بیماری صرع اگرچه به دلیل تشنج های مکرر که از علائم اصلی آن است شناخته شده اما دامنه علائم آن تنها به این مورد محدود نمی شود و طیف گسترده ای از علائم را در بر گرفته است.
برخی علائم شایع صرع شامل تکان های شدید و انقباض عضلانی، از دست دادن نسبی هوشیاری یا آگاهی، ضعف، اضطراب و خیره شدن چشم ها می باشد. به علاوه هر نوع صرع ممکن است علائم خاص خودش را نیز داشته باشد.
در ادامه قصد داریم درباره علائم و نشانه های صرع صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
علائم صرع چیست؟
علائم شایع صرع
افراد مبتلا به صرع ممکن است علائم مختلفی را قبل، در حین یا بعد از تشنج تجربه کنند. با این حال همه افراد همه علائم را از خود نشان نمی دهند و همان طور که قبلا اشاره کردیم علائمی که هر فرد تجربه می کند به نوع صرع بستگی دارد.
اگرچه درک علائم تشنج مهم است اما اکثر افرادی که از صرع رنج می برند، تشنج خود را به خاطر نمی آورند یا آن چه را که قبل از وقوع تشنج اتفاق افتاده فراموش می کنند.
به همین دلیل لازم است افراد مبتلا به صرع از اطرافیانی که شاهد حمله تشنج آن ها بوده اند درباره علائم و این که چه زمانی رخ داده اند سوالاتی بپرسند یا از آن ها بخواهند با پزشک شان صحبت کنند.
به طور کلی شایع ترین علائم صرع عبارتند از :
1. انقباض و تکان شدید عضلات
زمانی که افراد به تشنج فکر می کنند معمولا حالتی را تصور می کنند که در آن چندین ماهیچه در بدن منقبض شده و تکان های شدید می خورد. با این حال انقباض غیر ارادی عضلانی می تواند تنها در برخی نقاط از بدن رخ دهد.
2. از دست دادن هوشیاری
برخی تشنج ها ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری یا آگاهی فرد شوند. این اتفاق به طور ناگهانی رخ می دهد و می تواند چند ثانیه تا چند ساعت ادامه داشته باشد.
در برخی انواع تشنج این مسئله ممکن است تنها نشانه ای باشد که اطرافیان متوجه آن می شوند و می تواند با حرکات اتوماتیسم (حرکات بی هدف، غیر ارادی و تکراری که هیچ فکری پشت آن ها نیست) همراه باشد.
3. ضعف
ضعف می تواند در هر ناحیه ای از بدن رخ دهد. به عنوان مثال بیمار ممکن است در یک دست، یک پا یا هر دو دچار ضعف شود. این ضعف معمولا در همان بخش از بدن که دچار تشنج های مکرر شده اتفاق می افتد.
لازم به ذکر است ضعف ناشی از تشنج در یک قسمت از بدن ممکن است بسیار شبیه به سکته مغزی به نظر برسد اما با پایان یافتن تشنج برطرف می شود. به علاوه از آن جا که سکته مغزی گاهی می تواند به تشنج منجر شود، بنابراین همیشه نمی توان علت این مسئله را بلافاصله تشخیص داد.
4. اضطراب
برخی افراد قبل از تشنج (معمولا تشنج کانونی) دچار اضطراب می شوند که می تواند نشانه شروع یک تشنج باشد. این افراد ممکن است اضطراب شدید، ترس یا احساس این که اتفاق بدی در شرف وقوع است را تجربه کنند.
5. خیره شدن
خیره شدن به فضا یکی از علائم تشنج غیابی (تشنج پنهان) می باشد. در این حالت ممکن است به نظر برسد فرد در خیالات خود غرق شده یا به فکر فرو رفته اما در واقع دچار تشنج شده است.
