پانکراتیت (به انگلیسی: Pancreatitis) از بیماری های التهابی است که غده پانکراس (لوز المعده) را درگیر کرده و ممکن است به بروز علائم متعدد از جمله مشکلات گوارشی منجر شود.
پانکراتیت دو نوع حاد و مزمن دارد و از جمله علائم شایع آن می توان به درد در ناحیه فوقانی شکم (ناحیه مایل به چپ) اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره پانکراتیت و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پانکراتیت چیست؟
پانکراتیت به التهاب پانکراس یا لوز المعده گفته می شود. پانکراس غده ای است که پشت معده و نزدیک روده کوچک قرار گرفته و آنزیم هایی آزاد می کند که به هضم غذا کمک کرده و نحوه کنترل قند خون را تنظیم می کنند.
علائم پانکراتیت ممکن است به طور ناگهانی ظاهر شده و به سرعت از بین بروند یا به صورت مزمن و طولانی مدت ایجاد شوند. درمان این بیماری به حاد یا مزمن بودن آن بستگی دارد.
علائم پانکراتیت
بیشتر افرادی که به پانکراتیت حاد یا مزمن مبتلا هستند درد در ناحیه فوقانی (میانی – سمت چپ) شکم را به عنوان علامت اصلی تجربه می کنند.
در برخی موارد ابتلا به پانکراتیت مزمن ممکن است علائم التهاب در آزمایش های تصویر برداری قابل تشخیص باشد اما گاهی هیچ علامتی ندارد.
از دیگر علائم پانکراتیت می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- درد که در قسمت فوقانی بدن احساس می شود و ناحیه پشت بدن را با الگوی نواری درگیر می کند
- سو هاضمه
- حالت تهوع یا استفراغ
- حساسیت شکمی
- لاغری ناخواسته
- نفخ و ورم شکمی
- سکسکه
- تب
افرادی که به پانکراتیت مزمن مبتلا هستند ممکن است دچار استئاتوره (مدفوع چرب) شوند که طی آن سطح چربی در مدفوع افزایش یافته و بوی بدی می دهد. این عارضه ممکن است نشانه سو جذب در بدن باشد زیرا پانکراس قادر به تولید آنزیم های گوارشی کافی برای بدن نخواهد بود که باعث می شود جذب مواد مغذی ضروری در بدن با اختلال مواجه شود.
درد پانکراتیت
درد از علائم پانکراتیت است و ممکن است چند دقیقه تا چندین ساعت طول بکشد. در موارد شدیدتر احتمالا درد ناشی از پانکراتیت مزمن دائمی می شود.
این درد معمولا بعد از غذا خوردن یا دراز کشیدن افزایش می یابد و نشستن یا خم شدن به سمت جلو می تواند به تسکین آن کمک کند.
برای کاهش درد پانکراتیت می توان از داروهای ضد درد یا مکمل های آنتی اکسیدانی استفاده کرد. به علاوه اگرچه در حال حاضر عمل جراحی آخرین گزینه موجود برای درمان پانکراتیت است اما جراحی در مراحل اولیه ممکن است برای تسکین درد مفید باشد.
انواع پانکراتیت
پانکراتیت دارای دو نوع اصلی حاد و مزمن می باشد، به علاوه گاهی به دنبال پانکراتیت حاد نوع دیگری به نام پانکراتیت نکروزان کننده ایجاد می شود. درمان هر نوع پانکراتیت به شدت علائم آن بستگی دارد.
پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد یکی از شایع ترین علل گوارشی مراجعه افراد به بیمارستان می باشد. در این نوع، علائم اغلب ناگهانی بروز کرده و التهاب معمولا طی چند روز پس از شروع درمان برطرف می شود اما در برخی موارد نیاز به بستری در بیمارستان است.
پانکراتیت حاد در بزرگسالان بسیار بیشتر از کودکان رخ می دهد و سنگ کیسه صفرا علت اصلی آن در بزرگسالان می باشد. در افراد سیگاری و الکلی ممکن است پانکراتیت حاد به نوع مزمن تبدیل شود.
پانکراتیت مزمن
پانکراتیت مزمن عارضه ای است که طی آن التهاب پانکراس دائما عود می کند یا مدت زمان ابتلا به آن طولانی است. در این صورت ممکن است به پانکراس آسیب دائمی وارد شده و عوارضی در فرد ایجاد شود. همچنین به دلیل التهاب دائمی، احتمالا در این ناحیه بافت اسکار به وجود می آید.
التهاب پانکراس می تواند به سلول های تولید کننده انسولین نیز آسیب بزند، به همین دلیل پانکراتیت مزمن در 45 درصد موارد باعث بروز دیابت در افراد می شود. انسولین هورمونی است که توسط این غده ترشح شده و میزان قند خون را تنظیم می کند.
لازم به ذکر است یکی از عوامل اصلی پانکراتیت مزمن در بزرگسالان (به خصوص در کشورهای غربی) نوشیدن طولانی مدت الکل می باشد. همچنین گفته شده بیماری های خود ایمنی و ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک نیز می توانند باعث ابتلا به پانکراتیت مزمن شوند.
