سنگ کیسه صفرا (به انگلیسی: Gallstones) نوعی عارضه گوارشی است که در اثر تشکیل توده های جامد بزرگ یا کوچک در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی ایجاد می شود.
سنگ های صفراوی در واقع به دلیل بر هم خوردن تعادل شیمیایی در کیسه صفرا و تبدیل مواد شیمیایی موجود در این اندام به سنگ های جامد تشکیل می شوند. به نظر می رسد افراد چاق و کسانی که اضافه وزن دارند بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
در ادامه قصد داریم درباره سنگ کیسه صفرا و علل، علائم و روش های درمان این عارضه صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سنگ کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا اندامی کوچک در قسمت فوقانی و سمت راست شکم است که زیر کبد قرار گرفته و صفرا داخل آن ذخیره می شود. صفرا مایعی به رنگ زرد مایل به سبز می باشد که نقش مهمی در هضم غذا دارد.
سنگ کیسه صفرا زمانی ایجاد می شود که مواد شیمیایی موجود در این کیسه سفت شده و به توده های جامد کوچک و بزرگ تبدیل شوند. این مسئله اغلب به دلیل افزایش بیش از حد کلسترول در صفرا رخ می دهد.
علت سنگ کیسه صفرا
گفته شده حدود 80 درصد سنگ کیسه صفرا از کلسترول و 20 درصد بقیه از نمک های کلسیم و بیلی روبین تشکیل شده است.
علت دقیق به وجود آمدن این سنگ ها مشخص نیست اما تئوری های متعددی در این زمینه وجود دارد، از جمله :
1. کلسترول بیش از حد در صفرا
کلسترول بیش از حد در صفرا می تواند سنگ های کلسترول زرد رنگ در کیسه صفرا ایجاد کند. به عنوان مثال زمانی که میزان تولید کلسترول توسط کبد بیشتر از مقداری باشد که صفرا قادر به حل آن است، ممکن است سنگ کیسه صفرا به وجود بیاید.
2. بیلی روبین بیش از حد در صفرا
بیلی روبین یک ماده شیمیایی در بدن است که به دنبال از بین رفتن گلبول های قرمز توسط کبد تولید می شود.
بسیاری از مشکلات و بیماری ها مانند آسیب کبدی و برخی اختلالات خونی ممکن است باعث افزایش بیش از حد بیلی روبین در بدن شود.
زمانی که کیسه صفرا قادر به تجزیه بیلی روبین اضافی نباشد، سنگ های صفراوی رنگدانه ای در آن تشکیل می شود. این سنگ ها سفت و سخت و اغلب به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه می باشند.
3. افزایش غلظت صفرا به دلیل پر شدن کیسه صفرا
کیسه صفرا برای حفظ عملکرد سالم باید بتواند صفرا را به خوبی تخلیه کند. اگر به هر دلیل این وظیفه با اختلال مواجه شود غلظت صفرای موجود در این کیسه تا حد زیادی افزایش یافته و به دنبال آن سنگ ایجاد می شود.
علائم سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا می تواند باعث ایجاد درد در قسمت فوقانی و سمت راست شکم شود. این درد ممکن است هر از گاه با خوردن غذاهای بسیار چرب مانند سرخ کردنی ها به وجود بیاید که معمولا بیش از چند ساعت طول نمی کشد.
از دیگر علائم سنگ کیسه صفرا می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- حالت تهوع
- استفراغ
- ادرار تیره
- مدفوع به رنگ خاک رس
- دل درد
- آروغ زدن
- اسهال
- سو هاضمه
این علائم به نام کولیک صفراوی نیز شناخته شده اند.
سنگ کیسه صفرای بدون علامت
سنگ کیسه صفرا به خودی خود درد ایجاد نمی کند بلکه درد زمانی رخ می دهد که این سنگ از حرکت صفرا به خارج از کیسه جلوگیری کند.
بسیاری از افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا درد یا سایر علائم را تجربه نمی کنند که به آن نوع خاموش نیز گفته می شود. این سنگ ها معمولا در طول عمل جراحی یا زمانی که پزشک به دلایل دیگر از اشعه ایکس در ناحیه شکم استفاده کرده کشف می شوند.
عوارض سنگ کیسه صفرا
برخی عوارض سنگ کیسه صفرا در طولانی مدت عبارتند از :
1. کولسیستیت حاد
با مسدود شدن مجرای حرکت صفرا از کیسه صفرا ممکن است التهاب و عفونت در این کیسه ایجاد شود که به آن کولسیستیت حاد گفته می شود و یک مشکل اورژانسی است.
