سندرم سوء جذب (به انگلیسی: Malabsorption syndrome) به تعدادی از اختلالات اشاره دارد که در آن روده کوچک قادر به جذب کافی مواد مغذی و مایعات خاص از مواد غذایی مصرفی نمی باشد.
این عارضه می تواند به دلایل مختلف رخ دهد و عوامل گوناگون ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند که از جمله آن ها می توان به بیماری هایی همچون سلیاک و عدم تحمل لاکتوز یا مشکلات روده ای اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم سوء جذب و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم سوء جذب چیست؟
نقش اصلی روده کوچک، جذب مواد مغذی از مواد غذایی مصرفی و انتقال آن ها به جریان خون می باشد، این در حالیست که در سندرم سوء جذب این اندام قادر به انجام درست وظیفه خود و جذب مواد مغذی همچون کربوهیدرات ها، چربی ها، مواد معدنی، پروتئین ها یا ویتامین ها از مواد غذایی نمی باشد.
از آن جا که سوء جذب در توانایی افراد برای دریافت مواد مغذی موجود در غذاهای مختلف اثر منفی می گذارد ضروری است برای تشخیص و درمان آن در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود.
علت سندرم سوء جذب
بسیاری از عوامل از بیماری های خاص گرفته تا عفونت ها و نقایص مادرزادی می تواند به سندرم سوء جذب منجر شود.
برخی علل احتمالی عبارتند از :
- آسیب به روده در اثر عفونت، التهاب، ضربه یا عمل جراحی
- استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ها
- سایر بیماری ها مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون، پانکراتیت مزمن یا فیبروز کیستیک
- کمبود لاکتاز یا عدم تحمل لاکتوز
- نقص های خاص مادرزادی یا نقص هایی که در بدو تولد وجود دارند مانند انسداد مجاری صفراوی که در آن مجاری صفراوی رشد طبیعی نداشته و مانع از جریان یافتن صفرا از کبد می شود
- بیماری های کیسه صفرا، کبد یا پانکراس
- بیماری های انگلی
- پرتو درمانی که ممکن است به دیواره روده آسیب بزند
- مصرف داروهای خاص که به دیواره روده آسیب می زنند مانند تتراسایکلین، کلشی سین یا کلستیرامین
این سندرم می تواند به دلیل مشکلات گوارشی نیز ایجاد شود. به این صورت که ممکن است معده قادر به تولید آنزیم های مورد نیاز برای هضم برخی غذاها نباشد یا بدن نتواند غذای مصرفی را با آنزیم ها و اسید تولید شده توسط معده ترکیب کند.
علل نادر
برخی اختلالات غیر شایع نیز وجود دارند که می توانند به سوء جذب منجر شوند. یکی از این موارد سندرم روده کوتاه نام دارد که طی آن روده کوچک کوتاه شده و کمتر قادر به جذب مواد مغذی می باشد. این عارضه ممکن است به صورت یک نقص مادرزادی رخ داده یا در اثر عمل جراحی ایجاد شود.
برخی بیماری ها نیز ممکن است باعث سوء جذب شوند که از جمله آن ها می توان به اسپروی گرمسیری اشاره کرد.
این بیماری معمولا در مناطقی همچون کارائیب، هند و سایر بخش های آسیای جنوب شرقی دیده می شود و ممکن است با عوامل محیطی مانند سموم موجود در غذا، عفونت یا انگل مرتبط باشد.
بیماری ویپل از دیگر علل بالقوه نادرتر سوء جذب می باشد که به دلیل عفونت باکتریایی ایجاد می شود.
عوامل خطر زای سندرم سوء جذب
برخی عوامل خطر زا در سندرم سوء جذب عبارتند از :
- سابقه خانوادگی فیبروز کیستیک یا سوء جذب
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل
- عمل جراحی روده
- استفاده از برخی داروها از جمله ملین ها یا روغن معدنی
- سفر به مناطقی همچون کارائیب، هند و سایر بخش های آسیای جنوب شرقی
علائم سندرم سوء جذب
علائم سندرم سوء جذب زمانی ایجاد می شود که مواد مغذی جذب نشده از دستگاه گوارش عبور کنند. بسیاری از این علائم، بسته به ماده مغذی خاص یا مواد مغذی که به درستی جذب نمی شوند متفاوت می باشد. سایر علائم نیز در نتیجه کمبود آن ماده مغذی رخ می دهد.
به عنوان مثال اگر بدن فرد قادر به جذب چربی، پروتئین یا برخی قندها یا ویتامین ها نباشد ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- چربی : مدفوع رنگ روشن و بوی بسیار بدی داشته و نرم و حجیم می شود. در این حالت به سختی قابل شستشو است، ممکن است در کاسه توالت شناور شده یا به دو طرف آن بچسبد
- پروتئین : ممکن است فرد دچار خشکی مو، ریزش مو یا احتباس مایعات در بدن شود. احتباس مایعات یا ادم به صورت ورم نیز ظاهر می شود
- قندهای خاص : ممکن است فرد دچار نفخ، گاز یا اسهال انفجاری شود
- ویتامین های خاص : ممکن است فرد مواردی همچون کم خونی، سوء تغذیه، فشار خون پایین، کاهش وزن یا تحلیل عضلانی را تجربه کند
لازم به ذکر است نحوه تاثیر سوء جذب با توجه به سن یا جنسیت افراد می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال خانم های مبتلا ممکن است پریود نشوند یا اختلال رشد در کودکان مبتلا به این عارضه دیده شود و وزن یا میزان افزایش وزن آن ها تا حد زیادی کمتر از سایر کودکان هم سن و هم جنس آن ها باشد.