پانکراتیت نکروزان کننده
موارد شدید پانکراتیت حاد ممکن است به پانکراتیت نکروزان شونده تبدیل شوند که به مرگ سلول ها در اثر بیماری اشاره دارد. این مورد معمولا به دلیل عدم درمان، در 10 درصد موارد ابتلا به پانکراتیت حاد رخ می دهد.
التهاب شدید ناشی از پانکراتیت می تواند به نشت آنزیم های گوارشی در لوز المعده منجر شود که آسیب و مرگ بافتی و پانکراتیت نکروزان شونده را به دنبال دارد. پزشک ممکن است برای تشخیص این عارضه از سونوگرافی یا سی تی اسکن شکمی استفاده کند.
اگر پزشک نگران ابتلای فرد به پانکراتیت نکروزان شونده باشد ممکن است برای بررسی عفونی شدن بافت از بافت مرده نمونه برداری کند. در صورت وجود عفونت احتمالا نیاز به مصرف داروهای آنتی بیوتیک و همچنین برداشتن بافت مرده می باشد.
عفونت بافت مرده خطر مرگ ناشی از پانکراتیت نکروزان شونده را افزایش می دهد، به همین دلیل اقدام به درمان به موقع اهمیت زیادی دارد.
علت پانکراتیت
علت ابتلا به پانکراتیت حاد و مزمن در بسیاری از موارد یکسان می باشد. برخی از این علل عبارتند از :
- سنگ کیسه صفرا
- نوشیدن بیش از حد الکل
- مصرف برخی داروها
- سرطان پانکراس
- عمل جراحی در ناحیه شکم
- عفونت ها
- فیبروز سیستیک
- آسیب شکمی
مقادیر بالای کلسیم یا تری گلیسیرید (نوعی چربی) در خون نیز می تواند باعث بروز پانکراتیت مزمن شود در حالی که سنگ کیسه صفرا شایع ترین علت پانکراتیت حاد است.
سنگ های صفراوی توده های کوچک و جامدی هستند که از صفرا (مایع کمک هضم) به وجود می آیند. سنگ صفرای بزرگ ممکن است در قسمت اتصال مجرای اصلی پانکراس و مجرای صفرا گیر کند.
لازم به ذکر است مجرای پانکراس حامل آنزیم های گوارشی و مجرای صفرا حامل ماده صفرا از کبد و کیسه صفرا می باشد. گیر کردن سنگ صفرا در ناحیه اتصال این دو باعث بروز التهاب می شود.
تشخیص پانکراتیت
پزشک احتمالا از ترکیبی از آزمایش های خون و تصویر برداری برای تشخیص پانکراتیت استفاده می کند. در پانکراتیت حاد، درد شدید شکمی ایجاد می شود و آزمایش خون ممکن است افزایش قابل توجه سطح آنزیم های پانکراس را نشان دهد.
به علاوه استفاده از نتایج سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن اطلاعات خوبی درباره آناتومی پانکراس، علائم التهاب و مجاری صفراوی و پانکراس به پزشک می دهد. آزمایش چربی مدفوع نیز مشخص می کند که آیا سطح چربی موجود در مدفوع بالاتر از حد معمول است یا خیر.
تست عملکرد پانکراس
نتایج تست عملکرد پانکراس نشان می دهد که آیا پانکراس به طور طبیعی به سکرتین پاسخ می دهد یا خیر. سکرتین نوعی هورمون است که باعث آزاد سازی مایع کمک هضم از پانکراس می شود.
پزشک طی این آزمایش لوله ای را از طریق بینی یا گلو داخل روده کوچک می کند. سپس مقداری سکرتین به سیاهرگ تزریق کرده و از مایع پانکراس نمونه برداری می کند. با بررسی این نمونه، پانکراتیت و سایر بیماری های پانکراس تشخیص داده می شوند.
درمان پانکراتیت
برای درمان پانکراتیت حاد و مزمن اغلب نیاز به بستری شدن در بیمارستان می باشد. پانکراس از اندام های مهم در سیستم گوارش است و برای بهبودی کامل به استراحت نیاز دارد. به همین دلیل ممکن است برای مدتی تغذیه بدن به صورت وریدی یا از طریق لوله بینی – معده انجام شود.
برای کنترل درد ناشی از پانکراتیت احتمالا از داروهای ضد درد استفاده می شود. به علاوه اگر میزان تولید آنزیم های گوارشی توسط پانکراس کافی نباشد می توان از آنزیم های گوارشی مصنوعی برای پانکراتیت مزمن بهره برد.
زمان مناسب برای شروع رژیم غذایی خوراکی به وضعیت سلامتی فرد بستگی دارد. بعضی بیماران بعد از 2 روز احساس بهتری دارند، در حالی که در برخی افراد بهبودی کامل ممکن است 1 تا 2 هفته طول بکشد.