برخی از علائم مانند حرکات اتوماتیسم و هاله می تواند به تشخیص این که تشنج از کدام سمت مغز نشات گرفته و همچنین نوع صرع کمک کند.
حرکات اتوماتیسم
نوع حرکات اتوماتیسم و ماهیت آن (چه پیچیده باشد یا ساده) بسیار متغیر است. در بیماری صرع این مسئله ممکن است طی تشنج های کانونی مختل کننده هوشیاری و همچنین تشنج غیابی (به خصوص تشنج آتیپیک) رخ دهد.
افراد معمولا یک سری حرکات اتوماتیسم را بارها و بارها تجربه می کنند اما ممکن است در همه موارد تشنج در یک فرد رخ ندهند.
احتمال بروز برخی حرکات اتوماتیسم در انواع خاصی از تشنج ها بیشتر است. به عنوان مثال چرخش ناگهانی لگن و حرکات ناگهانی در هر دو پا شبیه حرکات رکاب زدن یا دوچرخه سواری در صرع لوب فرونتال شایع تر از صرع لوب تمپورال است. از طرف دیگر، حرکات اتوماتیسم دهان و دست در صرع لوب تمپورال بیشتر دیده می شود.
به علاوه حرکات اتوماتیسم می توانند سرنخ هایی درباره این که تشنج در سمت راست یا چپ مغز رخ داده به پزشک بدهند. به عنوان مثال اتوماتیسم هایی که در یک طرف بدن اتفاق می افتند معمولا نشان می دهند که تشنج از همان سمت مغز شروع شده است.
توجه داشته باشید افرادی که شاهد تشنج یک نفر هستند ممکن است جزئیات مهمی را دیده باشند که برای پزشک اهمیت زیادی دارد. مثلا این که فرد بیمار چه حرکات اتوماتیسمی از خود نشان داده است.
به طور کلی وجود یا عدم وجود و نوع حرکات اتوماتیسم ممکن است به پزشک در تعیین مکان و نوع تشنج کمک کند.
هاله
هاله صرعی یک ادراک متمایز دیداری، حرکتی، حسی یا روانی است که در زمان وقوع تشنج در فرد ایجاد می شود.
گاهی اوقات هاله ممکن است تنها چند ثانیه قبل یا حتی یک ساعت قبل از تشنج رخ دهد.
در افراد مبتلا به صرع کانونی، هاله ها ممکن است علامت هشدار دهنده اولیه ای باشند زیرا اغلب کمتر از 2 دقیقه قبل از تشنج هایی که باعث از دست دادن هوشیاری می شوند رخ می دهند.
گاهی اوقات نیز هاله ها بدون هیچ علامت تشنج دیگری رخ می دهند که در این صورت هاله، خود تشنج است.
فرد ممکن است انواع مختلف هاله ها را به تنهایی یا قبل از تشنج تجربه کند. این هاله ها به 2 زیر نوع هاله های حسی که در آن ها فقط یک حس وجود دارد و هاله های تجربی که پیچیده تر هستند تقسیم می شوند.
