از درمان عفونت شود.
به عنوان مثال یک مرد 28 ساله 87 روز بعد از ابتلا به کرونا و بعد از بهبود یافتن از آنوسمی، بوی لاستیک سوخته و یک خانم 32 ساله 72 روز بعد از ابتلا بوی پیاز را احساس می کردند. چنین مواردی نشان می دهد پاروسمی ممکن است از عوارض طولانی مدت احتمالی کرونا باشد.
لازم به ذکر است پاروسمی بعد از کرونا نادر است. برخی متخصصان معتقد هستند این مسئله می تواند نشانه بهبود یافتن سیستم بویایی فرد باشد اما نیاز به تحقیقات بیشتر در طولانی مدت می باشد.
تشخیص پاروسمی
فرد بعد از مشاهده علائم باید به متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کند تا بیماری او تشخیص داده شود. پزشک برای این منظور ممکن است از فرد بخواهد رایحه ای که از مواد مختلف احساس می کند توصیف کرده و به کیفیت و شدت آن ها امتیاز دهد.
یک آزمایش متداول برای تشخیص پاروسمی، تست خراش و استشمام است که فرد باید زیر نظر پزشک به پرسش هایی پاسخ دهد.
علاوه بر این ممکن است پزشک سوالاتی درباره موارد زیر بپرسد :
- سابقه خانوادگی سرطان و بیماری های عصبی
- هر گونه عفونت اخیر
- عوامل سبک زندگی مانند سیگار کشیدن
- داروهایی که در حال حاضر مصرف می شود
اگر پزشک حدس بزند علت اصلی پاروسمی نوعی بیماری عصبی یا سرطان است ممکن است آزمایش های بیشتری توصیه کند، از جمله :
- سی تی سینوسی
- بیوپسی از ناحیه سینوس
- ام آر آی
درمان پاروسمی
پاروسمی را می توان در برخی موارد (نه همیشه) درمان کرد.
به عنوان مثال اگر این عارضه در اثر عوامل محیطی، داروها، درمان سرطان یا سیگار کشیدن رخ داده باشد ممکن است بعد از رفع محرک ها حس بویایی به حالت عادی برگردد.
گاهی اوقات برای درمان نیاز به جراحی است. به عنوان مثال انسدادهای بینی مانند پولیپ یا تومور ممکن است نیاز به برداشتن داشته باشند.
برخی درمان های دیگر عبارتند از :
- زینک
- ویتامین A
- آنتی بیوتیک ها
در مورد گزینه های ذکر شده نیاز به تحقیقات بیشتر می باشد.
در صورتی که علائم پاروسمی ادامه پیدا کرده و روی وزن فرد تاثیر منفی بگذارد ممکن است تکنیک آموزش بویایی پیشنهاد شود. در این تکنیک لازم است فرد 4 رایحه مختلف را به صورت همزمان و طی حداکثر 15 ثانیه استشمام کند تا به مرور حس بویایی او تحریک شود.
این تکنیک معمولا 2 بار در روز و برای چندین ماه انجام می شود.
به طور کلی برای انتخاب بهترین نوع درمان با توجه به شرایط بیمار بهتر است با پزشک مشورت شود.
دوره بهبودی
پاروسمی در اغلب موارد دائمی نیست و نورون ها ممکن است بتوانند در طول زمان خود را ترمیم کنند. به عنوان مثال در 60 درصد موارد پاروسمی ناشی از عفونت، عملکرد بویایی فرد طی سال های بعد بهبود می یابد.
زمان بهبودی بسته به علت اصلی بروز علائم و روش درمانی مورد استفاده متفاوت است. اگر پاروسمی ناشی از ویروس یا عفونت باشد، حس بویایی ممکن است بدون درمان به حالت عادی بازگردد.
آموزش بویایی نیز ممکن است به صورت بالقوه مفید باشد اما ممکن است چندین ماه طول بکشد تا نتیجه بدهد.
منبع: healthline
