اختلال اضطراب پس از سانحه (به انگلیسی: Post-traumatic stress disorder یا PTSD) وضعیتی است که در آن فرد بعد از تجربه یک رویداد آسیب زا دچار احساس ترس، شوک یا درماندگی و عوارض طولانی مدت آن می شود.
این اختلال یک مسئله روانی است که ممکن است با علائم ناخوشایند فکری و رفتاری یا حتی جسمی همراه بوده و به مشکلات خواب و سایر اختلالات روانی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره اختلال اضطراب پس از سانحه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اختلال اضطراب پس از سانحه چیست؟
اختلال اضطراب پس از سانحه یا اختلال استرس پس از سانحه عارضه ای روانی است که بعد از یک رویداد استرس زا ایجاد شده و اثرات طولانی مدت مانند فلاش بک ها، مشکلات خواب و اضطراب در فرد ایجاد می کند.
برخی اتفاقات استرس زایی که می توانند به این عارضه منجر شوند شامل تصادفات، جنگ ها، جنایات، آتش سوزی، مرگ یکی از عزیزان، هر نوع سوء استفاده جنسی و موارد دیگر می باشد. در این شرایط حتی زمانی که خطر به طور کامل رفع شده، افکار و خاطرات آن ممکن است موجب آزار فرد شوند.
به نظر می رسد بین 7 تا 8 درصد از افراد جامعه تحت تاثیر این بیماری قرار می گیرند و احتمال ابتلا به آن در زنان بیشتر از مردان است.
در این بیماری بر خلاف تصور عموم با گذشت زمان اثر روانی رویداد روی فرد بهتر نشده بلکه تشدید می شود و ممکن است فرد اضطراب و ترس بیشتری را تجربه کند تا جایی که حتی زندگی اش برای سال ها مختل شود.
خوشبختانه مراجعه به پزشک حرفه ای و استفاده از تکنیک های درمانی مناسب می تواند به بهبودی وضعیت فرد کمک کند.
علائم اختلال اضطراب پس از سانحه
علائم اختلال اضطراب پس از سانحه معمولا طی 3 ماه بعد از وقوع رویداد آسیب زا شروع می شود، اگرچه ممکن است دیرتر نیز ایجاد شود. پزشکان برای تشخیص این بیماری دارا بودن یک سری معیارها را که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (ویرایش پنجم) به آن ها اشاره شده بررسی می کنند.
طبق دستورالعمل های درج شده در این راهنما، فرد مبتلا باید موارد زیر را دارا باشد :
- تجربه قرار گرفتن در معرض مرگ یا تهدید شدن به مرگ، آسیب جدی یا خشونت جنسی چه به صورت مستقیم، به عنوان شاهد، توسط یکی از عزیزان یا در حین انجام وظایف حرفه ای
- موارد زیر را بیش از 1 ماه تجربه کند:
– یک یا چند علامت ناخواسته و مزاحم
– یک یا چند علامت اجتنابی
– دو یا چند علامت که روی خلق و خو و تفکر تاثیر می گذارد
– دو یا چند علامت بر انگیختگی و واکنشی که بعد از تروما شروع می شود
هر یک از این موارد دارای نمونه هایی هستند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.
علائم مزاحم شامل موارد زیر می باشد :
- کابوس ها
- فلاش بک ها و این احساس که آن رویداد دوباره اتفاق می افتد
- افکار پر از ترس و هراس
علائم اجتنابی شامل موارد زیر می باشد :
- امتناع از بحث در مورد رویداد
- اجتناب از موقعیت هایی که فرد را به یاد آن رویداد می اندازد
علائمی که روی خلق و خو و تفکر اثر می گذارد شامل موارد زیر می باشد :
- ناتوانی در به خاطر سپردن بعضی قسمت های رویداد
- احساس گناه و سرزنش کردن خود
- احساس جدا بودن از دیگران و بی حسی عاطفی و ذهنی
- عدم علاقه به زندگی
- مشکل در تمرکز
- مشکلات روانی مانند افسردگی، فوبیا و اضطراب
علائم بر انگیختگی و واکنش پذیری شامل موارد زیر می باشد :
- مشکلات خواب
- تحریک پذیری و تشدید عصبانیت
- حساس شدن بیش از حد به خطرات احتمالی
- احساس تنش و اضطراب
لازم به ذکر است این علائم باید باعث ناراحتی یا مشکل در کنار آمدن با کار یا روابط فرد شده و نباید به دلیل استفاده از داروها یا مواد دیگر یا ابتلا به برخی بیماری ها باشد.
