در میان بیماری های شایع در سنین میانسالی و سالمندی بدون شک پارکینسون (به انگلیسی: Parkinson’s disease) یکی از شناخته شده ترین امراض محسوب می شود که به دلیل علائم ناتوان کننده و عوارض آزار دهنده اش به شهرت رسیده است.
پارکینسون نوعی اختلال عصبی است که معمولا با مشکلات حرکتی خودش را نشان داده و به مرور زمان علائم آن تشدید می شود تا جایی که ممکن است فرد مبتلا به طور کامل به مراقبت دیگران وابسته شود.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری پارکینسون و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری پارکینسون چیست؟
بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی پیش رونده است که با کاهش سطح دوپامین در بدن مرتبط بوده و اولین نشانه های واضح آن بروز مشکلات حرکتی می باشد.
حرکات عضلانی نرم و هماهنگ بدن توسط دوپامین که از مواد شیمیایی موجود در مغز و نوعی انتقال دهنده عصبی محسوب می شود امکان پذیر است، این ماده در بخشی از مغز به نام توده سیاه تولید می شود اما در بیماری پارکینسون سلول های این ناحیه به مرور از بین رفته و در نتیجه سطح دوپامین تا حد قابل توجهی کاهش می یابد.
پارکینسون از تولید دوپامین در سلول ها جلوگیری کرده و ممکن است روی نحوه استفاده مغز از این ماده شیمیایی نیز اثر منفی بگذارد. به نظر می رسد زمانی که دوپامین 60 تا 80 درصد کاهش یابد علائم پارکینسون ظاهر می شوند.
بسیاری از داروهای پارکینسون داروهای دوپامینرژیک هستند که هدف آن ها افزایش سطح دوپامین یا افزایش تاثیر آن روی مغز می باشد. با این حال متاسفانه در حال حاضر درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و علائم آن به مرور زمان تشدید می شود.
علائم پارکینسون
برخی علائم پارکینسون ممکن است چندین سال قبل از بروز مشکلات حرکتی آغاز شوند. از جمله این علائم اولیه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- کاهش حس بویایی
- یبوست
- تغییر دست خط، مثلا ریز شدن آن
- تغییرات صدا
- خمیده شدن حالت بدن
چهار مشکل حرکتی اصلی که در این بیماران دیده می شود عبارتند از :
- لرزش یا رعشه که در حالت استراحت رخ می دهد
- کند شدن حرکات
- سفتی در دست ها، پاها و تنه
- مشکلات تعادل و افزایش خطر زمین خوردن
برخی علائم ثانویه پارکینسون عبارتند از :
- از بین رفتن حالات چهره
- کشیده شدن پاها روی زمین هنگام راه رفتن
- صحبت کردن با صدای خفه یا آهسته
- کاهش حرکات غیر ارادی بدن از جمله پلک زدن و مشکل بلع
- کاهش تاب خوردن دست ها هنگام راه رفتن
علائم شدیدتر ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- ظاهر شدن پوسته های فلس مانند زرد و سفید روی نواحی چرب پوست (درماتیت سبوره ای)
- افزایش خطر ابتلا به ملانوم که نوع جدی سرطان پوست است
- اختلالات خواب شامل رویاهای بیش از حد واقعی، حرف زدن و تکان خوردن بیش از حد در خواب
- افسردگی
- اضطراب
- توهم
- روان پریشی
- مشکلات دید فضایی (مثلا مشکل در تشخیص ارتفاع یک پله)
توجه : بدن ممکن است سال ها قبل از شروع مشکلات حرکتی با علائم اولیه هشدار دهنده سعی کند فرد را از اختلال حرکتی آگاه کند اما این علائم اغلب در ابتدا تشخیص داده نمی شوند.
علت بیماری پارکینسون
علت دقیق بیماری پارکینسون ناشناخته است اما به نظر می رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش داشته باشند. برخی دانشمندان تصور می کنند ویروس ها نیز می توانند از عوامل محرک این بیماری باشند.
