فلج اطفال (به انگلیسی: poliomyelitis) نوعی عفونت ویروسی بسیار مسری است که به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل شده و می تواند به فلج، مشکلات تنفسی و حتی مرگ بیمار بینجامد.
فلج اطفال در گذشته جزو بیماری های شایع و نگران کننده محسوب می شد که به خصوص کودکان کمتر از 5 سال در معرض ابتلا به آن قرار داشتند اما امروزه به لطف تولید واکسن موثر، شیوع آن در سراسر دنیا به جز برخی مناطق خاص به طور کامل مهار شده است.
در ادامه قصد داریم درباره فلج اطفال و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فلج اطفال چیست؟
فلج اطفال از بیماری های ویروسی و واگیر دار است که توسط ویروس فلج اطفال ایجاد می شود. این ویروس که به سیستم عصبی بدن حمله می کند در شدیدترین حالت خود می تواند به فلج یا مرگ بیمار منجر شود.
این بیماری امروزه در همه جای دنیا به جز کشورهای نیجریه، پاکستان و افغانستان ریشه کن شده است. در حال حاضر هدف سازمان جهانی بهداشت ریشه کنی کامل آن در سراسر دنیا می باشد و اگر این اتفاق بیفتد فلج اطفال سومین بیماری خواهد بود که بعد از آبله و طاعون گاوی ریشه کن شده است.
فلج اطفال را می توان به دو گونه علامت دار و بدون علامت تقسیم کرد که حدود 95 درصد موارد آن بدون علامت و بین 4 تا 8 درصد موارد ابتلا علامت دار می باشند.
این بیماری به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می شود و به گزارش سازمان بهداشت جهانی از هر 200 مورد عفونت 1 مورد به فلج دائمی منجر می شود.
خوشبختانه سال 1953 واکسن این بیماری تولید و سال 1957 در دسترس عموم قرار گرفت. از آن زمان تاکنون میزان ابتلا به این بیماری تا حد زیادی کاهش یافته است.
علائم فلج اطفال
فلج اطفال در شدیدترین حالت می تواند به فلج و مرگ فرد منجر شود با این حال اکثر افراد مبتلا به این بیماری هیچ علامتی از خود نشان نمی دهند یا بیماری آن ها چندان قابل توجه نیست.
در موارد علامت دار بسته به نوع فلج اطفال، علائم متفاوت خواهد بود و به دو فرم خفیف یا فلج اطفال غیر فلج کننده و فرم شدید یا فلج اطفال فلج کننده که حدود 1 درصد موارد را تشکیل می دهد تقسیم می شود.
بسیاری از افراد مبتلا به فلج اطفال غیر فلج کننده به طور کامل بهبود پیدا می کنند اما افراد مبتلا به فلج اطفال شدید برای همیشه به فلج کامل دچار می شوند.
علائم فلج اطفال غیر فلج کننده
این فرم فلج اطفال علائم شبه آنفلوآنزا ایجاد می کند که به مدت چند روز تا چند هفته ادامه دارد، از جمله :
- تب
- گلو درد
- سردرد
- استفراغ
- خستگی
- درد پشت و گردن
- سفتی دست و پا
- حساسیت و اسپاسم عضلانی
- مننژیت یا عفونت غشای اطراف مغز
علائم فلج اطفال فلج کننده
این فرم فلج اطفال تنها درصد کمی از مبتلایان را تحت تاثیر قرار می دهد. در این موارد ویروس وارد سلول های عصبی حرکتی شده، به رشد و تکثیر می پردازد و سلول ها را از بین می برد.
این سلول ها در نخاع، ساقه مغز یا قشر حرکتی هستند، قشر حرکتی ناحیه ای از مغز است که نقش مهمی در کنترل حرکات بدن دارد.
علائم فلج اطفال فلج کننده در ابتدا مشابه فلج اطفال غیر فلج کننده است اما مدتی بعد علائم جدی تری رخ می دهد، از جمله :
- از دست دادن واکنش های عضلانی
- درد و اسپاسم عضلانی شدید
- شل شدن دست و پا که اغلب در یک طرف بدن شدیدتر می باشد
این نوع فلج اطفال به صورت زیر دسته بندی می شود :
- فلج اطفال نخاعی : در این حالت ویروس به سلول های عصبی حرکتی نخاع حمله کرده و باعث فلج شدن دست و پا و مشکلات تنفسی می شود
- فلج اطفال بولبار : در این حالت ویروس روی نورون های مسئول بینایی، چشایی، بلع و تنفس اثر می گذارد
- فلج اطفال بولبار – نخاعی : در این حالت بیمار علائم هر دو نوع قبلی را از خود نشان می دهد
سندرم پس از فلج اطفال
سندرم پس از فلج اطفال به خوشه ای از علائم گفته می شود که تا 64 درصد از کل بیماران فلج اطفال را درگیر می کند. این عارضه چندین سال بعد از ابتلا به فلج اطفال رخ می دهد که متوسط آن 35 سال می باشد.
علائم این سندرم عبارتند از :
- درد و ضعف عضلات و مفاصل که به تدریج بدتر می شود
- آتروفی یا انقباض عضله
- خستگی بی دلیل
- مشکلات بلع و تنفسی
- رنج بردن در هوای سرد
- مشکلات مربوط به خواب مانند آپنه
- مشکلات تمرکز و حافظه
- نوسانات خلق و خو و افسردگی
سندرم پس از فلج اطفال یک بیماری آهسته و پیش رونده است که هیچ درمانی ندارد و عفونی یا مسری نیز نمی باشد.