یکی دیگر از علائم سوء جذب در کودکان این است که از خوردن برخی غذاها اجتناب می کنند.
تشخیص سندرم سوء جذب
اگر فرد دچار اسهال مزمن یا کمبود مواد مغذی باشد یا با وجود داشتن رژیم غذایی سالم، همچنان مقدار قابل توجهی وزن از دست بدهد ممکن است به سندرم سوء جذب مبتلا شده باشد.
برخی آزمایش های تشخیصی در این زمینه عبارتند از :
1. آزمایش مدفوع
آزمایش مدفوع می تواند سطح چربی در نمونه مدفوع را اندازه گیری کند. نتایج این آزمایش بسیار قابل اعتماد است زیرا در مدفوع افراد مبتلا به سندرم سوء جذب معمولا چربی وجود دارد.
2. آزمایش خون
با کمک آزمایش خون می توان سطح مواد مغذی خاصی همچون ویتامین B12، ویتامین D، فولات، آهن، کلسیم، کاروتن، فسفر، آلبومین و پروتئین در خون را اندازه گیری کرد.
لازم به ذکر است کمبود یکی از این مواد مغذی لزوما به معنای ابتلا به سندرم سوء جذب نمی باشد بلکه می تواند به این معنی باشد که فرد غذاهایی با مقدار کافی مواد مغذی مصرف نمی کند. به علاوه سطح طبیعی این مواد مغذی نشان می دهد که فرد به سوء جذب مبتلا نمی باشد.
3. تست تنفسی
برای آزمایش عدم تحمل لاکتوز می توان از تست تنفسی استفاده کرد.
در صورتی که لاکتوز جذب بدن نشود وارد روده بزرگ شده، باکتری های روده بزرگ آن را تجزیه کرده و گاز هیدروژن تولید می کنند. هیدروژن اضافی از روده به جریان خون و سپس به ریه ها جذب می‌شود و از طریق تنفس خارج می شود.
بنابراین اگر فرد بعد از مصرف خوراکی های حاوی لاکتوز، در تنفس خود گاز هیدروژن داشته باشد ممکن است به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشد.
4. تصویر برداری
آزمایش های تصویر برداری با عکس گرفتن از سیستم گوارشی به بررسی مشکلات ساختاری احتمالی در این ناحیه کمک می کنند.
به عنوان مثال پزشک می تواند برای بررسی ضخیم شدن دیواره روده کوچک که ممکن است نشانه ای از بیماری کرون باشد، سی تی اسکن درخواست کند.
5. نمونه برداری
اگر پزشک حدس بزند سلول های غیر طبیعی در پوشش روده کوچک وجود دارد ممکن است نمونه برداری پیشنهاد کند.
نمونه برداری احتمالا با استفاده از آندوسکوپی انجام می شود که طی آن یک لوله از دهان و از طریق مری و معده به روده کوچک منتقل شده و نمونه کوچکی از سلول های این ناحیه می گیرد.
درمان سندرم سوء جذب
پزشک برای درمان این عارضه با رفع علائمی همچون اسهال شروع می کند که معمولا داروهایی مانند لوپرامید در این مورد کمک کننده می باشند.
همچنین لازم است کمبود مواد مغذی و مایعاتی که بدن قادر به جذب آن ها نبوده جبران شود. ممکن است فرد از نظر علائم کم آبی که می تواند شامل عطش شدید، کاهش ادرار و خشکی دهان، پوست یا زبان باشد تحت نظر قرار بگیرد.
در مرحله بعد، پزشک بر اساس علت مشکل جذب از روش های درمانی خاص تر استفاده می کند. به عنوان مثال اگر فرد دچار عدم تحمل لاکتوز شدید باشد احتمالا توصیه می شود از مصرف شیر و سایر محصولات لبنی خودداری کرده یا قرص آنزیم لاکتاز مصرف کند.
در این مرحله ممکن است لازم باشد فرد به یک متخصص تغذیه معرفی شود تا یک برنامه درمانی مناسب برای رفع کمبود مواد مغذی مورد نیاز بدن در پیش گرفته شود.
متخصص تغذیه احتمالا موارد زیر را توصیه خواهد کرد :
- مکمل های آنزیمی : این مکمل ها به بدن در جذب مواد مغذی که نمی تواند به تنهایی جذب کند کمک می کنند
- مکمل های ویتامین : متخصص تغذیه ممکن است دوزهای بالایی از ویتامین ها یا سایر مواد مغذی برای جبران مواردی که توسط روده جذب نمی شوند توصیه کند
- تغییر رژیم غذایی : ممکن است لازم باشد فرد برخی مواد غذایی را از رژیم غذایی خود حذف یا به آن اضافه کند. به عنوان مثال برای درمان اسهال لازم است از مصرف غذاهای چرب خودداری شود و برای کمک به تعادل الکترولیت ها، غذاهای سرشار از پتاسیم افزایش پیدا کند
پزشک و متخصص تغذیه با در پیش گرفتن یک برنامه درمانی مناسب به کنترل علائم سوء جذب کمک کرده و به بدن کمک می کنند تا مواد مغذی و مایعات مورد نیاز خود برای عملکرد طبیعی را به دست آورد.
منبع: healthline