علائم فیزیکی
اختلال اضطراب پس از سانحه ممکن است علائم فیزیکی نیز ایجاد کند که البته جزو معیارهای ذکر شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی نمی باشند، برخی از این علائم عبارتند از :
- علائم فیزیکی مانند عرق کردن، لرزش، سردرد، سر گیجه، مشکلات معده، درد و درد قفسه سینه
- سیستم ایمنی ضعیف که می تواند به عفونت های مکرر منجر شود
- اختلالات خواب که می تواند به خستگی و سایر مشکلات منجر شود
فرد ممکن است تغییرات رفتاری طولانی مدت نیز تجربه کند که به مشکلات در محل کار و از هم گسیختگی در روابط او دامن بزند، مثلا دچار اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا داروها شود.
کودکان و نوجوانان
علائم اختلال اضطراب پس از سانحه در سنین 6 سال یا کمتر ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- خیس کردن رختخواب در سنی که کودک می تواند به دستشویی برود
- ناتوانی در صحبت کردن
- اجرا کردن رویداد مورد نظر در حین بازی
- چسبیدن به یک بزرگسال
کودکان بین 5 تا 12 سال ممکن است فلاش بک نداشته باشند اما می توانند رویداد را به وضوح به خاطر بسپارند، هر چند احتمالا آن را به ترتیب دیگری به یاد بیاورند.
همچنین گاهی این آسیب و حادثه را در بازی ها، نقاشی ها یا داستان های خود به نمایش می گذارند یا بیان می کنند. ممکن است کابوس ببینند، تحریک پذیر باشند و رفتن به مدرسه، مطالعه یا بودن با دوستان و هم کلاسی ها برای آن ها دشوار باشد.
واکنش های کودکان مبتلا از 8 سالگی به بعد معمولا شبیه بزرگسالان است و در سنین 12 تا 18 سالگی ممکن است رفتار مخرب توام با بی احترامی یا رفتار پرخاش گرانه از خود نشان دهند. نوجوانان گاهی به دلیل آن که در حین حادثه واکنش دیگری نشان نداده اند دچار عذاب وجدان شده یا به فکر انتقام هستند.
کودکانی که آزار جنسی را تجربه کرده اند معمولا علائم زیر را تجربه می کنند :
- احساس ترس، غم، اضطراب و انزوا
- عزت نفس پایین
- رفتار پرخاش گرانه
- رفتار جنسی غیر عادی
- صدمه زدن به خود
- اعتیاد به مواد مخدر یا الکل
غربال گری
پزشک طی فرایند تشخیص ممکن است از یک آزمایش غربال گری برای بررسی این که آیا فرد به این عارضه مبتلا شده یا خیر، استفاده کند که می تواند 45 تا 60 دقیقه طول بکشد.
اگر علائم بعد از چند هفته ناپدید شوند، ممکن است اختلال استرس حاد در فرد تشخیص داده شود زیرا اختلال اضطراب پس از سانحه مدت زمان بیشتری ادامه داشته، علائم آن شدیدتر است و ممکن است تا مدتی بعد از وقوع رویداد ظاهر نشود.
علت اختلال اضطراب پس از سانحه
اختلال اضطراب پس از سانحه می تواند بعد از یک رویداد آسیب زا ایجاد شود، برخی از این رویدادها عبارتند از :
- خدمت سربازی
- بلایای طبیعی
- تصادفات جدی
- حملات تروریستی
- از دست دادن یکی از عزیزان، خواه در اثر خشونت باشد یا نباشد
- تجاوز جنسی یا سایر انواع سوء استفاده
- قربانی جنایت بودن
- ابتلا به یک بیماری لا علاج
به طور کلی هر موقعیتی که باعث ترس، شوک، وحشت یا درماندگی در فرد شود می تواند عاملی برای ابتلا به این عارضه باشد.
بیماری های مرتبط با اختلال اضطراب پس از سانحه
چندین بیماری مرتبط با اختلال اضطراب پس از سانحه وجود دارد که از جمله آن ها می توان به اختلال استرس حاد، اختلال سازگاری و اختلال تعامل اجتماعی بی قید و بند اشاره کرد.
اختلال استرس حاد
اختلال استرس حاد نوعی بیماری روانی است که می تواند بعد از یک رویداد آسیب زا ایجاد شود و از آن جا که علائم آن بسیار شبیه اختلال اضطراب پس از سانحه می باشد، بسیاری از مردم آن ها را با هم اشتباه می گیرند.
با این حال علائم استرس حاد معمولا بلافاصله بعد از تروما شروع می شود و می تواند از 3 روز تا 1 ماه بعد از قرار گرفتن در معرض آن رویداد ادامه داشته باشد.
علائم این اختلال معمولا عبارتند ا:
- فلاش بک ها
- کابوس ها
- انزوا طلبی
- احساس جدا شدن از زندگی روزمره
این اختلال می تواند نسبتا خفیف یا شدید باشد.