سطوح پایین دوپامین و نوراپی نفرین (ماده تنظیم کننده دوپامین) نیز با ابتلا به پارکینسون مرتبط است. به علاوه یک سری پروتئین های غیر طبیعی به نام لویی نیز در مغز افراد مبتلا به پارکینسون یافت شده که دانشمندان هنوز مطمئن نیستند در بروز این بیماری نقش دارند یا خیر.
در حال حاضر تعدادی عوامل خطرزا که احتمال ابتلا به پارکینسون را افزایش می دهند شناسایی شده اند، از جمله :
- جنسیت : احتمال ابتلا به پارکینسون در مردان یک و نیم برابر بیشتر از زنان است
- نژاد : سفید پوستان بیشتر از افراد آفریقایی – آمریکایی و آسیایی ها به این بیماری مبتلا می شوند
- سن : پارکینسون معمولا در سنین 50 تا 60 سالگی ظاهر می شود و تنها در 5 تا 10 درصد موارد در سنین کمتر از 40 سالگی اتفاق می افتد
- سابقه خانوادگی : افرادی که یکی از اعضای خانواده آن ها به بیماری پارکینسون مبتلا است بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند
- سموم : قرار گرفتن در معرض سموم خاص ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد
- آسیب به سر : خطر ابتلا به پارکینسون در افرادی که دچار صدمات در ناحیه سر می شوند بیشتر است
آیا پارکینسون ارثی است؟
محققان معتقدند ژن ها و عوامل محیطی هر دو می توانند در ابتلا یا عدم ابتلا به پارکینسون نقش باشند اما این که تاثیر آن ها تا چه حد است هنوز مشخص نیست. به علاوه بیشتر افراد مبتلا هیچ سابقه خانوادگی دقیقی با این بیماری نداشته اند.
کمتر دیده شده این بیماری به صورت ارثی از پدر یا مادر به نوزاد منتقل شود. به گفته موسسه ملی بهداشت تنها 15 درصد از افراد مبتلا به پارکینسون سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند.
مراحل بیماری پارکینسون
بیماری پارکینسون یک بیماری پیش رونده است که یعنی معمولا به مرور زمان علائم آن بدتر می شود.
بسیاری از محققان روند این بیماری را به پنج مرحله تقسیم کرده اند، این تقسیم بندی به پزشکان کمک می کند تا بدانند علائم بیماری تا چه حد پیشرفت کرده است.
مرحله 1
مرحله 1 خفیف ترین مرحله است، به قدری خفیف که فرد ممکن است هیچ علامت قابل توجهی تجربه نکند و اختلالی در امور روزمره و کاری او ایجاد نشود. در صورت بروز برخی علائم در این مرحله، ممکن است تنها یک طرف بدن درگیر شود.
مرحله 2
عبور از مرحله 1 و وارد شدن به مرحله 2 ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد، تجربه هر شخص در این زمینه متفاوت است. در این مرحله ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- سفتی عضلانی
- رعشه و لرزش
- تغییر در حالات صورت
سفتی عضلات می تواند انجام کارهای روزمره را دشوار و مدت زمانی را که صرف کارهای مختلف می شود طولانی تر از حالت معمول کند، با این حال بعید است مشکلات تعادلی خاصی به وجود بیاید.
در این مرحله علائم ایجاد شده ممکن است هر دو طرف بدن را درگیر کنند، همچنین تغییر در حالت بدن، نحوه راه رفتن و حالات صورت ممکن است بیشتر از سایر علائم به چشم بیاید.
مرحله 3
در این مرحله علائم به یک نقطه عطف می رسند. اگرچه بعید است علائم جدیدی تجربه شود اما ممکن است علائم قبلی برجسته تر شده و در کارهای روزمره اختلال ایجاد کنند.
