ضایعه نخاعی (به انگلیسی: Spinal cord injury) نوعی آسیب به ناحیه نخاع است که معمولا به دنبال حوادث رانندگی، زمین خوردن و برخی بیماری های خاص رخ می دهد.
این عارضه انواع مختلف دارد و بسته به ناحیه آسیب دیده و شدت آسیب دیدگی ممکن است تاثیر متفاوتی روی سلامت فرد بگذارد.
در ادامه قصد داریم درباره ضایعه نخاعی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ضایعه نخاعی چیست؟
ضایعه نخاعی یک نوع بسیار جدی از آسیب دیدگی فیزیکی است که احتمالا تاثیر دائمی و قابل توجه روی بیشتر جنبه های زندگی فرد می گذارد.
چگونگی آسیب به نخاع در اثر حوادث مختلف به دو عامل بستگی دارد :
- ناحیه نخاعی آسیب دیده
- شدت آسیب
لازم به ذکر است طناب نخاعی مجموعه ای از اعصاب و سایر بافت ها است که پیام هایی را از مغز به سایر قسمت های بدن و بالعکس می فرستد. این اندام برای حس کردن و کنترل و حرکت بخش های مختلف بدن مانند بازوها، پاها و مثانه حیاتی است و توسط مهره های ستون فقرات محافظت می شود.
مهره ها استخوان هایی هستند که روی هم قرار گرفته و ستون فقرات را تشکیل می دهند. این اندام از قاعده مغز به سمت پایین بدن امتداد می یابد و به باسن ختم می شود.
در صورت آسیب دیدن نخاع ممکن است برخی یا همه این سیگنال ها از دست بروند. به علاوه ضایعه نخاعی نزدیک به گردن معمولا باعث فلج شدن بخش بزرگی از بدن می باشد و تنها به نواحی پایین کمر محدود نمی شود.
آسیب نخاعی هیچ درمانی ندارد، با این حال توان بخشی و استفاده از دستگاه های مخصوص می تواند به فرد کمک کند استقلال بیشتری به دست آورده و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشد.
علائم ضایعه نخاعی
علائم ضایعه نخاعی از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد. به طور کلی افراد در صورت بروز هر یک از علائم زیر بعد از تصادف یا آسیب دیدگی باید به پزشک مراجعه کنند :
- درد شدید در ناحیه سر، گردن یا پشت
- ضعف یا ناتوانی در راه رفتن
- مشکل در تنفس
- مشکل در تعادل و هماهنگی بدن
- بی حسی یا گز گز در اندام ها
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
توجه شود بروز این علائم لزوما به این معنی نیست که فرد دچار ضایعه نخاعی شده است، بلکه گاهی اوقات شکستگی ستون فقرات می تواند به نخاع فشار وارد کرده و علائمی ایجاد کند که بعد از بهبودی استخوان از بین می روند.
با این حال به دلیل جدی بودن ضایعه نخاعی، توصیه می شود افراد در صورت بروز این علائم حتما و فورا به پزشک مراجعه کنند.
لازم به ذکر است افرادی که ممکن است دچار آسیب دیدگی کمر شده باشند باید از بلند کردن یا حرکت دادن کمر اجتناب کنند زیرا این موارد می تواند آسیب را تا حد زیادی تشدید کند.
علائم طولانی مدت
افرادی که دچار ضایعه نخاعی شده اند ممکن است برخی یا همه علائم زیر را در طول زندگی خود داشته باشند :
- از دست دادن حرکت در بخش های خاصی از بدن
- تغییر یا کاهش حس
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
- درد که می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد
- اسپاسم عضلانی
- واکنش یا رفلاکس های غیر طبیعی بدن
- اختلال در عملکرد جنسی
- ناباروری
- مشکل در راه رفتن یا حفظ تعادل
- مشکل در تنفس یا سرفه
علائم ایجاد شده به شدت آسیب دیدگی و این که کدام بخش از نخاع تحت تاثیر قرار گرفته بستگی دارد.
علت ضایعه نخاعی
ضایعه نخاعی ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد، از جمله :
- ضربه و برخوردهای شدید هنگام ورزش
- حوادث رانندگی
- سقوط
- وارد شدن ضربه به سر هنگام غواصی در آب
- صدمات ناشی از رفتارهای خشونت آمیز مانند تیراندازی
- انواع خاصی از سرطان
- آرتریت
- انواع خاصی از عفونت ها
- برخی از بیماری ها مانند اسپینا بیفیدا و فلج اطفال
عوامل خطر زای ضایعه نخاعی
ضایعه نخاعی ممکن است در همه افراد در هر سن و سالی رخ دهد، با این حال برخی عوامل خطر زا احتمال بروز این نوع آسیب دیدگی را افزایش می دهند، از جمله :
- میانگین سنی ضایعه نخاعی 43 سال است
- مردان 78 درصد از موارد ضایعه نخاعی جدید را تشکیل می دهند
- تقریبا 40 درصد از ضایعات نخاعی از حوادث رانندگی نشات می گیرد
همچنین گفته شده :
- حوادث ناشی از وسایل نقلیه موتوری علت اصلی ضایعه نخاعی در افراد جوان است
- سقوط علت اصلی ضایعه نخاعی در افراد بالای 65 سال است
- حدود 90 درصد از ضایعات نخاعی مرتبط با ورزش در مردان رخ می دهد
انواع ضایعه نخاعی
پزشکان ضایعات نخاعی را به دو نوع کامل و ناقص دسته بندی می کنند.
