ایلئوس (به انگلیسی: Ileus) از مشکلات جدی و بالقوه کشنده روده ای است که طی آن حرکت در بخشی از روده دچار اختلال شده و ممکن است در نهایت به انسداد احتمالی روده منجر شود.
این عارضه علل مختلف دارد و با علائم اغلب گوارشی همراه است که در صورت عدم درمان می تواند عوارض جدی همچون سوراخ شدن یا پارگی روده را به دنبال داشته باشد.
در ادامه قصد داریم درباره عارضه ایلئوس و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ایلئوس چیست؟
روده از اندام های بسیار مهم در سیستم گوارش با حدود 8.5 متر طول است که باعث می شود مواد غذایی قبل از هضم یا دفع کامل مسیری طولانی را طی کنند.
همان طور که می دانید حرکات موج مانند یا انقباضات روده ای که پریستالسیس نیز نامیده می شود با هدایت مواد غذایی در طول روده وظیفه مهمی در هضم غذا بر عهده دارند اما گاهی به دلیل برخی عوامل از جمله مشکلات عضلانی یا عصبی این حرکات کند یا مسدود شده و به دنبال آن ترافیک غذایی ایجاد می شود که می تواند خطرناک باشد.
ایلئوس یک اصطلاح پزشکی است که عدم حرکت در بخشی از روده را توصیف می کند. در این عارضه به دلیل تجمع مواد غذایی در قسمتی از روده، ممکن است انسداد روده به وجود بیاید که طی آن مواد غذایی، گاز یا مایعات نمی توانند از روده عبور کنند.
ایلئوس به عنوان یکی از عوارض جانبی عمل جراحی شناخته شده اگرچه عوامل دیگر نیز می توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
این عارضه جدی است اما از آن جا که بسیاری از مردم معمولا متوجه تجمع غذا در روده خود نمی شوند به خوردن ادامه می دهند و وضعیت بدتر و بدتر می شود تا این که در صورت عدم درمان به سوراخی یا پارگی روده منجر شده و به دنبال آن محتوای روده که دارای مقادیر زیادی باکتری است به حفره های بدنی نشت می کند.
ایلئوس به رسیدگی و درمان فوری نیاز دارد.
علائم ایلئوس
ایلئوس می تواند باعث ناراحتی شدید در ناحیه شکم شود. برخی علائم شایع این عارضه عبارتند از :
- گرفتگی شکمی
- کاهش اشتها
- احساس سیری
- یبوست
- ناتوانی در عبور گاز
- ورم معده
- حالت تهوع
- استفراغ، به خصوص استفراغ شبه مدفوع
همان طور که مشاهده می کنید علائم گوارشی متداول ترین علائم ایلئوس محسوب می شوند. همچنین همزمان گاز زیادی در معده و روده جمع می شود که به دلیل عدم دفع از راست روده به سفت و متورم شدن شکم منجر می شود.
در صورت مشاهده علائم ایلئوس (به خصوص بعد از عمل جراحی) لازم است هر چه سریع تر به پزشک مراجعه شود.
علت ایلئوس
ایلئوس معمولا بعد از عمل جراحی ایجاد می شود و علت آن مصرف برخی داروهای تجویزی می باشد که باعث کند شدن حرکت روده می شوند. این مورد نوعی ایلئوس فلج کننده به شمار می رود.
در این حالت روده مسدود نشده بلکه به درستی حرکت نمی کند و نتیجه آن کند شدن یا عدم حرکت غذای هضم شده از طریق روده می باشد. برخی از داروهایی که می توانند باعث ایلئوس فلج کننده شوند عبارتند از :
- هیدرومورفون
- مورفین
- اکسی کدون
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مانند آمی تریپتیلین و ایمی پرامین
ایلئوس به دلایل دیگر نیز ممکن است رخ دهد، از جمله :
- سرطان روده
- بیماری کرون که طی آن نوعی التهاب خود ایمنی باعث ضخیم شدن دیواره روده می شود
- دیورتیکولیت
- بیماری پارکینسون که عضلات و اعصاب روده را تحت تاثیر قرار می دهد
این موارد شایع ترین علل ایلئوس در بزرگسالان هستند. ناگفته نماند کودکان نیز ممکن است به این بیماری دچار شوند که ﺍﻧﻮﺍژﻳﻨﺎﺳﻴﻮﻥ یا در هم رفتگی بخشی از روده شایع ترین علت آن می باشد.