به عنوان مثال حرکات فرد به طرز محسوسی کندتر شده که سرعت فعالیت هایش را کاهش می دهد. مشکلات تعادل نیز بیشتر می شود به همین دلیل خطر زمین خوردن افزایش می یابد، با این حال فرد هنوز می تواند کارهای خود را به طور کامل و بدون این که کمک چندانی از دیگران دریافت کند انجام دهد.
مرحله 4
عبور از مرحله 3 و ورود به مرحله 4 با تغییرات قابل توجهی همراه است، در این مرحله ممکن است راه رفتن بدون واکر یا وسیله کمکی بسیار دشوار باشد. واکنش و حرکات عضلانی نیز به طور قابل توجهی کند می شود به طوری که زندگی کردن به تنهایی می تواند تا حد زیادی نا امن و احتمالا خطرناک باشد.
مرحله 5
این مرحله پیشرفته ترین حالت بیماری است که در آن علائم شدید باعث می شود فرد به مراقبت شبانه روزی نیاز داشته باشد. همچنین ایستادن دشوار و گاهی غیر ممکن می شود تا جایی که احتمالا به ویلچر نیاز خواهد بود. بیمار در این مرحله ممکن است دچار گیجی و توهم شود.
این سیستم، پر کاربردترین سیستم طبقه بندی برای بیماری پارکینسون است اما گاهی از سیستم های دیگر نیز برای این منظور استفاده می شود.
تشخیص پارکینسون
متاسفانه آزمایش خاصی برای تشخیص پارکینسون وجود ندارد بلکه تشخیص آن با توجه به سابقه پزشکی، معاینه و تست های فیزیکی و عصبی و همچنین بررسی علائم و نشانه ها انجام می شود.
برای رد کردن سایر بیماری ها ممکن است از آزمایش تصویر برداری مانند سی تی اسکن، ام آر آی و یا اسکن ترودات استفاده شود. اگرچه این آزمایش ها ابتلا به پارکینسون را تایید نمی کنند اما می توانند سایر احتمالات را رد کرده و در تشخیص درست به پزشک کمک کنند.
درمان پارکینسون
بیماری پارکینسون درمان قطعی ندارد اما با شیوه های درمانی که روی ترکیبی از تغییرات در سبک زندگی، داروها و تکنیک های درمانی دیگر متکی می باشد می توان به کاهش و کنترل علائم کمک کرد.
استراحت کافی، ورزش و رژیم غذایی متعادل در بیماران مبتلا به پارکینسون اهمیت زیادی دارد و گفتار درمانی، کار درمانی و فیزیوتراپی می تواند برای بهبود ارتباطات و مراقبت از خود در این بیماران مفید باشد. تقریبا در همه موارد برای کنترل علائم جسمی و روانی مرتبط با پارکینسون به دارو درمانی نیاز خواهد بود.
برخی از مهم ترین داروهایی که برای درمان پارکینسون استفاده می شود عبارتند از :
1. لوودوپا
لوودوپا رایج ترین داروی پارکینسون است که به جبران کمبود دوپامین در بدن کمک می کند. این دارو در حدود 75 درصد موارد اثر بخش است اما همه علائم را بهبود نمی بخشد.
لوودوپا معمولا با کاربی دوپا تجویز می شود که تجزیه لوودوپا را به تاخیر انداخته و باعث افزایش دسترسی پذیری آن در سد خونی مغزی می شود.
2. آگونیست های دوپامین
آگونیست های دوپامین می توانند از عملکرد دوپامین در مغز تقلید کنند و با این که اثر بخشی آن ها از لوودوپا کمتر است اما در مواردی که لوودوپا اثر چندانی روی بیمار ندارد، می توان از آن ها به عنوان داروهای پل استفاده کرد.
داروهای این گروه شامل بروموکریپتین، پرامی پکسول و روپینیرول می باشد.
3. آنتی کولینرژیک ها
داروهای آنتی کولینرژیک برای مسدود کردن سیستم عصبی پاراسمپاتیک استفاده می شوند و به برطرف کردن سفتی عضلانی در بیماران مبتلا به پارکینسون کمک می کنند.