ضایعه نخاعی کامل نوعی است که در آن فرد به طور کامل حس و کنترل بدنش در ناحیه پایین ضایعه نخاعی را از دست می دهد در حالی که در ضایعه نخاعی ناقص ممکن است فرد هنوز در نواحی آسیب دیده حس یا کنترل داشته باشد.
این عارضه با توجه به محل آسیب دیدگی نیز دسته بندی می شود. به طور کلی 4 بخش نخاع عبارتند از :
- ستون فقرات گردنی (مهره های C1 تا C7 که در مجموع شامل 8 ریشه عصبی گردنی هستند)
- ستون فقرات قفسه سینه (مهره های T1 تا T12)
- ستون فقرات کمری (مهره های L1 تا L5)
- ستون فقرات خاجی (مهره های S1 تا S5)
هر یک از این 4 بخش قسمت های مختلف بدن را کنترل می کنند و در صورت بروز ضایعه نخاعی در هر یک از آن ها معمولا فرد تا حدودی یا تمام کنترل و حس خود را در اندام هایی که زیر ضایعه قرار دارند از دست می دهد.
1. ضایعه نخاعی گردنی
قسمت بالای ستون فقرات که شامل مهره های گردن است ستون فقرات گردنی نام دارد. از آن جا که ضایعه ستون فقرات گردنی نزدیک به مغز می باشد و ممکن است بخش گسترده ای از بدن را تحت تاثیر قرار دهد، این نوع ضایعه شدیدترین نوع محسوب می شود.
آسیب به ستون فقرات گردنی اغلب باعث بروز تتراپلژی می شود که شامل فلج کامل یا جزئی چهار اندام و بالا تنه می باشد.
2. ضایعه نخاعی قفسه سینه
ستون فقرات قفسه سینه شامل بخش فوقانی و میانی پشت بدن است.
آسیب در این ناحیه اغلب روی عضلات شکم، پاها و کمر تاثیر می گذارد و افراد مبتلا ممکن است دچار پاراپلژی شوند، به این معنی که در قسمت هایی از تنه و پاها فلج شوند اما می توانند از بازوها و دست های خود استفاده کنند.
3. ضایعه نخاعی کمری
ستون فقرات کمری پایین ترین قسمت اصلی ستون فقرات است و مهره های این بخش بزرگ تر از سایر قسمت ها هستند زیرا وزن بیشتری را نسبت به سایر نقاط ستون فقرات تحمل می کنند.
فرد مبتلا به ضایعه نخاعی کمری ممکن است عملکرد باسن و پاها را تا حدی از دست بدهد، اما معمولا می تواند بخش بالای بدنش را کنترل کند. برخی افراد مبتلا ممکن است بتوانند با بریس راه بروند یا از ویلچر استفاده کنند.
4. ضایعه نخاعی خاجی
ستون فقرات خاجی ناحیه بالای دنبالچه است و اعصاب موجود در آن ناحیه باسن، کشاله ران و پشت ران را کنترل می کند.
ضایعه نخاعی خاجی می تواند باعث از دست دادن عملکرد در لگن و پاها شود. همچنین ممکن است روی کنترل مثانه و روده تاثیر منفی بگذارد. با این حال افراد مبتلا معمولا می توانند راه بروند.
عوارض ضایعه نخاعی
ضایعه نخاعی ممکن است عوارضی به دنبال داشته و تغییراتی در عملکرد روزمره فرد ایجاد کند، از جمله :
1. بی اختیاری ادرار یا مدفوع یا هر دو
افرادی که دچار این عارضه شده اند ممکن است نیاز داشته باشند نحوه تخلیه مثانه و روده را در مواقعی که تمایلی به دفع ندارند یاد بگیرند.
2. از دست دادن تون عضلانی
اگر فرد نتواند حرکت کند و از دست یا پاهای خود استفاده کند ممکن است به مرور عضلاتش کوچک و ضعیف شده و آمادگی جسمانی اش کاهش یابد.