خطر ابتلا به این عارضه در سنگ های صفراوی علامت دار حدود 1 تا 3 درصد می باشد و برخی علائم آن عبارتند از :
- درد شدید در قسمت فوقانی معده یا ناحیه پشت بدن (بخش میانی مایل به سمت راست)
- تب
- لرز
- کاهش اشتها
- تهوع و استفراغ
در صورتی که علائم بیش از 1 تا 2 ساعت طول بکشد یا فرد تب داشته باشد باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
2. سایر عوارض
سنگ کیسه صفرای درمان نشده ممکن است عوارض زیر را به همراه داشته باشد :
- زردی؛ رنگ مایل به زرد پوست یا چشم ها
- کولسیستیت؛ عفونت کیسه صفرا
- کلانژیت؛ عفونت مجاری صفراوی
- سپسیس؛ نوعی عفونت خون
- التهاب پانکراس
- سرطان کیسه صفرا
عوامل خطر زای سنگ کیسه صفرا
بسیاری از عوامل خطر زای سنگ کیسه صفرا مربوط به رژیم غذایی و قابل کنترل هستند اما برخی فاکتورهای غیر قابل کنترل نیز وجود دارند که از جمله آن ها می توان به سن، نژاد، جنسیت و سابقه خانوادگی اشاره کرد.
برخی از مهم ترین عوامل خطر زای مربوط به سبک زندگی عبارتند از :
- اضافه وزن یا چاقی
- استفاده از رژیم غذایی حاوی چربی یا کلسترول یا فاقد فیبر
- لاغری سریع در کوتاه مدت
- ابتلا به دیابت شیرین
برخی عوامل خطر زای غیر قابل کنترل عبارتند از :
- زن بودن
- بومیان آمریکایی یا نژاد مکزیکی – آمریکایی
- سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ های صفراوی
- سن 60 سال یا بالاتر
برخی از مهم ترین عوامل خطر زای پزشکی عبارتند از :
- ابتلا به سیروز کبدی
- بارداری
- مصرف داروهای خاص برای کاهش کلسترول
- استفاده از داروهای حاوی مقادیر بالای استروژن
اگرچه برخی از داروها باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا می شوند اما نباید خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف آن ها قطع شود.
تشخیص سنگ کیسه صفرا
پزشک برای تشخیص سنگ کیسه صفرا، ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد که شامل معاینه چشم، پوست و تغییر رنگ احتمالی آن ها می باشد. رنگ مایل به زرد می تواند نشانه زردی باشد که به دنبال افزایش بیش از حد بیلی روبین در بدن رخ می دهد.
برخی آزمایش های تشخیصی به پزشک در این زمینه کمک می کند، از جمله :
- سونوگرافی : این تکنیک یکی از روش های مفید برای عکس برداری از داخل شکم می باشد که می توان از آن برای تایید ابتلا به سنگ صفراوی استفاده کرد. این روش می تواند ناهنجاری های مربوط به کولسیستیت حاد را نیز نشان دهد
- سی تی اسکن شکمی : از این روش برای تصویر برداری از کبد و شکم استفاده می شود
- اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا : این اسکن یکی از تکنیک های مهم در این زمینه است که مدت زمان آن حدود یک ساعت می باشد. در این تکنیک ماده رادیواکتیو به داخل وریدها تزریق و از طریق خون به کبد و کیسه صفرا منتقل می شود، سپس از طریق اسکن عفونت یا انسداد مجاری صفراوی مشخص می شود
- آزمایش خون : پزشک از آزمایش خون برای اندازه گیری سطح بیلی روبین در خون استفاده می کند. این آزمایش به بررسی عملکرد کبد نیز کمک می کند
- کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب گرد (ERCP) : روشی است که در آن با استفاده از دوربین و اشعه ایکس، مشکلات موجود در مجاری صفراوی و پانکراس از جمله سنگ کیسه صفرا بررسی می شود
درمان سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا در بیشتر موارد نیاز به درمان خاص ندارد مگر این که باعث درد شدید شود. گاهی اوقات سنگ کیسه صفرا بدون درد دفع می شود، در صورت بروز درد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد و در موارد نادر دارو تجویز می شود.
در مورد افرادی که در معرض عوارض عمل جراحی قرار دارند ممکن است مدتی از لوله تخلیه داخل کیسه صفرا استفاده شود تا زمانی که شرایط مناسب برای عمل جراحی را پیدا کنند.