بنزتروپین و تری هکسی فنیدیل آنتی کولینرژیک هایی هستند که برای درمان پارکینسون استفاده می شوند.
4. آمانتادین
آمانتادین که معمولا به همراه کاربی دوپا – لوودوپا استفاده می شود یک داروی مسدود کننده گلوتامات است و به تسکین کوتاه مدت حرکات غیر ارادی (دیسکینزی) که از عوارض جانبی لوودوپا است کمک می کند.
5. مهار کننده های COMT
داروهای مهار کننده COMT برای طولانی کردن اثر لوودوپا استفاده می شوند. از جمله این داروها می توان به انتاکاپون و تولکاپون اشاره کرد.
مصرف تولکاپون می تواند به آسیب کبدی منجر شود و معمولا برای افرادی که به سایر روش های درمانی پاسخ نمی دهند استفاده می شود، در حالی که مصرف انتاکاپون با آسیب کبدی همراه نمی باشد.
لازم به ذکر است قرص استالوو داروی ترکیبی از انتاکاپون و کاربی دوپا-لوودوپا می باشد.
6. مهار کننده های مونو آمین اکسیداز B
این داروها برای مهار آنزیم مونو آمین اکسیداز B که باعث تجزیه دوپامین در مغز می شود قابل استفاده هستند و از جمله آن ها می توان به سلژیلین و راساژیلین اشاره کرد.
داروهای مهار کننده مونو آمین اکسیداز با بسیاری از داروها تداخل دارند، توصیه می شود قبل از مصرف این داروها با هر گونه داروی دیگر (از جمله موارد زیر) حتما با پزشک مشورت کنید :
- داروهای ضد افسردگی
- سیپروفلوکساسین
- مخمر سنت جان
- برخی داروهای مخدر
نکته : ممکن است با گذشت زمان اثر بخشی داروهای پارکینسون کاهش یابد و حتی در مرحله آخر، عوارض جانبی برخی داروها بیشتر از مزیت های آن ها باشد با این حال هنوز هم به کنترل علائم کمک می کنند.
عمل جراحی پارکینسون
استفاده از تکنیک های جراحی برای بیمارانی استفاده می شود که به دارو، درمان و تغییر سبک زندگی پاسخ نمی دهند. برای این منظور ممکن است از دو نوع جراحی اصلی استفاده شود:
1. تحریک عمقی مغز (DBS)
در این روش، جراح الکترودها را در قسمت های خاصی از مغز کاشته و ژنراتور متصل به الکترودها پالس هایی را برای کاهش علائم پارکینسون ارسال می کند.
2. جراحی مبتنی بر پمپ ( Duopa)
استفاده از این روش سال 2015 توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده تصویب شده است. در این روش پزشک طی یک عمل جراحی پمپ حاوی ترکیبی از لوودوپا و کاربی دوپا را در نزدیکی روده کوچک قرار دهد.
تمرینات مفید برای مشکلات حرکتی پارکینسون
پارکینسون اغلب باعث می شود فرد در انجام فعالیت های روزمره خود دچار مشکل شود، خوشبختانه انجام تمرینات بسیار ساده می تواند به بهبود حرکت و راه رفتن کمک کند.