عوامل خطر زای ایلئوس
ایلئوس دومین علت شایع بستری شدن در بیمارستان طی یک ماه اول بعد از عمل جراحی می باشد. گفته شده افرادی که به تازگی عمل جراحی شکمی داشته اند بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
تکنیک های جراحی شکمی مرتبط با روده ها ممکن است باعث توقف موقتی حرکات روده ای شود تا جراح بتواند به این اندام دسترسی داشته باشد اما گاهی بازگشت به حالت طبیعی بسیار آهسته صورت می گیرد. برخی افراد نیز در معرض ایجاد بافت اسکار در این ناحیه هستند که در آینده می تواند به ایلئوس منجر شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، برخی مشکلات سلامتی نیز می توانند خطر ابتلا به ایلئوس را افزایش دهند، از جمله :
- عدم تعادل الکترولیت ها مانند پتاسیم و کلسیم
- سابقه آسیب روده ای
- سابقه اختلال روده مانند بیماری کرون و دیورتیکولیت
- سپسیس
- سابقه تابش اشعه به شکم یا نواحی نزدیک آن
- بیماری سرخرگ محیطی
- کاهش وزن سریع
از دیگر عوامل خطر زا می توان به افزایش سن اشاره کرد که به طور طبیعی باعث کاهش سرعت حرکات روده ای می شود، به همین دلیل افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به ایلئوس هستند. این افراد معمولا داروهای خاصی نیز مصرف می کنند که خود یکی از عوامل کاهش حرکات روده ای محسوب می شود.
تشخیص ایلئوس
پزشک برای تشخیص این عارضه ابتدا علائم را بررسی کرده، مواردی همچون سابقه بیماری، داروهای تجویزی و عمل جراحی اخیر را مورد توجه قرار می دهد و طی معاینه فیزیکی ورم یا گرفتگی در ناحیه شکم را کنترل می کند.
پزشک ممکن است با کمک استتوسکوپ (گوشی پزشکی) به صداهای روده و شکم نیز گوش کند. اگر حرکات روده به دلیل ایلئوس کند یا متوقف شده باشد احتمالا صدایی شنیده نمی شود یا سر و صدای بیش از حدی وجود دارد.
معمولا بعد از معاینه کامل فیزیکی تصویر برداری انجام می شود. پزشک از این تکنیک ها برای شناسایی محل تجمع مواد غذایی در روده استفاده می کند. محل ایلئوس معمولا دارای گاز بیش از حد، بزرگ شدگی یا حتی انسداد می باشد.
برخی روش های تصویر برداری عبارتند از :
- اشعه ایکس ساده : با کمک این تکنیک مواردی همچون گازهای گیر افتاده و احتمالا انسداد مشخص می شود اما روش دقیقی برای این منظور محسوب نمی شود
- سی تی اسکن : در این روش که معمولا از ماده حاجب تزریقی یا خوراکی استفاده می شود با کمک اشعه ایکس تصاویر دقیق تری ایجاد شده و پزشک می تواند منطقه احتمالی ایلئوس را شناسایی کند
- سونوگرافی : این روش معمولا برای تشخیص ایلئوس در کودکان استفاده می شود
در برخی موارد پزشک از روش باریم انما برای تشخیص کمک می گیرد که طی آن سولفات باریم یا هوا از طریق راست روده وارد روده بزرگ شده و با اشعه ایکس از شکم تصویربرداری می شود. این روش هر گونه انسداد احتمالی را نشان می دهد و گاهی از آن برای درمان ایلئوس ناشی از ﺍﻧﻮﺍژﻳﻨﺎﺳﻴﻮﻥ در کودکان استفاده می شود.
عوارض ایلئوس
ایلئوس می تواند به یک مشکل جدی و بالقوه کشنده تبدیل شود. دو مورد از شدیدترین عوارض آن عبارتند از :
1. نکروز
این عارضه که به نام بافت مردگی نیز شناخته شده زمانی رخ می دهد که انسداد باعث قطع شدن خون رسانی به روده شود. در این صورت بافت به دلیل عدم دریافت اکسیژن کافی از بین می رود. بافت مرده دیواره روده را ضعیف کرده و به دنبال آن ممکن است پارگی روده و نشت محتوای روده به حفره های بدن رخ دهد.
2. پریتونیت
سوراخ شدن روده می تواند به پریتونیت یا التهاب صفاق منجر شود. این عارضه یک التهاب جدی در حفره شکم است که توسط باکتری یا قارچ ایجاد می شود.