3. اسپاسم عضلانی
گاهی اوقات ضایعه نخاعی می تواند باعث انقباض عضلات شود که به نوبه خود به حرکات غیر کنترل شده و اسپاسم منجر خواهد شد.
4. درد عصب
تحقیقات نشان داده بیش از دو سوم افرادی که دچار ضایعه نخاعی هستند دردهای طولانی مدت تجربه می کنند. درد ممکن است در بخش هایی از بدن که هنوز حس دارند رخ دهد یا روی مناطقی تاثیر بگذارد که حس کمی داشته یا فاقد حس هستند.
5. زخم و جراحات پوستی
اگر فرد مبتلا به ضایعه نخاعی نتواند بخش های خاصی از بدنش را احساس کند ممکن است متوجه زخم، بریدگی یا سوختگی در این نواحی نشود. بنابراین لازم است این افراد به طور منظم پوست و ناخن های خود را چک کنند تا از عفونت و سایر عوارض جلوگیری شود.
6. مشکلات ریوی
اگر فرد بعد از آسیب نخاعی نتواند به خوبی سرفه کند یا نفس بکشد ممکن است نتواند ریه های خود را به خوبی پاک کند. این مسئله او را بیشتر در معرض ابتلا به ذات الریه قرار خواهد داد.
7. لخته شدن خون
برخی افراد ممکن است فشار خون بیش از حد پایین داشته باشند که خطر لخته شدن خون و ورم را افزایش می دهد.
8. سکته مغزی و ایست قلبی
در برخی ضایعات نخاعی خطر افزایش ناگهانی فشار خون به طرز خطرناکی بیشتر می شود. پزشکان به این وضعیت اتونومیک دیس رفلکسی می گویند که می تواند به تشنج، حمله قلبی و سکته منجر شود.
9. خطر چاقی
زمانی که فرد نتواند مانند گذشته راه برود یا حرکت کند ممکن است بیشتر اوقات بی تحرک بوده و این تغییر در سبک زندگی اش به اضافه وزن یا چاقی و همچنین مشکلاتی همچون دیابت نوع 2 و بیماری قلبی منجر شود.
10. تغییر در عملکرد جنسی
ضایعه نخاعی می تواند توانایی نعوظ یا تحریک جنسی را کاهش داده یا از بین ببرد. همچنین ممکن است ارگاسم را دشوار یا حتی غیرممکن کند.
11. ناباروری
زنان مبتلا به ضایعه نخاعی ممکن است در باردار شدن مشکل داشته باشند و این آسیب ها گاهی اوقات می تواند از انزال در مردان جلوگیری کند.
12. بیماری های روانی
ضایعه نخاعی ممکن است به مشکلات روانی منجر شود. گفته شده افسردگی بین افراد مبتلا به این عارضه بسیار شایع می باشد.
با توجه به آن چه گفته شد اگرچه ضایعه نخاعی می تواند عوارض چالش بر انگیز و مادام العمر در افراد ایجاد کند اما بسیاری از این عوارض با کمک پزشکان قابل مدیریت می باشد.
درمان ضایعه نخاعی
درمان و مدت زمان بهبودی فرد مبتلا به ضایعه نخاعی به نوع ضایعه ای بستگی دارد که فرد به آن دچار شده است. معمولا یک تیم پزشکی پرونده فرد را بررسی کرده و یک برنامه درمانی مناسب برای او در نظر می گیرند. آن ها برای مدیریت و پیشگیری از عوارض به نوع و گستردگی ضایعه توجه می کنند.
درمان استاندارد ضایعه نخاعی عمل جراحی می باشد که نوع آن به نوع ضایعه بستگی دارد.
در بسیاری از موارد کار درمانی، فیزیوتراپی و توان بخشی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی فرد در طولانی مدت دارد. در برخی بیماران این مورد شامل جلسات درمانی منظم برای حفظ و تقویت قدرت بدنی و تحرک می باشد.
مشاوره و روان درمانی ممکن است به ترومای عاطفی بعد از آسیب نخاعی کمک می کند. تماس با دوستان و اعضای خانواده برای حمایت عاطفی و کمک های روزمره آن ها نیز رویه بهبود را ساده تر می کند.
افرادی که دچار ضایعه نخاعی هستند باید به طور منظم به پزشک مراجعه کنند تا توصیه های لازم جهت مدیریت عوارض و بهبود کیفیت زندگی را دریافت کنند.
چشم انداز ضایعه نخاعی
ضایعه نخاعی می تواند وضعیت زندگی فرد را تغییر دهد و مقابله با آن ممکن است دشوار باشد. با این حال افراد مبتلا به این عارضه با حمایت پزشکان، دوستان و اعضای خانواده می توانند در فعالیت های مورد علاقه خود شرکت کرده و زندگی کامل و با کیفیت داشته باشند.
منبع: medicalnewstoday