برای بهبود راه رفتن توصیه می شود :
- با دقت راه بروید
- سرعت خود را حفظ کنید و خیلی سریع راه نروید
- هنگام راه رفتن ابتدا پاشنه را روی زمین بگذارید
- به ژست بدن خود توجه داشته باشید و صاف بایستید
برای جلوگیری از زمین خوردن توصیه می شود :
- از حمل وسایل هنگام راه رفتن اجتناب کنید
- از خم شدن و دراز کردن دست خود حین راه رفتن اجتناب کنید
- برای تغییر جهت، بدن خود را کامل بچرخانید و تنها روی پاها نچرخید
- تمام مواردی که ممکن است در راه رفتن شما مشکل ایجاد کند حذف کنید، مثلا اگر فرش خانه باعث سر خوردن می شود آن را بردارید
هنگام لباس پوشیدن توصیه می شود :
- عجله نکنید
- لباسی انتخاب کنید که پوشیدن و درآوردن آن راحت تر باشد
- به جای دکمه از نوار چسب های لباس استفاده کنید
- به جای دامن و شلوارهای دکمه دار و زیپ دار از کمر کشی استفاده کنید
نکته : علاوه بر موارد ذکر شده می توان از مزیت های یوگا نیز بهره برد. این ورزش دارای برخی حرکات عضلانی هدفمند برای عضله سازی، افزایش تحرک و بهبود انعطاف پذیری بدن می باشد و افراد مبتلا به پارکینسون می توانند از آن برای کنترل رعشه در برای اندام های آسیب دیده استفاده کنند.
رژیم غذایی و تغذیه
رژیم غذایی نقش مهمی در زندگی افراد مبتلا به پارکینسون دارد. اگرچه رژیم غذایی خاصی برای پیشگیری یا درمان پارکینسون پیشنهاد نشده اما تغذیه سالم می تواند تاثیر چشمگیری در کاهش علائم داشته باشد.
از آن جا که پارکینسون نتیجه کاهش سطح دوپامین در مغز است مصرف برخی مواد غذایی که باعث افزایش این ماده شیمیایی در بدن می شوند مفید خواهد بود. بنابراین یک رژیم غذایی سالم که روی مواد مغذی خاصی تمرکز داشته باشد ممکن است برخی علائم را کاهش داده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. برخی مواد مغذی مفید عبارتند از :
- آنتی اکسیدان ها : مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان ها از استرس اکسیداتیو و آسیب مغز جلوگیری می کنند، از جمله این خوراکی ها می توان به آجیل ها، توت ها و گیاهان خانواده بادنجانیان اشاره کرد
- باقلا : این لوبیاهای سبز حاوی لوودوپا می باشند که در برخی داروهای پارکینسون استفاده می شود
- چربی های امگا 3 : این چربی های سالم و دوست دار قلب و مغز در ماهی سالمون، صدف، تخم کتان و برخی لوبیاها یافت می شوند و به محافظت از مغز در برابر آسیب ها کمک می کنند
نکته : در کنار مصرف مواد غذایی مفید ممکن است لازم باشد از مصرف لبنیات و چربی های اشباع شده اجتناب کنید. این گروه های غذایی احتمالا خطر ابتلا به پارکینسون را افزایش یا پیشرفت آن را تسریع می کنند.
پیشگیری از پارکینسون
از آن جا که محققان هنوز علت دقیق بیماری پارکینسون را کشف نکرده اند و نمی دانند چرا نحوه پیشرفت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است به همین دلیل هنوز مشخص نیست چگونه می توان از ابتلای به آن پیشگیری کرد.
با این حال به نظر می رسد مواردی همچون ورزش منظم و رژیم های غذایی سرشار از آنتی اکسیدان ممکن است اثر محافظتی در برابر این بیماری داشته باشند.
به علاوه افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به پارکینسون دارند بهتر است آزمایش ژنتیک انجام دهند زیرا برخی ژن های خاص با این بیماری مرتبط هستند، توجه داشته باشید صرفا داشتن این جهش های ژنتیکی به معنای ابتلای حتمی به پارکینسون نمی باشد.
زوال عقل پارکینسون
پارکینسون سلول های دریافت کننده مواد شیمیایی در مغز را از بین می برد که با گذشت زمان می تواند به تغییرات چشمگیر، علائم و عوارض مختلف منجر شود.
زوال عقل پارکینسون یکی از عوارض رایج این بیماری است که باعث می شود افراد در استدلال، فکر کردن و حل مسائل دچار مشکل شوند. گفته شده بین 50 تا 80 درصد افراد مبتلا به پارکینسون تا حدی دچار زوال عقل می شوند.