همان طور که می دانید روده حاوی باکتری های متعدد از جمله ای کولای است که به طور طبیعی در روده زندگی می کنند و به حفره های بدن منتقل نمی شوند. پریتونیت باکتریایی گاهی به سپسیس تبدیل می شود که یک وضعیت کشنده است و می تواند به شوک و نارسایی عضو منجر شود.
درمان ایلئوس
درمان ایلئوس به شدت آن بستگی دارد، به عنوان مثال :
انسداد جزئی
گاهی اوقات یک بیماری مانند بیماری کرون یا دیورتیکولیت باعث می شود بخشی از روده حرکت خودش را از دست بدهد در حالی که مواد غذایی هنوز از آن عبور می کنند. در این موارد احتمالا پزشک استفاده از رژیم غذایی کم فیبر توصیه می کند تا حجم مدفوع کاهش یافته و عبور غذا راحت تر انجام شود.
در صورتی که این روش اثر بخش نباشد احتمالا نیاز به عمل جراحی برای ترمیم یا جدا کردن بخش آسیب دیده روده می باشد.
انسداد کامل
انسداد کامل روده ای یک مسئله اورژانسی است و درمان آن به سلامت عمومی فرد بستگی دارد. به عنوان مثال برخی افراد مانند سالمندان یا کسانی که به سرطان روده بزرگ مبتلا هستند ممکن است نتوانند عمل جراحی باز شکمی را تحمل کنند.
در این موارد پزشک برای گشاد کردن روده از استنت فلزی استفاده می کند که در بهترین حالت مشکل را برطرف خواهد کرد اما گاهی برای رفع انسداد یا جدا کردن بخش آسیب دیده روده همچنان به عمل جراحی نیاز خواهد بود.
ایلئوس فلج کننده
درمان ایلئوس فلج کننده با شناسایی علت اصلی آن انجام می شود. اگر علت این مسئله مصرف داروهای خاص باشد ممکن است داروی دیگری مانند متوکلوپرامید برای تحریک حرکت روده ها تجویز شود.
قطع داروهای مصرفی زیر نظر پزشک نیز می تواند به درمان عارضه کمک کند اما نباید بدون تایید پزشک این داروها به خصوص داروهای ضد افسردگی را قطع کرد.
درمان ایلئوس فلج کننده در مراحل اولیه معمولا به عمل جراحی نیاز ندارد، با این حال گاهی برای تامین مایعات بدن لازم است فرد در بیمارستان بستری شود. همچنین ممکن است از لوله نازوگاستریک همراه با مکش استفاده شود که طی آن لوله ای از طریق بینی به معده وارد و هوا و مواد اضافی را مکش می کند.
در اکثر موارد ایلئوس مربوط به عمل جراحی طی 2 تا 4 روز بعد از عمل جراحی برطرف می شود، در صورت عدم بهبود ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
نکات مربوط به عمل جراحی
روده اندام بسیار طولانی است و بدون بخشی از آن می توان به زندگی ادامه داد. این مسئله اگرچه ممکن است روی هضم غذا تاثیر بگذارد اما بسیاری از افراد با برداشتن بخشی از روده زندگی عادی را تجربه می کنند.
در برخی موارد نیاز است کل روده برداشته شود که در این صورت با کمک یک کیسه مخصوص به نام استومی، مدفوع از دستگاه گوارش باقی مانده تخلیه خواهد شد. استومی نیاز به مراقبت های خاص دارد اما فرد می تواند با استفاده از آن به زندگی خود ادامه دهد.
چشم انداز ایلئوس
ایلئوس عارضه ای شایع اما کاملا قابل درمان است. افرادی که اخیرا عمل جراحی داشته اند یا عوامل خطر زای این بیماری را دارند باید از علائم آن کاملا آگاه باشند و در صورت مشاهده این نشانه ها به پزشک مراجعه کنند تا از عوارض جانبی جدی و کشنده آن جلوگیری شود.
پیشگیری از ایلئوس
اکثر عوامل خطرزای ایلئوس قابل پیشگیری نیستند که از جمله آن ها می توان به آسیب دیدگی یا بیماری مزمن اشاره کرد.
در مواردی که نیاز به عمل جراحی به خصوص در ناحیه شکم است باید احتمال ابتلا به ایلئوس به عنوان عارضه جانبی جراحی در نظر گرفته شود اما این مسئله نمی تواند از عمل های جراحی ضروری جلوگیری کند.
آشنایی با علائم ایلئوس به درمان سریع تر و جلوگیری از بدتر شدن علائم کمک زیادی می کند.
منبع: healthline