انواع هاله ها عبارتند از:
- هاله بینایی (بصری) : هاله های بصری ممکن است ساده مانند دیدن فلاش های روشن نور، نقاط تاریک، دید تونلی یا پیچیده و تجربی مانند نابینایی، توهمات بصری، خیالات و صحنه های تحریف شده مانند ماکروپسیا باشند که در آن همه چیز در اطراف فرد بزرگ تر از حد معمول به نظر می رسد
- هاله بویایی : گاهی همراه با هاله برخی بوهای خاص (اغلب بوهای ناخوشایند) احساس می شود
- هاله شنوایی : این نوع هاله نیز مانند هاله بصری می تواند ساده باشد مانند شنیدن صدای زنگ یا وز وز یا پیچیده و تجربی باشد مانند شنیدن صداهای تحریف شده
- هاله حسی جسمی : این هاله ها شامل موارد حسی بسیار متنوع مانند احساس سوزن سوزن شدن، احساس حرکت کردن حتی در حالت نشسته یا نیاز به حرکت کردن می باشد
- هاله چشایی : طعم های غیر طبیعی (مانند طعم فلزی) یا طعم هایی که بدون غذا خوردن ممکن است ایجاد شود
- هاله شکمی : مواردی همچون حالت تهوع، ناراحتی معده یا فشار معده یک هاله نسبتا شایع همراه با تشنج لوب تمپورال است
- هاله حرکتی : در این وضعیت ممکن است حرکات تکراری یا ضعف اندامی رخ دهد
- هاله اتونومیک : در این حالت ممکن است لرزش بدن ناشی از احساس سرما و سیخ شدن موها رخ دهد
- هاله روانی : هاله ممکن است بسیار دراماتیک باشد و فرد حس ناگهانی ترس، احساس این که یک اتفاق بد در شرف وقوع است، تجربیات آشنا پنداری و مواردی از این قبیل داشته باشد
لازم به ذکر است هاله از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما معمولا از تشنجی به تشنج دیگر تقریبا یکسان می باشد.
به علاوه افراد برخی از هاله ها مانند دیدن خطوط زیگزاگ را راحت تر توصیف می کنند اما توصیف برخی دیگر مانند احساس جدا شدن از بدن بسیار دشوارتر است.
مواردی که ذکر شد علائمی هستند که اغلب همراه با صرع رخ می دهند اما علائم بسیاری نیز وجود دارد که ممکن است به دلیل اختلال در عملکرد نورون ها در مغز ایجاد شده و تمایز برخی از آن ها به خصوص با اختلالات رفتاری و سلامت روان دشوار باشد.
به بیماران مبتلا به صرع توصیه می شود همه مواردی که قبل، در حین و بعد از تشنج احساس می کنند (از افکار غیر طبیعی گرفته تا شنیدن و دیدن چیزهایی که واقعی نیستند یا علائم نفخ و استفراغ و غیره) را یادداشت کنند.
علائم تشنج عمومی
تشنج عمومی هر دو طرف مغز را درگیر می کند و دارای 6 نوع مختلف است که هر کدام علائم خاص خود را دارند.
1. تشنج غیابی
این نوع تشنج که قبلا تشنج پتی مال نامیده می شد در کودکان شایع تر است و در گذشته جزو انواع تشنج به شمار نمی رفته است.
علائم این نوع تشنج حدود 10 ثانیه طول می کشد و عبارتند از:
- توقف ناگهانی فعالیت
- فرد به یک نقطه در فضا خیره می شود
- حرکات اتوماتیسم مانند فشردن لب ها روی هم، جویدن یا پریدن پلک
در موارد کمتر شایع ممکن است تشنج های غیابی آتیپیک رخ دهد که:
- بیش از 10 ثانیه طول می کشد
- به تدریج شروع و متوقف می شود
- به احتمال زیاد باعث زمین خوردن فرد می شود
- ممکن است شامل حرکات اتوماتیسم مانند چشمک زدن، پریدن پلک، فشردن لب ها، حرکات جویدن، مالیدن انگشتان به هم یا سایر حرکات تکراری دست باشد
2. تشنج تونیک
تشنج تونیک اغلب در طول خواب رخ می دهد و علائم آن عبارتند از:
- عضلات دست، پاها و پشت به طور ناگهانی سفت می شوند
- مدت زمان آن معمولا 20 ثانیه یا کمتر طول می کشد
- احتمال از دست دادن هوشیاری و زمین خوردن وجود دارد
3. تشنج آتونیک
این نوع تشنج بر عکس تشنج تونیک است و با علائم زیر همراه می باشد:
- ماهیچه ها سست می شوند
- کل بدن یا تنها سر، گردن و تنه ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد
- فرد در صورت ایستادن ممکن است زمین بخورد
- ممکن است اندکی هوشیاری اش را از دست بدهد
به دلیل احتمال زمین خوردن، خطر آسیب دیدگی در این نوع صرع زیاد است و ممکن است لازم باشد فرد از محافظ سر مخصوص استفاده کند.