علائم زوال عقل پارکینسون عبارتند از :
- افسردگی
- اختلالات خواب
- هذیان گویی
- گیجی
- توهم
- نوسانات خلقی
- لکنت زبان
- تغییر اشتها
- تغییر در سطح انرژی
برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به زوال عقل پارکینسون هستند، از جمله عوامل خطرزای این عارضه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جنسیت : مردان بیشتر از زنان به این عارضه دچار می شوند
- سن : با افزایش سن خطر بروز آن افزایش می یابد
- اختلال شناختی موجود : افرادی که قبل از تشخیص پارکینسون دچار مشکلات حافظه و خلق و خو بوده اند بیشتر در معرض بروز زوال عقل هستند
- علائم شدید پارکینسون : کسانی که دچار اختلال حرکتی شدید مانند سفتی عضلات و مشکل راه رفتن هستند بیشتر به زوال عقل پارکینسون مبتلا می شوند
در حال حاضر هیچ درمانی برای زوال عقل پارکینسون وجود ندارد اما برخی داروهایی که برای انواع دیگر زوال عقل استفاده می شود ممکن است برای کاهش علائم این نوع زوال عقل نیز مفید باشند.
امید به زندگی در پارکینسون
بیماری پارکینسون کشنده نیست اما عوارض مربوط به آن می تواند روی کیفیت زندگی و سلامت بیمار تاثیر منفی گذاشته و طول عمر افراد مبتلا به این بیماری را کاهش دهد.
به عنوان مثال افراد مبتلا به پارکینسون ممکن است دچار زمین خوردگی های خطرناک شده یا عوارضی همچون لخته شدن خون در ریه ها و پاها، عفونت های ریوی و انسداد ریوی را تجربه کنند که گاهی کشنده است.
در حال حاضر مشخص نیست ابتلا به پارکینسون تا چه میزان روی امید به زندگی فرد اثر می گذارد و مطالعات در این زمینه ادامه دارد، با این حال استفاده از روش های درمانی صحیح می تواند تاثیر مثبت روی سلامتی بیمار داشته و امید به زندگی را افزایش دهد.
مقایسه پارکینسون و ام اس
در نگاه اول پارکینسون و بیماری ام اس ممکن است بسیار شبیه به هم به نظر برسند زیرا هر دو روی سیستم عصبی مرکزی اثر گذاشته و می توانند علائم مشابه زیادی ایجاد کنند که شامل موارد زیر می باشد :
- رعشه
- لکنت زبان
- مشکلات تعادل و بی ثباتی
- تغییرات در حرکت و راه رفتن
- ضعف عضلانی یا از دست دادن هماهنگی عضلات
اما با وجود شباهت در برخی علائم، این دو بیماری کاملا متفاوت هستند و از جمله تفاوت های آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- ام اس یک بیماری خود ایمنی است در حالی که پارکینسون نتیجه کاهش سطح دوپامین در مغز می باشد
- ام اس معمولا افراد جوان تر را درگیر می کند و سن تشخیص آن اغلب بین 20 تا 50 سال است اما پارکینسون معمولا در افراد بالای 60 سال دیده می شود
- افراد مبتلا به ام اس مشکلاتی همچون سردرد، کاهش شنوایی، درد و دو بینی را تجربه می کنند اما پارکینسون می تواند به سفتی عضلانی، دشواری در راه رفتن، از دست دادن کنترل عضلات، توهم و زوال عقل منجر شود.
آمار و ارقام چه می گوید؟
تنها در ایالات متحده سالانه بیش از 50 هزار مورد ابتلای جدید به پارکینسون گزارش می شود اما تعداد موارد ابتلا احتمالا بسیار بیشتر از این تعداد می باشد زیرا این بیماری اغلب به درستی تشخیص داده نمی شود.
گفته شده عوارض پارکینسون چهاردهمین علت اصلی مرگ و میر در ایالات متحده می باشد.
منبع: healthline