آمار نشان داده حدود 13 تا 21 درصد از افرادی که از تصادفات رانندگی جان سالم به در می برند و 20 تا 50 درصد از بازماندگان حمله، تجاوز جنسی یا تیراندازی های دسته جمعی به اختلال استرس حاد مبتلا می شوند.
درمان این اختلال روی کنترل علائم و جلوگیری از بدتر شدن آن تمرکز دارد و افرادی که تحت درمان قرار نگیرند ممکن است در آینده به اختلال اضطراب پس از سانحه دچار شوند.
اختلال سازگاری
رویداد استرس زا در زندگی مانند مرگ یکی از عزیزان یا طلاق می تواند باعث اختلال سازگاری شود که علائم آن عبارتند از :
- افسردگی
- اضطراب
- گیجی
- تحریک پذیری
این عارضه می تواند به علائم فیزیکی مانند سردرد، فشار عضلانی و حالت تهوع نیز منجر شود.
علائم اختلال سازگاری ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. مثلا در برخی افراد چندین ماه بعد از یک رویداد استرس زا ادامه دارد و در برخی دیگر تنها چند هفته طول می کشد.
علائم معمولا طی 3 ماه بعد از بروز استرس ظاهر می شود و برای درمان ممکن است از روان درمانی استفاده شود.
اختلال تعامل اجتماعی بی قید و بند
اختلال درگیری اجتماعی مهار نشده یک اختلال دل بستگی نادر است که می تواند بعد از تجربه یک ترومای طولانی مدت در کودک قبل از 2 سالگی رخ دهد.
اگر کودک در سال های اولیه زندگی مراقبت و حمایت کافی دریافت نکند یا مراقبان او مدام تغییر کنند، مثلا فرزند خوانده خانواده های متعدد شود ممکن است به این وضعیت دچار شود که می تواند ایجاد روابط پایدار را برایش دشوار کند.
کودک مبتلا به این اختلال رفتارهای نامناسب یا بیش از حد صمیمی با بزرگسالان غریبه نشان می دهد، مثلا ممکن است با کمال میل و بدون تردید کردن با یک فرد بزرگسال غریبه کنار بیاید.
خوشبختانه علائم ممکن است با بودن در یک محیط با ثبات و مثبت بهبود یابد اما برخی از کودکان علائم را تا دوره نوجوانی تجربه می کنند و احتمالا دچار تاخیر در رشد می شوند.
برخی گزینه های درمانی شامل قرار دادن کودک در یک محیط خانه امن و مشاوره دادن به خانواده می باشد.
عوامل خطر زای اختلال اضطراب پس از سانحه
هنوز مشخص نشده چرا برخی افراد به این عارضه دچار شده و برخی دیگر دچار نمی شوند اما تعدادی عوامل خطر زا ممکن است احتمال ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند، از جمله :
- رخ دادن مشکلات بیشتر بعد از یک رویداد، به عنوان مثال از دست دادن یکی از عزیزان یا از دست دادن شغل
- عدم برخورداری از حمایت اجتماعی بعد از رویداد
- داشتن سابقه مشکلات روانی یا اعتیاد به مواد
- تجربه سوء استفاده و تجاوز از جمله در دوران کودکی
- آسیب دیدگی جسمی به دلیل آن رویداد
عوامل کاهش دهنده احتمال ابتلا
دانشمندان در حال تحقیق روی عواملی هستند که ممکن است به افراد در بهبود یا جلوگیری از ابتلا به این بیماری کمک کنند. برخی از این عوامل عبارتند از :
- جستجو کردن و دریافت حمایت از دیگران
- استفاده از راهکارهای مقابله ای مثبت
- احساس خوب داشتن به رفتار خود هنگام مواجهه با مشکل
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
بسیاری از افراد بعد از وقوع یک رویداد آسیب زا ممکن است علائمی مانند گریه، اضطراب و مشکل در تمرکز را تجربه کنند، اما این علائم لزوما به معنای ابتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه نمی باشد.
مراجعه به پزشک و اقدام سریع به درمان زیر نظر یک متخصص حرفه ای می تواند به جلوگیری از بدتر شدن علائم این عارضه کمک کند. به طور کلی در موارد زیر لازم است فرد برای درمان اقدام کند :
- علائم بیش از یک ماه ادامه داشته باشد
- علائم به قدری شدید باشد که مانع برگشت فرد به زندگی عادی شود
- فرد به فکر آسیب زدن به خود باشد
درمان اختلال اضطراب پس از سانحه
درمان این وضعیت معمولا شامل روان درمانی و مشاوره، دارو درمانی یا ترکیب آن ها می باشد.