4. تشنج میوکلونیک
در این نوع ممکن است تشنج ها یکی بعد از دیگری در یک بازه زمانی کوتاه یا تنها گاهی رخ دهند و با علائم زیر همراه می باشند:
- باعث تکان شدید و کوتاه دست ها یا پاها می شود
- معمولا در هر دو طرف بدن رخ می دهد
- تنها 1 یا 2 ثانیه طول می کشد
5. تشنج کلونیک
تشنج های کلونیک شبیه حملات میوکلونیک هستند اما از چند ثانیه تا یک دقیقه ادامه دارند و علائم آن ها به صورت زیر است:
- تکان های شدید و کوتاه مکرر در دست ها یا پاها
- درگیر شدن هر دو طرف بدن (در بعضی موارد)
لازم به ذکر است تشنج های کلونیک به خودی خود نادر هستند و معمولا در نوزادان رخ می دهند.
6. تشنج تونیک – کلونیک
این نوع تشنج که در گذشته تشنج گراند مال نامیده می شد، دارای یک دوره خاص از وقایع می باشد که می تواند تا 3 دقیقه طول بکشد و شامل موارد زیر باشد:
- از دست دادن هوشیاری که معمولا به طور ناگهانی رخ می دهد
- فاز تونیک: عضلات دست ها، پاها، پشت و سینه سفت می شوند
- فاز کلونیک: تکان خوردن شدید و انقباض عضلات
همان طور که بدن شروع به شل شدن می کند و فرد به آرامی هوشیاری خود را به دست می آورد ممکن است کنترل مثانه و / یا روده خود را از دست بدهد.
همچنین احتمالا فرد با احساس خواب آلودگی، گیجی، تحریک پذیری یا افسردگی از خواب بیدار شود.
علائم تشنج کانونی
تشنج کانونی شایع ترین نوع تشنج صرع است که تنها یک ناحیه یا یک طرف مغز را درگیر می کند و دارای دو نوع می باشد :
1. تشنج کانونی توام با هوشیاری
این نوع تشنج که معمولا به عنوان هاله نیز شناخته می شود دارای علائم زیر می باشد:
- فرد به هوش و هوشیار است
- ممکن است نتواند پاسخ اطرافیان را بدهد
- ممکن است تکان‌های عضلانی، سفتی، سستی یا علائم دیگر داشته باشد
مدت زمان این تشنج می تواند تنها چند ثانیه تا چند دقیقه باشد.
2. تشنج کانونی مختل کننده هوشیاری
این نوع تشنج شامل علائم متعددی است که بسته به ناحیه ای از مغز که درگیر شده متفاوت می باشد. علائم که ممکن است 1 یا 2 دقیقه طول بکشد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم آگاهی یا از دست دادن هوشیاری
- هاله یا تشنج کانونی آگاه قبلی (احتمالا)
- حرکات اتوماتیسم از جمله چشمک زدن سریع، تکرار کلمات یا عبارات، خر خر کردن، حرکات مکرر دست، فشردن لب ها، جویدن، زمزمه کردن، بلعیدن، حرکات نمایشی مانند خندیدن، گریه کردن، جیغ زدن یا درآوردن لباس و غیره
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
افرادی که برای اولین بار دچار تشنج شده اند باید به پزشک مراجعه کنند، حتی اگر مطمئن نیستند که واقعا تشنج رخ داده است یا خیر.
پزشک ابتدا علت تشنج را مشخص کرده و تا حد امکان ابتلا به هر گونه بیماری زمینه ای را رد می کند. همچنین ممکن است بسته به شرایط، داروهای ضد تشنج تجویز شود.
منبع: verywellhealth