علت فلج اطفال
ویروس فلج اطفال معمولا از طریق مدفوع شخص آلوده به این ویروس وارد محیط می شود. در مناطقی که از نظر بهداشتی در سطح پایین قرار دارند ویروس می تواند به راحتی از مدفوع به منبع آب یا از طریق تماس به مواد غذایی منتقل شود.
به علاوه از آن جا که فلج اطفال بسیار مسری است تماس مستقیم با فرد آلوده نیز موجب انتقال آن به دیگران می شود.
افراد مبتلا به فلج اطفال حتی اگر خودشان علامت خاصی نداشته باشند می توانند تا هفته ها ناقل این ویروس باشند.
این ویروس به محض وارد شدن به بدن سلول های گلو و روده را آلوده می کند. سپس برای مدتی در روده ساکن شده و در نهایت از طریق جریان خون به کل بدن گسترش می یابد.
عوامل خطر زای فلج اطفال
همانند سایر بیماری های عفونی، افرادی که به فلج اطفال مبتلا می شوند از آسیب پذیرترین افراد جامعه هستند که شامل زنان باردار، کودکان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند می باشد.
به علاوه همه افرادی که در برابر این بیماری واکسینه نشده اند مستعد ابتلا به آن می باشند.
سایر عوامل خطر زای فلج اطفال عبارتند از :
- مسافرت به مکان هایی که فلج اطفال در آن ها شیوع دارد به خصوص پاکستان و افغانستان
- زندگی با فرد مبتلا به فلج اطفال
- سیستم ایمنی ضعیف
- زنان باردار بیشتر در معرض فلج اطفال قرار دارند اما به نظر نمی رسد این بیماری روی جنین آن ها اثر بگذارد
- کار در آزمایشگاهی که در آن ویروس زنده فلج اطفال نگهداری می شود
تشخیص فلج اطفال
فلج اطفال اغلب با علائمی همچون سفتی گردن و پشت، رفلکس های غیر عادی و مشکل در بلع و تنفس شناخته می شود.
در صورتی که پزشک به فلج اطفال مشکوک شود نمونه ترشحات گلو، نمونه مدفوع یا مایع مغزی نخاعی بیمار را به آزمایشگاه ارسال می کند تا از نظر وجود ویروس فلج اطفال بررسی شود.
درمان فلج اطفال
به طور کلی به همه کسانی که واکسینه نشده اند توصیه می شود برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری از واکسن فلج اطفال یا تقویت کننده های آن استفاده کنند.
ناگفته نماند بیماری فلج اطفال درمان خاصی ندارد و تکنیک های درمانی موجود روی کاهش علائم و پیشگیری از بروز عوارض متمرکز شده اند که شامل استراحت، مصرف آنتی بیوتیک برای سایر عفونت های احتمالی، مصرف داروهای ضد درد، ونتیلاتور برای کمک به تنفس، فیزیوتراپی، ورزش شدت متوسط و رژیم غذایی مناسب می باشد.
واکسن فلج اطفال
برای مقابله با فلج اطفال دو نوع واکسن وجود دارد که عبارتند از :
- واکسن تزریقی ویروس فلج اطفال غیر فعال شده (IPV)
- واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
واکسن IPV یک واکسن تزریقی است که تزریق آن 2 ماه بعد از تولد شروع شده و تا 4 تا 6 سالگی کودک ادامه دارد. این نسخه بیشتر در کشورهای توسعه یافته استفاده می شود و از ویروس فلج اطفال غیر فعال شده ساخته شده که بسیار ایمن و موثر است و نمی تواند باعث ابتلا به فلج اطفال شود.
واکسن OPV نسخه خوراکی است که از ویروس ضعیف شده فلج اطفال تهیه شده است. از این نسخه در بسیاری از کشورها استفاده می شود زیرا هزینه آن کمتر بوده، به راحتی قابل استفاده است و از ایمنی بالایی برخوردار می باشد.
با این حال در موارد بسیار نادر دیده شده تزریق این واکسن در فرد به نوع خطرناک ویروس فلج اطفال منجر و باعث فلجی بیمار شده است.
تاریخچه فلج اطفال
فلج اطفال از صدها سال پیش شناخته شده و در میان مردم به خصوص کودکان شیوع داشته است. این بیماری عامل مرگ هزاران نفر در طول تاریخ می باشد.
به عنوان مثال سال 1916 بیش از 6 هزار نفر در ایالات متحده در اثر ابتلا به فلج اطفال جان خود را از دست دادند.
خوشبختانه در سال 1953 جوناس سالک اولین واکسن فلج اطفال را تولید کرد که تاثیر قابل توجهی در کاهش شیوع این بیماری داشته است.
امروزه این بیماری در بسیاری از نقاط دنیا ریشه کن شده اما در کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان همچنان افرادی به آن دچار می شوند.
پیشگیری از فلج اطفال
واکسیناسیون راه اصلی پیشگیری از فلج اطفال می باشد، با این حال روش های دیگری برای کاهش شیوع این بیماری بالقوه کشنده وجود دارد که عبارتند از :
- اجتناب از مصرف غذا یا نوشیدنی هایی که ممکن است توسط فرد مبتلا آلوده شده باشد
- صحبت با پزشک درباره تزریق واکسن و تقویت کننده های مورد نیاز
- شستن مرتب دست ها
- استفاده از ضد عفونی کننده دست در صورت در دسترس نبودن صابون
- عدم تماس دست های آلوده با چشم، بینی یا دهان
- پوشاندن دهان هنگام عطسه یا سرفه
- اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار از جمله بوسیدن، بغل کردن و استفاده مشترک از ظروف
توصیه می شود حتما قبل از سفر به مناطقی که احتمال ابتلا به فلج اطفال در آن ها بیشتر است واکسیناسیون انجام شود.
منبع: medicalnewstoday