برخی روش های روان درمانی عبارتند از :
- درمان پردازش شناختی : در این تکنیک فرد یاد می گیرد چگونه به شیوه ای جدید در مورد مسائل و اتفاقات فکر کند و تصویر سازی ذهنی از رویداد آسیب زا به او کمک می کند تا از این اتفاق برای کنترل ترس و آشفتگی های خود استفاده کند
- مواجهه درمانی : در این تکنیک به افراد مبتلا می آموزند تا به افکار و احساسات خود در مورد یک رویداد آسیب زا نزدیک شوند. صحبت در مورد رویداد مورد نظر و مواجهه تدریجی با علت ترس در یک محیط امن و کنترل شده ممکن است به فرد کمک کند تا کنترل بیشتری روی علائم داشته باشد
دارو درمانی
پزشک ممکن است از برخی داروهای ضد افسردگی، مهار کننده های انتخابی باز جذب سروتونین یا مهار کننده های باز جذب نوراپی نفرین سروتونین برای درمان استفاده کند که برخی از آن ها عبارتند از :
- سرترالین
- فلوکستین
- پاروکستین
- ونلافاکسین
به نظر می رسد این داروها موثرترین داروها برای درمان این عارضه هستند.
درمان های تجربی
تحقیقات نشان داده درمان های زیر ممکن است برای بهبود علائم مفید باشند اما به شواهد بیشتری برای تایید ایمنی و اثر بخشی آن ها نیاز است :
- روش ام ای دی آر : یادآوری رویداد حین تمرکز روی یک محرک خارجی مانند نور متحرک باعث می شود چشم ها به طرفین حرکت کنند که ممکن است به کاهش سطح آشفتگی فرد مبتلا به این عارضه کمک کند و احساسات، رفتارها و افکار مثبت بیشتری داشته باشد
- روش اکستازی : در حال حاضر دانشمندان روی این موضوع تحقیق می کنند که آیا نسخه دارویی داروی تفریحی اکستازی ممکن است به افراد مبتلا به نوع شدید اختلال اضطراب پس از سانحه کمک کند تا با احساس امنیت بیشتر، بهتر بتوانند با خاطرات خود کنار بیایند یا خیر
- بازی های ویدیویی : به نظر می رسد بازی های ویدیویی اول شخص نظامی به کاهش علائم در برخی جانبازان مبتلا به این عارضه کمک می کند. اگرچه محققان استفاده از این بازی های ویدیویی را به جای درمان معمولی توصیه نمی کنند
نکات خود مراقبتی
نحوه مقابله بیمار با علائم اختلال اضطراب پس از سانحه نقش مهمی در بهبودی او دارد تا بتواند تاثیر رویدادی که تجربه کرده را بپذیرد و برای بهبود وضعیت خود اقدام کند. موارد زیر می تواند در این مورد کمک کننده باشد :
- آشنایی بیشتر با بیماری
- درک این مسئله که واکنش دائمی در فرد طبیعی است و بهبودی زمان بر می باشد
- پذیرش این مسئله که درمان لزوما به معنای فراموش کردن نیست
- کاهش تدریجی علائم و اعتماد به توانایی کنار آمدن با خاطرات بد هدف درمان است
موارد مفید دیگر عبارتند از :
- پیدا کردن یک شخص مورد اعتماد در میان عزیزان
- سپری کردن اوقات با کسانی که می دانند چه اتفاقی افتاده است
- آگاه کردن اطرافیان از این که چه عواملی ممکن است باعث بروز علائم شود
- تقسیم وظایف به بخش های کوچک تر برای سهولت در اولویت بندی و به سرانجام رساندن آن ها
- انجام تمرینات فیزیکی مانند شنا، پیاده روی یا یوگا
- تمرین تکنیک های آرامش بخش، تنفس عمیق یا مدیتیشن
- گوش دادن به موسیقی آرام یا بودن در طبیعت
- درک این نکته که از بین رفتن علائم به زمان نیاز دارد
- پذیرش این نکته که این عارضه نشانه ضعف نیست و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد
- شرکت در فعالیت های لذت بخش که می تواند باعث حواس پرتی شود
عوارض اختلال اضطراب پس از سانحه
اختلال اضطراب پس از سانحه ممکن است با برخی عوارض و بیماری ها همراه باشد، از جمله :
- اختلالات خلق و خو
- اختلالالت اضطراب و هراس
- اختلالات عصبی مانند زوال عقل
- اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد
افراد مبتلا به این عارضه ممکن است با مسائل دیگری همچون افسردگی، اضطراب، اختلال شخصیتی یا اعتیاد به موادی مانند الکل یا مواد مخدر درگیر باشند. این افراد همچنین بیشتر در معرض افکار و اقدامات مربوط به خودکشی هستند.
منبع: medicalnewstoday