بعد از بهبودی، در صورت بروز مجدد هر یک از علائم لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود.
عمل جراحی
در صورت اثربخش نبودن سایر روش های درمانی، ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. اگر فرد سنگ کیسه صفرا داشته باشد، برداشتن این اندام طی عمل جراحی کمک کننده خواهد بود.
با عمل جراحی می توان بخش های آسیب دیده پانکراس را نیز از بدن خارج کرد.
تغذیه
استفاده از رژیم غذایی کم چرب و سالم نقش مهمی در بهبودی پانکراتیت دارد. به خصوص بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن باید مراقب میزان چربی مصرفی خود باشند زیرا عملکرد پانکراس در آن ها دچار اختلال شده است.
توصیه می شود این افراد مصرف مواد غذایی زیر را محدود کرده یا از آن ها اجتناب کنند :
- گوشت قرمز
- غذاهای سرخ کرده
- لبنیات پر چرب
- دسرهای شیرین
- نوشیدنی های شیرین
- کافئین
- الکل
همچنین برای کاهش فشار روی سیستم گوارش بهتر است این افراد در طول روز وعده هایی غذایی کوچک مصرف کرده، پروتئین و آنتی اکسیدان بیشتری در رژیم غذایی خود بگنجانند و مایعات فراوان بنوشند تا بدن آب رسانی شود.
پزشک برای جلوگیری از سوء تغذیه و اطمینان از دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدن ممکن است مکمل های ویتامینه تجویز کند.
درمان خانگی
در صورتی که به پانکراتیت مشکوک شده اید و دچار درد شکم دائمی هستید توصیه می شود هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید، با این حال برای تسریع دوران بهبودی و پیشگیری از ابتلا به پانکراتیت می توان اقداماتی انجام داد، از جمله :
- از سیگار و نوشیدن بیش از حد الکل اجتناب کنید تا سریع تر بهبود پیدا کنید
- برای جلوگیری از تشکیل سنگ کیسه صفرا که از علل پانکراتیت است وزن خود را کنترل کنید. رژیم غذایی متعادل و آب رسانی بدن نیز می تواند به بهبود سریع تر پانکراتیت و پیشگیری از آن کمک کند
- احتمالا در بیمارستان داروهای ضد درد وریدی تزریق می شود. در منزل می توانید از درمان های جایگزین برای تسکین درد پانکراتیت استفاده کنید. اگر درد با درمان های ضد درد رایج کاهش پیدا نمی کند می توانید یوگا، تمرینات آرام بخش مانند تنفس عمیق و مدیتیشن را امتحان کنید
- به نظر می رسد طب سوزنی ممکن است به کاهش موقتی درد کمک کند. همچنین مصرف مکمل های آنتی اکسیدانی در تسکین درد ناشی از پانکراتیت مفید می باشند
عوارض پانکراتیت
برخی افراد ممکن است دچار عوارض پانکراتیت شوند. به عنوان مثال عوارض زیر اگرچه نادر است اما گاهی در افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن دیده می شود :
- آسیب کلیه
- سرطان پانکراس
- دیابت
- سو تغذیه
- عفونت های پانکراس
پانکراتیت حاد نیز ممکن است خطر ابتلا به مشکلات تنفسی را افزایش دهد.
علاوه بر این زمانی که بافت و سایر ضایعات پانکراس تجمع پیدا می کنند ممکن است کیست هایی به وجود بیاید. این کیست ها معمولا به خودی خود از بین می روند اما در صورت پارگی ممکن است عفونت و خونریزی ایجاد کرده و در صورت عدم درمان، جان بیمار را تهدید می کنند.
عوال خطر زای پانکراتیت
چندین فاکتور ممکن است خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش دهند، از جمله :
- نوشیدن بیش از حد الکل
- چاقی
- سیگار کشیدن
- ژنتیک
به نظر می رسد مردان بیشتر از زنان به پانکراتیت مزمن مبتلا می شوند. همچنین ترکیبی از عوامل خطر زا مانند سیگار کشیدن و سابقه خانوادگی پانکراتیت احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد.
ناگفته نماند سیگار کشیدن و نوشیدن الکل از جمله عوامل خطر زای تبدیل پانکراتیت حاد به مزمن نیز محسوب می شوند.
پیشگیری از پانکراتیت
اگرچه پانکراتیت (با توجه به علت ایجاد کننده آن) در همه موارد قابل پیشگیری و کنترل نیست اما گاهی می توان با انجام برخی اقدامات خطر ابتلا به آن را کاهش داد، از جمله :
- اجتناب از نوشیدنی های الکلی
- سیگار نکشیدن
- وزن سالم
- رژیم غذایی متعادل
لازم به ذکر است مصرف غذاهای حاوی فیبر فراوان و پرهیز از شکر با جلوگیری از سنگ کیسه صفرا (که دلیل اصلی پانکراتیت حاد محسوب می شود) به پیشگیری از پانکراتیت کمک می کند.
منبع: healthline