درمان خانگی
افرادی که دچار سنگ کیسه صفرای بدون علامت هستند ممکن است با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی سریع تر بهبود پیدا کنند. به طور کلی برای سلامت کیسه صفرا به موارد زیر توجه داشته باشید :
- وزن خود را کنترل کنید
- از کاهش وزن سریع اجتناب کنید
- رژیم غذایی ضد التهاب داشته باشید
- به صورت منظم ورزش کنید
- زیر نظر پزشک از مکمل های مناسب استفاده کنید
برخی مکمل های غذایی که می توان برای این منظور مصرف کرد شامل ویتامین C، آهن و لسیتین می باشد. به نظر می رسد ویتامین C و لسیتین برای کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا مفید هستند. بهتر است با پزشک درباره دوز مصرف مناسب مشورت شود.
برخی افراد بر این باور هستند روش پاکسازی کیسه صفرا به درمان سنگ کمک می کند. این تکنیک شامل روزه گرفتن و سپس مصرف روغن زیتون و آبلیمو برای کمک به دفع سنگ کیسه صفرا می باشد اما اثر بخشی آن اثبات نشده و حتی ممکن است باعث گیر افتادن سنگ های صفراوی در مجاری صفرا شود.
عمل جراحی
پزشک ممکن است از روش لاپاراسکوپی برای برداشتن کیسه صفرا استفاده کند. این عمل جراحی نیاز به بیهوشی کامل دارد و طی آن معمولا 3 یا 4 برش در شکم بیمار ایجاد می شود، سپس با کمک یک دستگاه کیسه صفرا با دقت از بدن خارج می شود.
در صورتی که عمل جراحی عارضه خاصی به دنبال نداشته باشد بیمار همان روز یا روز بعد از بیمارستان مرخص می شود.
از آن جا که با برداشتن کیسه صفرا، مسیر صفرا به روده کوچک تغییر کرده و صفرا از کیسه عبور نمی کند، غلظت آن کمتر شده و اثر ملین پیدا می کند. نتیجه این که مدفوع ممکن است شل یا آبکی شود.
برای درمان این مشکل بهتر است از رژیم غذایی کم چرب برای کاهش تولید صفرا استفاده شود.
درمان های غیر جراحی
با توجه به این که خطر عمل جراحی کیسه صفرا (با کمک لاپاراسکوپی و سایر تکنیک ها) نسبت به گذشته ایمنی بیشتری پیدا کرده، برای درمان سنگ کیسه صفرا معمولا از دارو استفاده نمی شود.
با این حال در مورد کسانی که به هر دلیل نمی توانند عمل جراحی انجام دهند ممکن است از داروی اورسودیول برای حل سنگ های صفراوی ناشی از کلسترول استفاده شود. گاهی نیاز است چندین سال دارو مصرف شود و در صورت قطع درمان سنگ دوباره عود می کند.
سنگ شکنی با امواج شوک گزینه درمانی دیگری است که طی آن با عبور امواج شوک از بدن فرد، سنگ ها به قطعات کوچک تر می شکنند.
توجه داشته باشید :
اگر از عمل جراحی برای برداشتن کیسه صفرا یا هر گونه سنگ در این کیسه استفاده شود در بیشتر موارد سنگ دوباره عود نمی کند اما در صورت عدم استفاده از جراحی ممکن است این اتفاق بیفتد، حتی اگر از دارو برای حل کردن سنگ ها استفاده شده باشد.
همان طور که قبلا اشاره کردیم اگر سنگ کیسه صفرا بدون علامت باشد به درمان خاصی نیاز نخواهد بود اما برای جلوگیری از بزرگ شدن سنگ و بروز مشکلات بعدی می توانید تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید.
تغذیه
برای بهبود وضعیت و کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا توصیه می شود :
- مصرف چربی ها را کاهش داده و در صورت امکان غذاهای کم چرب مصرف کنید، همچنین بهتر است دور غذاهای پر چرب و سرخ کردنی ها را خط بکشید
- مواد غذایی سرشار از فیبر مصرف کنید تا مدفوع سفت تر شود، توجه داشته باشید مصرف بیش از حد فیبر می تواند باعث تولید گاز شود
- از مواد غذایی و نوشیدنی هایی ملین، از جمله نوشیدنی های کافئین دار، لبنیات پر چرب و مواد غذایی بسیار شیرین پرهیز کنید
- وعده های غذایی خود را کوچک تر کنید تا هضم آن ها برای بدن راحت تر باشد
- مقدار کافی آب بنوشید که حدود 6 تا 8 لیوان آب در روز می باشد
- اگر قصد لاغر شدن دارید این کار را به مرور انجام دهید، سعی نکنید هفته ای یک کیلوگرم وزن کم کنید زیرا کاهش وزن سریع می تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.
منبع: healthline
